وقتی شیر، خشک می‌شود

میزان مصرف سرانه شیر در کشورهای توسعه‌یافته بیش از 300 کیلوگرم و در برخی کشورها مانند هلند، نروژ، سوئد، دانمارک و نیوزیلند بیش از 500 کیلوگرم است. با این میزان مصرف بالای شیر اما همچنان مسئولان این کشورها برای افزایش مصرف سرانه تلاش می‌کنند. در کشور ما میزان مصرف سرانه شیر در خوشبینانه‌ترین حالت به حدود 85 کیلوگرم می‌رسد، اما محاسبات نشان می‌دهد که این میزان کمتر از 70 کیلوگرم است. 

مصرف شیر و لبنیات در سال‌های اخیر و پس از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها که با حذف یارانه شیر از تولید و مصرف همراه بود، نسبت به سال‌های پیش از آن تا 22 درصد موجب کاهش مصرف سرانه شیر در کشور شد. افزایش قیمت شیر و لبنیات و همچنین کاهش توان اقتصادی مردم در این سال‌ها، شیر را به تدریج به یک کالای لوکس تبدیل می‌کند که تنها بخشی از اقشار پردرآمد جامعه به خرید و مصرف آن قادر خواهند بود. این درحالی است که برخی از محققان اعلام می‌کنند 90 درصد مردم ایران با کمبود کلسیم و 80 درصد آنها با کمبود ویتامین D به‌عنوان عامل جذب حداکثری کلسیم مواجهند. 

از ابتدای امسال که دولت با افزایش 13 درصدی شیر و لبنیات موافقت کرد، قیمت شیر‌خام را نیز افزایش داد. طبق مصوبه دولت، قیمت شیرخام به 1440 تومان رسید و قرار شد دولت به دامداران یارانه تولید بپردازد. تعلل دولت در پرداخت یارانه شیرخام و امتناع کارخانه‌ها و صنایع لبنی از خریدن شیرخام با قیمت 1440 تومان، اعتراض دامداران را در پی داشت و دولت را ناچار به خرید تضمینی شیرخام از آنها کرد. این وظیفه برعهده سازمان تعاون روستایی کشور گذاشته شد و این سازمان در 9 استان به خرید تضمینی یا حمایتی شیر اقدام کرده است. 

شیرهایی که خشک می‌شوند

سعید سلطانی سروستانی، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»، می‌گوید: خرید تضمینی شیر در 9 مرکز استان انجام می‌شود و تا به امروز (25 دی)، بیش از 25 هزار تن شیر‌خام از دامداران در این مراکز خریداری شده است. وی در‌خصوص مصرف این شیرها و بازار‌رسانی آنها، اظهار می‌کند: از ابتدا که دولت تصمیم به خرید تضمینی شیر‌خام گرفت، هدفش تبدیل آن به شیر‌خشک و سپس صادرات بود. بر همین اساس پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال93 حدود چهار تا پنج هزار تن شیر خشک تولید شود. البته شیر‌خشک تولید کارخانه‌های لبنی هم جداست. 

خرید تضمینی، تراژدی تولید

تجربه نشان داده هر‌گاه دولت به خرید تضمینی محصولی اقدام کرده است، به دلیل نبود تفکر بازار‌رسانی و تعیین بازار هدف برای سرریز تولید، بازار داخل پس از چندی دچار انباشتگی می‌شود و به دلیل عرضه زیاد و نبود تقاضا، قیمت‌ها کاهش می‌یابد. به این ترتیب تولیدکننده متضرر می‌شود. این تراژدی سال‌هاست که در بخش‌های مختلف تولید محصولات کشاورزی ما تکرار می‌شود و مرغ یکی از نمونه‌هایی است که می‌توان مثال زد. اکنون که دولت به خرید تضمینی شیر اقدام کرده و این احتمال می‌رود که چون بازارهای هدف از پیش تعیین نشده است، بنابراین باید منتظر نابسامانی دیگری در تولید و عرضه شیر باشیم. 

سلطانی‌ می‌گوید: شیر خشک‌های تولیدی باید از کشور خارج شود تا انباشتگی و سرریز تولید بازار داخل را به‌هم نریزد. بر‌همین اساس، قرار شده وزیر جهاد کشاورزی به همراه هیات تجاری که این هفته به چین سفر می‌کنند، در زمینه صادرات شیر خشک به این کشور رایزنی‌هایی انجام دهند. البته پیش از این چینی‌ها خواستار واردات شیر خشک از ایران بودند. 

