قصه ناگفته بدهی 41 ساله آمریکا به عربستان

ژوییه 1974 بود؛ وقتی ویلیام سایمون وزیر خزانه‌داری جدید ایالات‌متحده به همراه گری پارسکی معاونش پا به هواپیمایی که به سوی عربستان می‌رفت گذاشت، فضا پرتنش بود. آن سال، بحران نفت گریبان آمریکا را گرفته بود. کشورهای عربی عضو اوپک، آمریکا را به خاطر کمک نظامی به رژیم صهیونیستی در جنگ یوم کیپور تحریم کرده بودند و قیمت نفت چهار برابر شده بود. نرخ تورم بالا رفته بود، بازار سهام سقوط کرده بود و اقتصاد آمریکا داشت رو به زوال می‌رفت.

سفر دو هفته‌ای سایمون به عربستان در ظاهر یک تور دیپلماسی اقتصادی در سرتاسر اروپا و خاورمیانه بود که با دیدارهای عصرانه زیادی همراه بود. اما ماموریت اصلی، که در دایره خودی‌های ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا به صورت فوق‌محرمانه نگه داشته شده بود، در اقامتی چهار روزه در شهر ساحلی جده انجام شد.

هدف آمریکا چه بود؟ که دنیا از نفت خام به‌عنوان سلاح اقتصادی استفاده نکند و راهی برای متقاعد کردن عربستان خشمگین پیدا کند تا با ثروت حاصل از دلارهای نفتی خود کسری بودجه آمریکا را کاهش دهد و به گفته پارسکی، نیکسون از آنها خواسته بود که به هیچ وجه دست خالی برنگردند. ناکامی در این ماموریت نه‌تنها سلامت مالی آمریکا را در معرض خطر قرار می‌داد بلکه می‌توانست به شوروی فرصت نفوذ به جهان عرب را بدهد.

اگرچه سایمون در نگاه اول گزینه مناسبی برای این ماموریت به نظر نمی‌رسد اما او بهتر از هر کسی اندازه بدهی دولت آمریکا را درک می‌کرد و می‌دانست چطور باید عرب‌ها را متقاعد کند که آمریکا امن‌ترین جا برای خواباندن دلارهای نفتی‌شان است. به همین دلیل توافقی بین ایالات‌متحده و عربستان سعودی صورت گرفت که رابطه این دو کشور در چهار دهه آینده را تحت تاثیر خود قرار داد.

چارچوب اصلی کاملا ساده بود؛ آمریکا از عربستان نفت می‌خرید و به آن تجهیزات نظامی می‌داد. عربستان در ازایش بودجه میلیاردی از دلارهای نفتی خود را به خزانه‌داری آمریکا می‌سپرد و به کسری بودجه دولت آمریکا کمک می‌کرد. طی چند دیدار دیگر جزییات این توافق‌نامه هم مشخص شد اما یک اتفاق مهم دیگر هم رخ داد؛ فیصل بن عبدالعزیز آل سعود از وزیر خزانه‌داری آمریکا خواست که این قرارداد کاملا محرمانه باقی بماند.

این راز 40 سال مخفی نگه داشته شد و حالا فاش شده است. وزارت خزانه‌داری ایالات‌متحده در پاسخ به درخواست مبتنی بر قانون آزادی اطلاعات بلومبرگ، راز 40 ساله آمریکا و عربستان سعودی را فاش کرد. حالا همه دنیا می‌داند عربستان سعودی با 117 میلیارد دلار سپرده در خزانه‌داری آمریکا بزرگ‌ترین طلبکار این کشور است. اما فاش شدن این راز پرسش‌های زیادی را هم مطرح کرده است.

یکی از مقامات سابق وزارت خزانه‌داری آمریکا که خواسته نامش فاش نشود، می‌گوید که طلب عربستان از آمریکا شاید دو یا حتی چند برابر این رقم باشد. میزان بدهی آمریکا به عربستان در حال حاضر از هر دوره دیگری مهم‌تر است؛ سقوط بهای نفت این نگرانی را به وجود آورده که عربستان سعودی شاید بخواهد دارایی‌های خود را در کشورهای دیگر آزاد کند. یک نگرانی دیگر هم وجود دارد؛ اینکه عربستان از موقعیت خود در مهم‌ترین بازار بدهی دنیا به‌عنوان سلاح سیاسی استفاده کرد؛ مشابه همان کاری که در دهه 70 میلادی با نفت کرده بود.

در ماه آوریل، عربستان هشدار دارد که اگر کنگره بخواهد لایحه‌ای را تصویب کند که براساس آن عربستان را به صورت قضایی درگیر پرونده حملات 11سپتامبر کند، به اندازه 750 میلیارد دلارش در خزانه‌داری آمریکا و سایر دارایی‌هایش در این کشور معامله خواهد کرد. این را نیویورک‌تایمز می‌گوید.

وزیر دارایی عربستان سعودی از اظهارنظر درباره احتمال فروش دارایی‌اش در خزانه‌داری آمریکا خودداری کرد. آژانس پولی عربستان سعودی هم جزییات زیادی از اندازه واقعی طلب عربستان از آمریکا در اختیار بلومبرگ نگذاشت.

مارک چندلر، رئیس دپارتمان استراتژی ارز در شرکت براون برادرز هریمن، قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بانک خصوصی آمریکا می‌گوید: «بیایید فکر کنیم عرب‌ها بلوف نمی‌زنند. آنها الان زیر فشار زیادی هستند.»

عربستان سعودی که سال‌هاست با ثروت نفتی خود خدمات درمانی رایگان، یارانه‌های نفتی و افزایش منظم حقوق را در اختیار مردمش می‌گذارد، در حال حاضر با یک بحران سنگین مالی مواجه است. فقط در سال گذشته این کشور 111 میلیارد دلار از ذخایرش را آزاد کرد تا بتواند بزرگ‌ترین کسری بودجه خود طی 25 سال را جبران کند.

البته که بهای نفت را تا حدودی ثابت نگه داشت اما هنوز با روزهای اوج خود و نفت بشکه‌ای 100 دلار فاصله‌ زیادی دارد. 

وضعیت عربستان سعودی به اندازه‌ای بحرانی شده که دارد بخشی از سهام شرکت نفتی مهم خود یعنی آرامکو را می‌فروشد. به علاوه اینکه، تعهد به سیاست چند ساله «وابستگی متقابل» میان ایالات‌متحده و عربستان سعودی که از همان توافق‌نامه سری سایمون آمد و در نهایت دو کشور را در برخی جوانب مشترک المنافع کرد، حالا دیگر کم‌کم دارد از بین می‌رود. نشانه‌ها که این طور می‌گوید. تصمیم‌های ایالات‌متحده در حوزه سیاست خارجی و توسعه نفت شیل که در سال‌های گذشته از وابستگی نفتی آمریکا به عربستان کاسته، از جمله این نشانه‌هاست.