نگاهی به مولفه‌های رشد اقتصادی در ایران

از زمان لغو تحریم‌های اقتصادی ایران تاکنون، یکی از مسائل مورد توجه تحلیلگران اقتصادی، چگونگی رشد و تحول اقتصادی این کشور در سایه شرایط و فرصت‌های به دست آمده در دوران پساتحریم است. اگرچه ایران از سد سنگین تحریم‌ها با موفقیت عبور کرده است، اما بسیاری از تحولات منطقه‌ای و سیاسی، در چگونگی پیشبرد اهداف این کشور تاثیر‌گذار هستند.

به عبارت دیگر، اکنون و پس از گذشت هیجانات ماه‌های اولیه پساتحریم، دیدگاه‌های صد در صد کمال‌گرایانه نسبت به وضعیت اقتصادی با چاشنی واقع‌بینی اقتصادی آمیخته شده است.

اشتغال و کارآفرینی

موضوعی که بارها و بارها در تحلیل‌های مختلف اقتصادی در خصوص جمعیت جوان و جویای کار ایران مطرح شده است، بحث اشتغال و کاریابی این قشر است. یکی از مسائل مهمی که نه فقط اقتصاد کوتاه‌مدت، بلکه اقتصاد بلند‌مدت ایران را تحت تاثیر قرار داده و روند توسعه را متحول می‌کند.

خبرگزاری رویترز در نخستین تحلیل‌های پساتحریم خود با اشاره به انتظارها برای رشد اقتصادی ایران و حضور سرمایه‌گذاران بین‌المللی در این کشور نوشت: اگر دولت ایران به افزایش آهنگ رشد اقتصادی کشور تمایل دارد، چاره‌ای جز تمرکز بر کاهش تورم و افزایش اشتغال نخواهد داشت. دو مقوله‌ای که تاثیری مشخص بر وضعیت رضایت اجتماعی و اقتصاد داخلی ایران می‌گذارد.

موضوع مهم در این میان فرصت‌هایی است که پس از لغو تحریم‌ها در بخش کارآفرینی ایجاد شده است. درواقع حذف سیاست‌های دست‌وپاگیر و محدود‌کننده و توسعه فضا برای کارآفرینی می‌تواند نقشی مهم در افزایش نرخ اشتغال ایفا کند.

اقتصاد داخلی و بین‌الملل

وضعیت فعلی اقتصاد جهانی چندان درخشان نیست، افت قیمت جهانی نفت و مشکلات حاصل از این سقوط نرخ در بسیاری از کشورها و به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج‌فارس و اعضای اوپک باعث شده، اگرچه ایران پس از لغو تحریم‌ها نرخ صادرات خود را به‌شدت افزایش دهد، اما با مشکل کاهش قیمت نیز روبه‌رو باشد.

درواقع ایران برای رشد داخلی با چالشی جدی به نام رشد در عرصه بین‌الملل روبه‌رو است. دیدارهای اخیر مقامات ایرانی با مقامات بلندپایه کشورهای اروپایی و گسترش مناسبات اقتصادی با سایر کشورها نشان می‌دهد دولت تلاش‌های خود را برای ارتقای سطح کیفی روابط بین‌الملل، از مدت‌ها پیش آغاز کرده است.

سوزان مالونی، معاون سیاست‌های خارجی موسسه بروکینز و عضو ارشد شورای مطالعات سیاست‌های خاورمیانه، معتقد است ایران بزرگ‌ترین سود شرایط پساتحریم را از گسترش مناسبات خود با کشورهای توسعه‌یافته و جذب سرمایه‌های خارجی برای توسعه زیرساخت‌های خود خواهد برد. با این وجود برخی کارشناسان داخلی معتقدند تکیه بر مناسبات خارجی و وابستگی به سرمایه‌گذاری‌های کشورهای اتحادیه اروپا نمی‌تواند بهترین راه حل موجود برای توسعه باشد.

راه 100 ساله را یک شبه نمی‌توان رفت

نشریه لس‌آنجلس‌تایمز در گزارشی به موضوع اهمیت زمان در توسعه اقتصادی ایران پرداخته است. در این گزارش تحلیلی صحبت‌های فیلیپ گوردون، عضو سابق وزارت امور خارجه ایالات متحده و کارشناس امور خاورمیانه بازتاب داده شده است. براساس نظر وی، انتظارها از دولت در شرایط پساتحریم در برخی موارد اغراق‌آمیز و غیر‌قابل انطباق با شرایط موجود است.

به عبارتی، نمی‌توان انتظار داشت که همه چیز به محض بسته شدن قرارداد تفاهم به پایان رسیده و ایران به سرعت در شرایط جدید قرار گیرد. واضح است که ایران یک قدرت بالقوه برای گسترش بازارهای تجارت غرب در منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود و می‌تواند با گسترش فعالیت‌های اقتصادی روند تغییرات را به وضوح حس کند، اما این تغییرات برای بازدهی داشتن نیاز به زمانبندی دقیق و فرصت‌هایی برای ایجاد زیرساخت‌های لازم دارد.

پایگاه خبری المانیتور نیز ضمن اشاره به افزایش صادرات نفتی ایران در روزهای اخیر، به اهمیت قدرت گرفتن مجدد ایران در بخش صادرات انرژی اشاره کرده و می‌نویسد: به نظر می‌رسد ایران به اهداف صادراتی پساتحریم خود به‌شدت نزدیک شده و حتی برخی کارشکنی‌های دولت عربستان برای بر هم زدن ساختار بودجه ایران نتوانسته مانعی ایجاد کند. با این حال برخی منتقدان هنوز هم معتقدند افزایش صادرات نفتی دلیل محکمی برای قدرت گرفتن مجدد اقتصاد ایران نیست و شاخصه‌های دیگری چون تورم و بیکاری از اهمیت بالاتری برخوردارند.

تلاش برای افزایش زیرساخت‌های تولید و صادرات کالاهای غیر‌نفتی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی از جمله راهکارهایی است که بارها توسط کارشناسان داخلی و خارجی مطرح شده‌اند، اما به سبب بحران‌های پیش‌بینی نشده و وابستگی فعلی ایران به درآمدهای نفتی در مرحله اجرا ناتمام مانده‌اند.

با این وجود حرکت‌های اخیر اقتصاد ایران به سمت گسترش مناسبات در سطح بین‌المللی نشان می‌دهد اهمیت توسعه روابط خارجی برای تحول اقتصادی به‌عنوان بخشی از الگوی پیشرفت اقتصادی در نظر گرفته می‌شود. مسئله مهم دیگر به افزایش رقابت تولید‌کنندگان داخلی با رقبای خارجی باز می‌گردد، گسترش دامنه فعالیت بخش‌خصوصی و مجال همکاری این بخش با سرمایه‌گذاران غربی می‌تواند فرصت مناسبی برای اقتصاد ایران باشد تا شیوه‌ای نوین از تعاملات اقتصادی را تجربه کند.