مسیرهای جایگزین برای کامیون‌های ایرانی

هرچند در ابتدا بسیاری از بازرگانان اعتقاد داشتند اختلافات به وجود آمده قبل از دردسرساز شدن حل می‌شوند، اما روند مذاکرات و اظهارات مسئولان به‌گونه‌ای بود که وضعیت را روزبه‌روز پیچیده‌تر کرد. با گذشت یک ماه از اقدام یک‌جانبه ترکیه در وضع عوارض عبور بر کامیون‌های ایرانی، نه تنها دو طرف هنوز بر سر رفع اختلاف‌نظرها به توافق نرسیده‌اند، بلکه با مطرح شدن طرح مسیرهای جایگزین و ممنوعیت سوخت‌رسانی به کامیون‌ها به نظر می‌رسد اوضاع نسبت به گذشته پیچیده‌تر شده است.

برای پیگیری آخرین اخبار از وضع عبور کامیون‌های ایرانی از مرز ترکیه و برنامه‌های ایران برای مدیریت ترانزیت خود به کشورهای اروپایی به سراغ مدیر کل ترانزیت و پایانه‌های مرزی سازمان راهداری کشور رفتیم.

محمدجواد عطرچیان معتقد است تا زمانی که ترک‌ها بر موضع فعلی خود باقی بمانند و بر مبنای توافقات دو طرفه عمل نکنند، ایران براساس حق خود مقابله به مثل خواهد کرد و قطعا سوخت کامیون‌های ترک با نرخ ایرانی محاسبه نمی‌شود.

به گفته وی هرچند ایران هنوز به برپایی مذاکرات با طرف ترک و بهبود مناسبات امیدوار است، اما در عین حال سیاست‌های خود را نیز دنبال می‌کند؛ سیاست‌هایی که از یک سو به ممنوعیت سوخت‌گیری کامیون‌های ترک در ایران می‌انجامد و از سوی دیگر، به دور زدن خاک ترکیه با طراحی مسیرهای جایگزین.

ترکیه بر چه مبنایی توافقات پیشین با ایران را کنار گذاشت؟ آیا در توافقنامه اقتصادی دو کشور امکان وضع عوارض بر عبور کامیون‌ها وجود دارد؟

با توجه به مرز مشترک گسترده‌ای که بین ایران و ترکیه وجود دارد، همواره حجم تبادلات اقتصادی دو کشور بسیار بالا بوده است. این مسئله باعث شده دو دولت به منظور تسهیل تردد محموله‌های ترانزیتی قراردادی مبادلاتی وضع کنند. این قرارداد که به تصویب مجالس دو کشور رسیده تاکنون تنها ملاک در ترانزیت محسوب می‌شده است. طبق این توافق دو دولت حق وضع تعرفه و عوارض برای کامیون‌های طرف مقابل را ندارند و تاکنون نیز به همین شیوه عمل شده است.

اما بعضی از بازرگانان ترک مدعی‌اند ایران این مسئله را نادیده گرفته و از کامیون‌های ترک عوارض می‌گرفته است؟

یکی از اصلی‌ترین عوامل تاثیر‌گذار در اختلاف نظر بین ایران و ترکیه همین منابع غیر‌موثق هستند. کسانی‌که اطلاع چندانی از مناسبات اقتصادی ندارند، تنها به شکلی یک‌طرفه به مسئولان ترکیه گزارش می‌دهند. ایران هرگز این توافق را نقض‌نکرده و تعرفه‌ای از کامیون‌های ترک نگرفته است. آنچه از سوی ایران محاسبه شده مابه‌التفاوت قیمت سوخت بین دو کشور است. نرخ گازوییل در ایران 350 تومان در لیتر است و این مبلغ در ترکیه به شش هزار و پانصد تومان می‌رسد. از این رو، طبق توافقات ایران در قبال سوخت ارزان‌قیمتی که به ترک‌ها می‌فروشد، هزینه‌ای دریافت می‌کند. ریشه اصلی اختلاف همین جاست.

اگر شرایط تا این حد روشن است، ترک‌ها دقیقا به چه موضوعی اعتراض داشتند که سرانجام به وضع تعرفه منجر شد؟

گزارش‌های نادرست باعث ایجاد این حق‌خواهی نادرست شده است. وقتی یک کشور سوخت ارزان‌تری دارد قطعا در ترانزیت کالا مزیت نسبی پیدا و شرایطی وضع می‌کند که از این مزیت استفاده اقتصادی ببرد. گزارش‌های نادرست درباره عملکرد ایران تا حدی تاثیر‌گذار بوده که طرف ترک حتی برای مذاکره نیز اعلام آمادگی نمی‌کند. ما برای حل شدن موضوع درخواست رسمی مذاکره با ترک‌ها را ارائه کردیم که متاسفانه تاکنون پاسخ مثبتی از سوی آنها ارائه نشده است.

