نوآوری؛ حلقه گمشده نظام آموزش و پرورش

چندی پیش با یکی از دوستانم در مورد خاطرات دوران تحصیلش صحبت می کردم که در بین خوب و بد هایی که تعریف می کرد یک فاجعه یافتم؛ فاجعه ای که حس می کنم باعث تنبل شدن نسل جوان شده است. تخصیص زنگ بیکاری در نظام آموزشی به برنامه هفتگی.

در گذشته این مسئله را شنیده بودم اما با آن روبه رو نشده بودم و باور نداشتم، پس از شنیدن این مطلب از زبان این دوست عزیزم نسبت به موضوع کنجکاو شدم و کمی بیشتر تحقیق کردم و نسبت به وجود این مسئله در بعضی مدارس مطمئن شدم.

از گذشته شنیده ایم که می گویند کسی که زیاد بخوابد تنبل و سست می شود. نمونه بارز آن هم همین دو زنگ بیکاری است! کسی که دو زنگ در هفته بیکار باشد به بیکاری عادت می کند.

چرا آن دو زنگ را با عنوان خلاقیت و نوآوری پر نمی کنند؟ چرا به جای فرضا سه زنگ ریاضی در هفته یک زنگ به ایده پردازی تخصیص نمی دهند؟

چگونه می شود از کسی که نمی داند به چه شکل می شود ایده پردازی کرد و آن را به عمل رساند، توقع نوآوری و خلاقیت داشت؟

مسلما فرزندانی که خلاقیت ندارند، همیشه به دنبال استخدام شدن و به قول خودشان امنیت شغلی هستند، دنبال نشستن پشت میز و یک شبه ثروتمند شدن.

ثروتمند شدن نه دور از ذهن است، نه رویای بد، اما بدون خلاقیت تنها راه حل آن دزدی است که البته به نظر بنده حتی برای دزدی و اختلاس هم باید خلاقیت و ایده داشته باشید.

در نتیجه این عرایض بنده باید خاطرنشان شویم در نظام آموزشی ما جای خلاقیت پروری خالی است. البته گاهی از گوشه و کنار می شنویم که محور کتب آموزشی جدید بر این اساس بنا شده، ولی متاسفانه در این زمینه چیزی یافت نمی شود.

تخصص بنده در حوزه تکنولوژی و سرمایه است و در زمینه آموزش از نظر علمی شاید تخصصی نداشته باشم، اما وقتی فقر خلاقیت و نوآوری و ترس از کارآفرینی را در بین جوانان ریشه یابی می کنیم به نظام آموزش و پرورش می رسیم.

متاسفانه همین نسلی که امروز همه جا نرخ بیکاری شان در بوق است، همان نسل گذشته بوده که پشت نیمکت های مدرسه به جای تربیت شدن برای خلاقیت و ایده پردازی، دو زنگ بیکاری داشتند.

نقدی بر اینکه چرا سه زنگ فیزیک، سه زنگ ریاضی و... داشتیم، ندارم که البته محاسبه انتگرال و شکست نور در منشور هنوز هم به کار بنده نیامده؛ ولی کاش به جای درس هایی که در دوران دانشجویی نسبت به تخصص می توانستند به ما بیاموزند، زندگی کردن، کارآفرینی، خلاقیت، ایده پردازی و... می آموختند تا امروز نبینیم جوانان ما ترس از نوآوری داشته باشند، چرا که ترس از شکست دارند.

از آنجایی که نوآوری و ایده پردازی مهم ترین مولفه رشد و شکوفایی استعدادهای افراد جامعه است، باید مطالب پیرامون آن را به درستی شناخته و کاربست صحیحی از آن در نظر گرفته شود تا منجر به تولید علم و ثروت، افزایش کیفیت خدمات، رشد همه جانبه و شکوفایی مستمر و گسترده استعدادها شود.

نقطه امید و توجه هر جامعه به نسل خردسالانی است که در حال تعلیم و تربیت و رشد و شکوفایی هستند. در حقیقت بیشترین توقع در موضوع خلاقیت و نوآوری از جوانان است که باید فرهنگ خلاقیت و باور آنان نسبت به این موضوع شکل گیرد تا نهضت خلاقیت استمرار یابد، اما این گروه های سنی بدون اینکه آموزش ببینند تا خلاقیت خود را مدیریت کنند، نمی توانند با راندمان مناسب خروجی بگیرند و وقتی خروجی صحیحی از نوآوری خود نگیرند، درنتیجه از ایده پردازی در آینده خسته می شوند و ترس از شکست مانع نوآوری آنان در بین جامعه می شود.

صاحب نظران برای معنای خلاقیت تعریف های گوناگون و متعددی را مطرح ساخته اند. در این تعریف ها عده ای به ویژگی های شخصیتی افراد خلاق و برخی به فرآیند خلاقیت و عده ای برحسب محصول خلاق به خلاقیت نگریسته اند. (حسینی، افضل السادات، ماهیت خلاقیت و شیوه های پرورش آن، ص 29)

براساس تعریف های ارائه شده برای خلاقیت می توان آن را در هفت طبقه دسته بندی کرد که عبارتند از:

1. تعریف خلاقیت بر پایه شناخت و بینش که به فرآیندهای عالی ذهنی همچون ادراک، تفکر، انگیزش، زبان، بینش، حافظه و خبرپردازی اطلاق می شود.

2. تعریف خلاقیت برپایه ویژگی های شخصیتی همچون اعتماد به نفس، خلق و خو، قدرت سازگاری، عادات، مزاج، منش، سخت کوشی، تحمل ابهام و نگرش فرد است.

3. تعریف خلاقیت بر حسب شرایط محیطی و بُعد اجتماعی.

4. تعریف خلاقیت بر پایه تولیدات علمی مانند کتب و تولیدات صنعتی و مانند آن.

5. تعریف خلاقیت بر مبنای یک اکوسیستم که در آن همه اعضا و همه جنبه های محیطی در حال تعامل با یکدیگر موجب بروز خلاقیت فرد یا گروه می شود.

6. تعریف خلاقیت بر مبنای تازگی، تناسب و ارزش.

7. تعریف خلاقیت بر پایه اکتشاف. (ملک پور افشار، عزت الله، پرورش خلاقیت و نوآوری، ص 11)

میوه اصلی خلاقیت در جامعه تولد بذر امید است و تعریفی که بنده برای آن در نظر دارم این است: خلاقیت یعنی جهت دهی ایده ها برای خلق رویاها و خلق رؤیا تنها نکته اتکای انسان برای امید داشتن و پرانرژی بودن است.

هر نظام آموزشی  فانی است به جز نظام آموزشی مبتنی بر خلاقیت و نوآوری که خودتکاملی طراحی شده باشد.

امید است با صبر، درایت و خلاقیت تغییراتی در نظام آموزشی کشور ایجاد شود تا طی دو دهه آینده نسلی خلاق و نوآور در جامعه داشته باشیم.

مهم ترین پیشنهاد بنده به نظام آموزش و پرورش ملی در نظر گرفتن یک زنگ کلاس حل مشکل و راه حل دادن به جای کلاس حل مسئله است.

دکترای مدیریت تکنولوژی