وضعیت FDI و FPI در جهان و ایران

مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی را با عنوان آسیب‌شناسی سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران منتشر کرده است که در آن به ضعف‌یابی سرمایه‌گذاری خارجی در بورس کشور پرداخته است. در بخشی از این گزارش با بررسی وضعیت FDI و FPI در جهان و ایران آمده است: نمودار 1 خالص جریان FDI و FPI در سطح جهانی طی سال‌های 2014-2000 را به صورت مطلق و نمودار2 درصدی از این دو جریان را نسبت به تولید ناخالص داخلی جهان نشان می‌دهد. همان‌گونه که در نمودار 1 ملاحظه می‌شود جریان FDI و نیز FPI در نتیجه وضعیت خاص اقتصاد جهانی در سال 2008 به‌طور جدی تحت تأثیر قرار گرفته و به نحو محسوسی کاهش یافته است.

سپس و با توجه به گذر از بحران ایجاد شده در اقتصاد جهانی که نشأت گرفته از اقتصاد آمریكا بوده وضعیت بهبود یافته است. این موضوع در سال‌های اخیر به‌ویژه در مورد FPI  مشهودتر است. با توجه به گزارش اخیر بانك جهانی نخست، می‌توان گفت در سال 2014 جریان ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشورهای توسعه‌یافته کاهش یافته است و در سوی مقابل برای کشورهای در حال توسعه این جریان افزایش یافته است. دوم این درحالی است که روند متفاوتی را برای FPI در مورد کشورهای توسعه‌یافته می‌توان دید.

برای مثال خالص سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آمریكا از حدود 295میلیارد دلار در سال 2013 به حدود 93میلیارد دلار در سال 2014 کاهش یافت، حال آنكه در همین دوره، خالص ورودیFPI در آمریكا از(85-)میلیارد دلار در سال 2013 به حدود 170 میلیارد دلار در سال 2014 رسید.سوم شایان ذکر است کاهش در خالص FDI در سال 2014، عمدتاً به‌دلیل شكنندگی اقتصاد جهانی، عدم اطمینان سیاستی برای سرمایه‌گذاران و ریسك‌های ژئوپلیتیكی بالا و کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آمریكا رخ داده است چهارم نكته حائز اهمیت دیگر اینكه واکنش FPI در مقایسه با FDI به وضعیت‌های رونق و رکود اقتصاد جهانی بسیار بیشتر است.

دلیل عمده آن هم واکنش سریع‌تر سرمایه‌گذاران به این موضوع است که امری منطقی است. با توجه به نمودار 2، در دوره مورد بررسی به‌طور کلی، نسبت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بهGDP جهانی در مقایسه با این نسبت برای سرمایه‌گذاری خارجی در پورتفوی دارای درصد بالایی بوده و این نسبت از حدود 4 درصد در ابتدای دوره به حدود 2 درصد در سال 2014 رسید. بعد از سال 2012، به‌دلیل رونق نسبی در اقتصاد آمریكا، بهبودی در روند نسبت پورتفوی خارجی بر خلاف سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اتفاق افتاد و در سال 2014 این نسبت‌ها به هم نزدیك‌تر شده است.

به‌عبارت دیگر واکنش FPI به رونق نسبی در اقتصاد آمریكا بیشتر از FDI بوده است. براساس گزارش سالانه آنكتاد، در سال 2014، ایران در میان پنج کشوری بوده است که دارای بیشترین تغییرات در جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (این جریان سرمایه‌گذاری شامل جریان سرمایه‌گذاری در بورس نیز است) در منطقه جنوب آسیا بوده است.

به‌طوری که خالص ورودی جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی برای ایران در سال 2014 با 31 درصد کاهش و خروجی جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این سال با 315 درصد رشد مواجه شده است. تشدید تحریم‌های‌بین‌المللی با اثرگذاری بر بخش نفت و گاز و بخش تولیدی) به‌ویژه فولاد، اتومبیل‌سازی و دارویی  (و ممنوعیت فروش نفت به اتحادیه اروپا و محدودیت در فروش آسیا از دلایل اصلی این خروج سرمایه در سال 2014 عنوان شده است.