اگر ترک‌ها برای مذاکره اعلام آمادگی نکنند، شرایط فعلی تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند؟ تکلیف کامیون‌های سرگردان در مرز چیست؟

پس از سردرگمی چند روزه تعدادی از کامیون‌ها در اواخر مهر ماه، دیگر این مسئله تکرار نشد و هر چند هزینه رفت‌و‌آمدها بسیار زیاد شده، اما همچنان محموله‌ها در جریان‌اند. قطعا ایران از حق مردم خود عقب‌نشینی نمی‌کند و مذاکره نکردن ترک‌ها نیز بر این موضوع تاثیری ندارد. ارزانی سوخت در ایران شامل خودروهای خارجی نمی‌شود و از این رو درخواست ترک‌ها برای لغو هزینه مابه‌التفاوت سوخت محلی از اعراب ندارد.

راه‌حل ترک‌ها برای این اختلافات چیست؟ در آخرین موضع‌گیری چه درخواستی داشته‌اند؟

ترک‌ها در ابتدا درخواست حذف هزینه سوخت را داشتند که قطعا مورد موافقت نبود و پس از آن اعلام کردند که سوخت خودروهایشان را با خود می‌آورند. ایران نیز با این موضوع مخالفتی نکرد، اما با توجه به تفاوت فاحش قیمت سوخت در دو کشور باید ترتیباتی اتخاذ شود که امکان فساد و قاچاق سوخت وجود نداشته باشد. این مسئله به مقدماتی احتیاج دارد که در آینده‌ای نزدیک و با هماهنگی‌های به عمل آمده با گمرک، کامیون‌های ترک با باک پر وارد کشور می‌شوند و پس از پلمب رسمی وارد کشور می‌شوند.

یعنی سوخت‌رسانی به کامیون‌های ترک در ایران متوقف می‌شود؟

بله، ترک‌ها چنین درخواستی داشته‌اند و به محض فراهم آمدن مقدمات لازم، سوخت‌رسانی متوقف می‌شود.

این یعنی کامیون‌های ایرانی نیز حق سوخت‌گیری را در ترکیه ندارند؟

کامیون‌های ایرانی معمولا باک خود را در ایران پر می‌کنند تا مجبور به سوخت‌گیری در ترکیه نشوند، اما با توجه به قیمت بالای سوخت در ترکیه نیازی به نظارت ویژه وجود ندارد و اگر ماشین‌های ایرانی مجبور شوند باید با همان نرخ بالا سوخت‌گیری کنند.

آیا ادامه پیدا کردن اختلافات می‌تواند به قطع رابطه ترانزیتی با ترکیه منجر شود؟

هرچند مرز مشترک دو کشور ادامه یافتن تبادلات اقتصادی را به‌صرفه می‌کند و این اختلافات نیز به قطع همکاری‌ها منجر نشده، اما امکان پیش‌بینی مسیرهای جدید وجود دارد. در روزهای گذشته مسیر‌های مختلف جایگزین مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مسیرهای ارمنستان، گرجستان و دریای سیاه، آذربایجان، گرجستان و دریای سیاه در شمال و استفاده از ظرفیت‌های بندری خلیج‌فارس و اتصال به دریاهای اروپا به‌عنوان جایگزین مطرح است و البته برای انتقال بار ترانزیتی به این مسیرها باید بررسی‌ها تکمیل شود.

این مسیرهای دور و دراز صرفه اقتصادی خواهند داشت؟

همان‌طور که اشاره کردم تمام آنها در دست بررسی‌اند و در صورتی که از نظر اقتصادی تضمین نشوند، قطعا مورد استفاده نخواهند بود.

پافشاری ترک‌ها بر مواضع‌شان باعث شده این شائبه پیش آید که تنها ایران خواستار چنین رابطه‌ای است و برای ترکیه عبور از خاک ایران چندان اهمیت ندارد. دلیل اصرار ترک‌ها چیست؟

واقعا دلیل اصلی آنها مشخص نیست. اینکه می‌گویند، ایران به این تبادلات نیاز دارد کلام دروغی نیست، اما این رابطه دو طرفه است. سالانه بیش از 35 هزار کامیون ترک به سمت کشورهای cis اعزام می‌شوند و ایران اصلی‌ترین مسیر برای این اتصال است.

این یعنی اینکه ادامه یافتن اختلافات به ترانزیت دو کشور ضربه می‌زند؟

هرچند در کشور ما تنوع مسیری بسیاری وجود دارد و طرف قرارداد‌های اقتصادی نیز کشورهای مختلفی هستند، اما این مسئله نیز در آمار کل ترانزیت بی‌تاثیر نخواهد بود و ادامه یافتن این شرایط برای تجار ترک نیز بسیار مضر است و با توجه به حجم بالای مبادلات، آمار صادرات آنها به ایران را بسیار کاهش می‌دهد. هرچند این امر می‌تواند برای کشور ما جنبه مثبت نیز پیدا کند، زیرا تولیدکنندگان داخلی فرصت پیدا می‌کنند به ارتقای محصولات خود بپردازند و نیاز کشور به واردات را کاهش دهند.