طرحی برای توسعه خطوط ریلی / چشم قطار به دنبال میدان های مرکزی تهران

پایتخت ایران جزو نخستین شهرهای منطقه است که صدای سوت قطار را از نزدیک شنیده است. طرح رساندن راه آهن به نقاط مختلف ایران که از نزدیک 100 سال قبل آغاز شد، تهران را به عنوان نقطه مرکزی در شبکه ریلی کشور تعریف کرد تا بسیاری از خطوط به مرور زمان با محوریت این شهر ساخته شود. 

ایستگاه راه آهن تهران که از نظر تاریخی خود به یک برنامه قابل توجه تبدیل شده و در طول سالیان گذشته به عنوان محور اصلی شبکه ریلی کشور فعالیت کرده است، حالا این روزها بیش از هر زمان دیگری احساس تنهایی می کند. این ایستگاه که چند دهه قبل برای جابه جایی شهروندان تهرانی که تعدادشان بسیار کمتر از امروز بود ساخته شده، حالا باید به شهری با جمعیت حدود 10 میلیون نفر سرویس دهد. از سوی دیگر هم صحبت های مختلفی که از سوی مدیران شهری مطرح می شود، تلاش دارد همین ایستگاه باقی مانده در کلانشهر تهران را نیز به نقاطی دورتر از محیط شهری انتقال دهد.

این تفاوت نگاه بستری را به وجود آورده که اختلافات جدی میان شهرداری و راه آهن را کلید می زند. نطفه این اختلاف در صحبت های چند ماه قبل شهردار تهران بسته شد. قالیباف که نتوانست چند سال قبل برای انتقال مهرآباد به نقاط خارج از شهر اهداف خود را پیگیری کند، از ارائه طرحی برای انتقال راه آهن به اطراف شهر تهران خبرداد و حتی اعلام کرد شهرداری توان این را دارد که مقدمات جابه جایی مسافران تا ایستگاه جدید را نیز فراهم کند. این برنامه در حالی مطرح شد که براساس قوانین فعلی راه آهن مسئولیت تصمیم گیری در این زمینه را دارد و مواضع رسمی مدیران این شرکت نشان داد نه تنها با طرح شهرداری موافق نیستند که حتی برنامه های شان در نقطه رو به روی تیم مدیریت شهری پایتخت قرار دارد.

قرار گرفتن ایستگاه فعلی قطار تهران در نقطه جنوبی باعث شده زمانی که بسیاری از ساکنان غرب و شرق پایتخت برای رسیدن به این ایستگاه طی می کنند بسیار بالا رود و این امر مزیت نسبی راه آهن را در قیاس با دیگر وسایل حمل و نقل عمومی پایین آورد. این موضوعی است که وزارت راه و شهرسازی به طور جدی نسبت به آن موضعی منفی دارد و از این رو براساس اظهارات مدیرعامل راه آهن نه تنها برنامه ای برای انتقال ایستگاه فعلی وجود ندارد که حتی برنامه هایی نیز برای ساخت ایستگاه های جدید دنبال می شود.

تعامل با شهرداری در راستای اهداف ریلی

طرح راه آهن برای افزایش نفوذ ریلی در شهر تهران بناست با اتصال به مترو تکمیل شود. حمل و نقل یکپارچه درون شهری که می تواند ضریب نفوذ قطارها را افزایش دهد بخشی از این طرح را می سازد. مترو به ایستگاه های قطار متصل خواهد شد و این امر حضور ریل در زندگی مردم تهران راافزایش خواهد داد.

مدیرعامل راه آهن در این باره مثال میدان آزادی را زده و گفته: باید خط سه مترو به صورت مستقیم به سکوهای راه آهن متصل شود در حالی که امروز تنها یک ورودی در حیاط راه آهن در خط سه مترو در نظر گرفته شده است. همچنین ایده ای برای احداث ایستگاهی در میدان آزادی داریم تا در این ایستگاه نیز راه آهن با مترو در خط چهار یک ایستگاه مکمل داشته باشد.

این برنامه کلان زمانی تکمیل می شود که خطوط ریلی سریع السیر در دیگر ضلع ماجرا حاضر شوند. پورسیدآقایی در این رابطه اظهار کرده خط تهران - قم و قم - اصفهان که می تواند مسافرین را رأس دو ساعت به اصفهان برساند باید در مرکز شهر ایستگاه داشته باشد. پیش بینی شده با طراحی و اجرای این خط که قطارهای آن بین 250 تا 300 کیلومتر در ساعت سرعت دارند مسافران را در سریع ترین زمان ممکن به فرودگاه امام خمینی (ره) نیز برساند، ولی لازمه این کار احداث ایستگاهی در مرکز شهر است تا انگیزه استفاده از قطار سریع السیر در مسافران ایجاد شود.

صحبت از ساخت ایستگاه های جدید، طراحی خطوط سریع السیر در نقاط مرکزی شهر و اتصال ایستگاه های راه آهن به مترو حداقل یک نتیجه را قطعی می کند و آن ایستادگی راه آهن در برابر هر طرحی است که قصد دارد قطار را به خارج از تهران منتقل کند. براساس آمارهای ارائه شده، صحبت از چنین انتقالی نه تنها هزینه چند هزار میلیارد تومانی روی دست دولت خواهد گذاشت که در عرصه عمل راه آهن را از رقابت با دیگر حوزه های حمل و نقل نیز باز می دارد.

بازار رقابتی که در آن هواپیما و جاده جایگاه خود را پیدا کرده اند و اگر قرار است قطار توان رقابت آنها را داشته باشد راهی جز ارائه بیشترین مزیت ممکن ندارد. قطار امن ترین و ارزان ترین وسیله نقلیه عمومی است و شاید برای تکمیل مزایای خود تنها به یک ضلع جدید از این مثلث احتیاج دارد و آن باقی ماندن در شهر و تبدیل شدن به سریع ترین وسیله نقلیه است.

محوریت راه آهن در برنامه ششم توسعه و بودجه های سنواتی کشور نشان از آن دارد که حمل و نقل ریلی در قوانین جای خود را پیدا کرده و در عرصه عمل تنها یک اختلاف به جای خود باقی است و آن تفاوت نگاه مسئولان ریلی با شهرداری تهران است؛ اختلافی که با توجه به اینکه راه آهن در آن حرف نخست را خواهد زد یک نتیجه خواهد داشت و آن تغییر بازی شهرداری به نفع راه آهن خواهد بود.

ارتباط با نویسنده : j.hashemi1992@gmail.com