نگاهی بنیادی به صنعت فولاد

فلزات اساسی یکی از صنایع مهم کشور به شمار می‌روند. به‌طوری‌که 12 درصد از سهم اشتغال کشور مربوط به این صنعت است و ارزش افزوده‌ای در حدود 18درصد دارد. در سال‌های 83 تا 92 که اقتصاد کشور رشد چشمگیری داشت، محصولات شیمیایی به‌دلیل افزایش بی‌سابقه نرخ نفت رتبه اول سرمایه‌گذاری را به‌خود اختصاص دادند. جایگاه دوم با حدود 22 درصد سرمایه‌گذاری در صنعت، مربوط به بخش فولاد است.

عامل رشد فولاد در دهه اخیر

مهم‌ترین عامل رشد فولاد در دهه اخیر، رشد اقتصاد و افزایش مصرف در کشور چین بود. کشور چین نخستین تولید‌کننده و مصرف‌کننده فولاد خام است. حدود نیمی از تولیدات فولاد خام برای این کشور است. دومین تولید‌کننده با سهم 7درصدی از تولید کشور ژاپن و ایالات متحده آمریکا با سهم 5 درصدی در رتبه سوم غول‌های تولید‌کننده فولاد خام قرار دارند.

رتبه‌های بعدی در دست روسیه، هند و کره جنوبی است. صادرات و واردات فولاد در دنیا سالانه400میلیون تن است که 25درصد آن یعنی 100میلیون تن مربوط به کشور چین است. (25/1درصد معادل 5میلیون تن از این صادرات و واردات سهم کشور ایران است.)عامل داخلی رشد فولاد در دهه اخیر، تحول در بخش مسکن در سال‌های 85به بعد است. این دوعامل در کنار یکدیگر دهه اخیر را برای فولاد سال‌های پررونقی رقم زد.

دلیل رکود در بخش فولاد در سال‌های اخیر

عامل بیرونی رکود و روند کاهشی قیمت فلزات اساسی، اقتصاد چین است. در سال‌های اخیر شاهد کاهش رشد در اقتصاد چین هستیم. عاملی که موجب نگرانی اروپا، آمریکا و بحران در کل جهان شده است. علاوه بر کاهش رشد اقتصادی چین، اقتصاد این کشور از صنایع مربوط به فلزات پایه به صنایع پیشرفته‌تر در حال گذر است. عامل داخلی رکود به رکود در بخش مسکن و کاهش بودجه عمرانی دولت و واردات فولاد بازمی‌گردد.

بودجه عمرانی دولت به طرح‌های نیمه تمام و پیشرفت بیش از 70 درصد اختصاص داده شد که موجب شد صنعت سیمان و فولاد که کالای واسطه‌ای هستند و سرفصلی جداگانه ندارند، جایگاهی در این بودجه نداشته باشند. افزایش در نرخ بهره بانکی، پول را به سوی بانک و سپرده‌گذاری برد. این عامل موجب رکود در بخش تولید و صنعت شد. علاوه بر این موضوع، دولت نتوانست انتظارات مردم از توافق را تصحیح کند که این عامل نیز به رکود بیشتر دامن زد.

صنعت ساختمان‌سازی یک صنعت درونزا است و ارتباطی با سیاست‌های خارجی دولت ندارد. فاصله میان قیمت مسکن و توان مالی خریدار عاملی است که این صنعت همچون صنعت خودرو با آن درگیر است. بدهی شرکت‌های دولتی به شرکت‌های خصوصی که عمدتا از پیمانکاران هستند حدود 100هزار میلیارد تومان است که با بازپرداخت آن می‌توان امید به رشد مسکن داشت. از سوی دیگر، حدود 100 میلیون متر مکعب مسکن آماده تحویل وجود دارد. پس با فرض خروج مسکن از رکود نمی‌توان امیدوار بود که صنعت فولاد نیز از رکود خارج شود.

مصرف دیگر فولاد در صنعت خودرو‌سازی است. در صورت افزایش تقاضا برای خودرو فولاد موردنیاز این صنعت حداکثر نیم‌میلیون تن خواهد بود که نسبت به ظرفیت تولید فورد 30 میلیون تن و فولادسازی 25میلیون تن ناچیز است. ظرفیت عملیاتی صنعت فولاد 70 درصد است و 30 درصد ظرفیت بلااستفاده داریم که تنها به هزینه سربار می‌افزاید. نیروی انسانی مورد استفاده در صنعت فولاد‌سازی در مقایسه با استانداردهای جهانی گاهی حدود بیش از 60 درصد است که حاشیه سود این صنعت را کاهش می‌دهد.

سهم صنعت فولاد در مصرف انرژی نیز بسیار زیاد و هزینه‌بر است. در هر سال به طور متوسط 20درصد افزایش در هزینه تولید داریم. در کنار تمام این مشکلات ما شاهد واردات فولاد به کشور هستیم. در پایان سال 20 درصد از تولیدات فولاد (حدود 3میلیون تن از 16 میلیون تن فولاد) به‌دلیل رکود در انبارها می‌ماند.این در حالی‌است که به طور میانگین تا پایان سال واردات فولاد در کشور به 5میلیون تن خواهد رسید. اگر سهم ایران از 1.25 درصد صادرات فولاد به 2درصد برسد موجودی انبارها که حدود 2.8 میلیون تن فولاد است به ارز تبدیل می‌شود.

راهکارهای موجود:

دامپینگ چین و تحریم‌ها دلیل افت صادرات فولاد است. بهتر است دولت مالیات را کاهش دهد و این کاهش را از طریق افزایش ارز حاصل از صادرات جبران کند. دولت می‌تواند مالیات بر صادرات را به‌عنوان یک پاداش کسر کند تا مشوقی برای صادرات بیشتر فولاد شود. عراق یکی از بهترین بازارها برای ورود ایران است. در حال حاضر عراق فولاد موردنیاز خود را از طریق چین و اوکراین تامین می‌کند.

دولت می‌تواند با افزایش بیشتر نرخ واردات از وارد شدن فولاد به کشور جلوگیری کند. رونق در بخش مسکن که می‌توان گفت کارآمد‌ترین راهکار کوتاه‌مدت است. دولت می‌تواند وام اعطایی به خریداران مسکن را افزایش دهد. با نرخ دلار آزاد که براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود نیز می‌توان با این مشکل مبارزه کرد. یکی دیگر از راهکارها، اعطای وام پرداختی به صنعت فولاد است تا منجر به افزایش نقدینگی شود. مهلتی نیز برای بازپرداخت معوق‌های بانکی به آنها داده می‌شود.

ارتباط با نویسنده: m-karimshahi@yahoo.com