قیمت توافقی برای نرخ‌گذاری در ایام پیک

هرچند وزارت راه و شهرسازی در اقدامی محکم و در کوتاه‌ترین زمان ممکن قانون آزادسازی نرخ بلیت هواپیما را به اجرا در آورد تا تحت تأثیر شوک این تصمیم، لااقل بخشی از تردیدها و نگرانی‌ها فروکش کند اما به نظر می‌رسد شرایط نامشخص بازار و ابعاد خاکستری که بر صنعت هواپیمایی کشور سایه افکنده کار را برای آینده سخت می‌کند. بالا بردن تنوع قیمت‌ها و افزایش انتخاب‌های مسافران برای گزینش سفرهای هوایی در مسیری واحد اصلی‌ترین هدف آزادسازی بلیت هواپیما را به وجود می‌آورد؛ طرحی که در قالب آن شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند به تناسب نوع هواپیما، میزان خدمات ارائه شده و البته براساس روز و ساعت پرواز نرخ‌های مختلفی را عرضه کنند و مسافر با در نظر گرفتن تمام شرایط پیش رو بهترین گزینه را انتخاب کند.

این رویه که شاید سال‌هایی طولانی است که در کشورهای پیشرفته مورد بهره‌برداری قرار گرفته و از این رو سفر هوایی را به‌عنوان انتخابی برای تمام اقشار جامعه مطرح کرده، در ایران هرگز اجرایی نشده و با وجود برداشته شدن گام نهایی آزادسازی‌ها از سوی وزارت راه و شهرسازی همچنان برای رسیدن به اجرای کامل با مشکلاتی جدی دست و پنجه نرم می‌کند. محدودیت قابل توجه تعداد هواپیماهای فعال در بین ایرلاین‌های ایرانی شاید یکی از اصلی‌ترین عواملی باشد که در کنار نبود نظارت بر بازار و چارترهای طولانی‌مدت نظم بازار را تهدید می‌کند.

محدودیت‌ هواپیما باعث شده در بسیاری از نقاط کشور تعداد پروازها و ایرلاین‌ها محدود باشد و حتی برای برخی مقاصد شرایط شبه انحصاری برای ایرلاین فعال به وجود بیاید و این موضوع وقتی خود را نشان می‌دهد که در ایام پیک سفر تعداد مسافران بالا رفته و ایرلاین و آژانس‌های هواپیمایی دست بازتری برای نرخ‌گذاری دارند. نمونه این بر هم خوردن نظم بازار از سفرهای اربعین و نوروز سال گذشته آغاز شد.

جایی که حدی از آزادی در تعیین نرخ بلیت در چارچوب کلید خوردن طرح متنوع‌سازی به ایرلاین‌ها داده شد و در نتیجه این چارترکنندگان و برخی متخلفان بودند که قیمت‌ها را به شکلی نجومی بالا بردند تا تورهای داخلی در نوروز حتی به چند میلیون تومان نیز برسد. در نتیجه این اتفاق‌ها سازمان هواپیمایی در سفرهای اربعین امسال که نخستین تجربه پس از آغاز اجرای قانون آزادسازی بود پیش‌دستی کرد تا با ارائه یک نرخ ثابت اجازه بالا رفتن عجیب قیمت‌ها را ندهد؛ مسئله‌ای که هرچند بازارهای سیاه را ریشه کن نکرد اما توانست حداقل نظم را در بخش رسمی بازار حفظ کند.

توافق، مسکنی کوتاه‌مدت

این تجربه نسبتا موفق از سوی سازمان هواپیمایی در تعطیلات نوروز سال 95 نیز به کار بسته می‌شود. این خبر را معاون سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرده است. براساس گفته‌های خداکرمی با توجه به اهمیت حفظ شدن نظم در بازار فروش بلیت هواپیما ما قطعاً برای ایام پیک برنامه‌ریزی‌های لازم را صورت داده و اجازه گران‌فروشی نخواهیم داد. از این‌رو مانند برنامه‌ریزی که برای سفرهای اربعین صورت گرفت بلیت سفر عید نوروز نیز به شکل توافقی با ایرلاین‌ها در نظر گرفته می‌شود.

هرچند خداکرمی به طور جزئی از نحوه دست یافتن به این توافق سخن نگفته است اما به نظر می‌رسد با اعمال شدن نظر ایرلاین‌ها احتمالا در نوروز نیز افزایش نرخ اتفاق خواهد افتاد. علیرضا منظری، معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری در گفت و گو با «فرصت امروز» به این مسئله پرداخت و تأکید کرد: یکی از اصلی‌ترین عواملی که باعث افزایش قیمت‌ها در نوروز می‌شود، اجبار ایرلاین‌ها به بازگرداندن هواپیماهای‌شان به مبدا در شرایط خالی از مسافر است و برای جبران این سفرهای یک سر خالی معمولاً نرخ‌ها افزایش می‌یابد.

وی ادامه داد: سازمان هواپیمایی برای حل این مشکل در پروازهای اربعین تقریباً قیمت‌ها را به دو برابر افزایش داد تا مشکل سفرهای یک سر خالی برطرف شود. احتمالا در نوروز نیز برای راضی کردن ایرلاین‌ها همین سیاست به کار بسته خواهد شد. نماینده سابق ایران در ایکائو با بیان اینکه نظارت بر بازار با اعمال قیمت‌های توافقی متفاوت است، اظهار کرد: وقتی ما سخن از آزاد‌سازی می‌گوییم یعنی قصد داریم به ایرلاین‌ها این مجوز را بدهیم تا با توجه به شرایط و نیاز بازار قیمت‌گذاری کنند. از این رو در دل اجرای آزادسازی نرخ بلیت نمی‌توان دیگر بحثی از قیمت توافقی داشت.

به گفته منظری در عوض قیمت توافقی سازمان هواپیمایی می‌تواند با نگاه ریزبینانه به شرایط بازار در ایام پیک سفر عرضه را مدیریت کرده و در مسیرهایی که نیاز بیشتری به پرواز وجود دارد تعداد هواپیماها را بالا ببرد. معاون سابق سازمان هواپیمایی سخن گفتن از نرخ توافقی را تنها یک راه حل گذرا دانست و گفت: از یک سو سازمان هواپیمایی می‌تواند با نظارت خود به شرایط بازار، عرضه را مدیریت کرده و قیمت‌ها را کاهش دهد و از سوی دیگر وقت آن رسیده که ایرلاین‌های ما نیز با راه‌اندازی واحدهای مدیریت هزینه و درآمد، به طور دقیق وضعیت اقتصادی خود را مشخص کنند تا اگر بنا بود قیمتی تغییر کند نیز در چارچوب اهداف مدیریتی و در مسیر بازار انجام شود.

هرچند سازمان هواپیمایی اعلام کرده برای مدیریت بازار در ایام پیک شاید افزایش 20 برابری تعداد هواپیماها نیز کارگشا نباشد اما قطعاً شکی وجود ندارد که افزایش عرضه بازارهای سیاه گسترده به وجود آمده را کنترل خواهد کرد. با این وجود فعلاً تا رسیدن هواپیماهای جدید باز هم سخن از نرخ‌های توافقی مطرح شده تا این تردید بار دیگر شکل گیرد که بازار بلیت هواپیما هنوز آماده آزادسازی همه‌جانبه نیست و تا رسیدن به مدل‌های بین‌المللی هنوز راهی نسبتا طولانی باقی مانده است.