افزایش قیمت شیر توجیه‌ندارد

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران، در پاسخ به این پرسش که سیاست خرید تضمینی شیر تا‌کی ادامه خواهد داشت، اظهار می‌کند: دولت در خرید تضمینی شیر و در راستای اجرای ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری، به وظایف قانونی خود عمل کرده و با حمایت از تولیدکننده، تاثیر مثبتی روی تولید شیر گذاشته است. به گفته صفایی، رییس سازمان تعاون روستایی کشور، این طرح همچنان ادامه خواهد داشت. 

در روزهای اخیر، برخی از کارخانه‌های شیر اقدام به تخفیف‌های 10 تا 30‌درصدی به مصرف‌کنندگان کرده‌اند. این مسئله حاکی است، مصرف‌کنندگان (مردم) توان اقتصادی‌شان پایین آمده و قدرت خریدشان کاهش یافته که صنایع لبنی را مجبور کرده بر‌خلاف میل‌شان اقدام به کاهش قیمت محصول کنند. کارخانه‌های شیر معتقدند در شرایط کنونی، از دامداران هم کمتر سود می‌کنند و گاهی نه‌تنها حاشیه سود ندارند، بلکه ضرر هم می‌دهند. 

مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران، با اشاره به ناتوانی اقتصادی مردم و احتمال حذف شیر و لبنیات از سبد غذایی خانوار می‌گوید: به نظر من، دلایل کارخانه‌ها مبنی‌بر توجیه نداشتن افزایش قیمت شیر خام و خرید 1440 تومان، درست است. بازار کشش افزایش قیمت‌ها را ندارد چون مردم توان خریدشان کاهش یافته است. اگر قیمت‌ها افزایش یابد، ممکن است مردم این محصول مهم را که خاصیت دارویی و درمانی نیز دارد از چرخه مصرف‌شان خارج کنند. 

بی اعتنایی دولت به حق سود مشروع

گزارش بورس از پنج شرکت لبنی که در هفته‌های گذشته منتشر شد، نشان می‌دهد پگاه خراسان با 4/3 درصد سود، در بهترین شرایط قرار دارد. در این گزارش، پگاه اصفهان با 9/2 درصد، پاک با سه صدم درصد سود کرده و پگاه ارومیه سه درصد زیان داده و کالبر نیز با 12 درصد زیان در پایین‌ترین رتبه قرار گرفته است. 

یک مسئول صنایع شیر ایران، در این خصوص به «فرصت امروز» می‌گوید: با این وضعیت نمی‌دانیم چرا دولت به متقاضیان موافقت اصولی می‌دهد؟ (موافقت اصولی یعنی تولید‌کننده باید به سود مشروع خود برسد.) حال به چه حقی دولت از دسترسی کارخانه‌های لبنی به سود مشروع جلوگیری می‌کند؟ در چنین وضعیتی که دولت سود مشروع را به رسمیت نمی‌شناسد، تولید هیچ ارزشی ندارد. میانگین سود 5/1 درصد با تحمل شرایط کنونی درست نیست و دخالت دولت در بازار عرضه و تقاضا توجیه ندارد. دولت اگر پول داشته باشد، می‌تواند بازار عرضه و تقاضا را در اختیار بگیرد اما وقتی نقدینگی ندارد، بازار عرضه و تقاضا را باید به بخش‌خصوصی واگذار کند. 

شعبده بازی یا واقعیت؟ 

وی به خرید تضمینی شیر توسط دولت اشاره و اظهار می‌کند: خرید تضمینی باید در قیمت‌ها اثر‌گذار باشد، اما خرید تضمینی شیر تاکنون نتوانسته کارخانه‌ها را مجاب به افزایش قیمت کند. دولت تا کی می‌تواند به این اقدام ادامه دهد؟ اگر نتواند قیمت‌ها را بالا ببرد، آنگاه کارخانه‌ها بازار را در دست می‌گیرند و هر قیمتی که بخواهند می‌خرند و تولیدکننده نیز چاره‌ای جز فروش ندارد. این مسائل نه شعبده‌بازی است و نه غیر‌واقعی، بلکه قابل پیش‌بینی است و باید آن را جدی گرفت. 

این کارشناس صنعت شیر ادامه می‌دهد: دولت به جای دخالت باید تعامل ایجاد می‌کرد و تنها به قدرت خود اتکا نمی‌کرد. دولت در این زمینه اشتباه بزرگی کرده است. البته در نیت خیر مسئولان شکی نیست، اما این مسائل با نگاه کلی اقتصادی دولت منافات دارد و باید سریع‌تر چاره‌اندیشی شود.