فاجعه انرژی در ساختمان‌های ایران

«واقعیت تلخ امروز ایران این است که بیشتر ساختمان‌های موجود در کشور که بیش از ۱۷ میلیون واحد مسکونی هستند میلیاردها ریال انرژی را به دلیل بهینه ساخته نشدن هدر می‌دهند و علاوه بر آن در ساخت‌و‌سازهای جدید توجه قابل قبولی به بهینه‌سازی مصرف انرژی نداشتند». این جدیدترین اظهارنظر معاون وزیر راه و شهرسازی درباره وضعیت استفاده از استانداردهای عمرانی در واحدهای مسکونی ایران است، وضعیتی که نگاهی به آمار و ارقام دقیق آن، یک فاجعه را ترسیم می‌کند.

قرار گرفتن ایران در فهرست کشورهایی که بیشترین دسترسی را به منابع انرژی فسیلی دارند، باعث شده از گذشته نرخ انرژی مورد استفاده مردم به‌شدت نسبت به دیگر کشورها پایین باشد. هرچند در طول سال‌های گذشته تلاش شده با اجرای طرح‌هایی مانند هدفمندی یارانه‌ها قدری قیمت‌های اعمال شده از سوی دولت ایران با قیمت‌های واقعی هم‌خوانی پیدا کند اما هنوز فاصله معنادار باقی مانده باعث شده نام ایران در صف یکی از پرمصرف‌ترین کشورها در حوزه انرژی ثبت شود.

هرچند نمی‌توان بحث‌هایی که در سال‌های گذشته حول محور اصلاح الگوی مصرف مطرح شده را نادیده گرفت اما به نظر می‌رسد بخش قابل توجهی از تقصیرات نه به دوش مردم که به دوش سازندگان و ناظران ساختمان‌های مسکونی است. در طول سال‌های گذشته تلاش شده با وارد کردن مفاهیمی مانند صنعتی‌سازی ساختمان یا اجرایی شدن مقررات ملی ساختمان، برای خانه‌های ایرانی جایگاهی مناسب‌تر در اجرای استانداردهای جهانی به وجود آید اما در عمل هنوز آنچه اتفاق افتاده با شرایط جهانی فاصله دارد. 

هرچند حضور همزمان شهرداری‌ها و نظام مهندسی در عرصه نظارت بر ساختمان‌های کشور باعث شده روی کاغذ، ایران مشکلی برای بهبود اوضاع ساخت‌و‌سازش نداشته باشد اما در عمل خلأ‌ها و دور زدن‌های قانونی راه را بر نظارت دقیق بسته و آنچه اتفاق افتاده را با قوانین و مقررات فعلی دچار فاصله کرده است. این فاصله معنادار در کنار کاهش عمر مفید ساختمان، پایین آوردن بهره‌وری و رضایت ساکنان در برخی حوزه‌ها، آمارهایی فاجعه‌آمیز از خود به جای گذاشته و شاید اصلی‌ترین حوزه آن استفاده از انرژی است.

رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اخیرا در صحبت‌هایی اعلام کرده آمارهای اخیر نشان می‌دهد که متجاوز از ۱۵ میلیارد دلار اتلاف انرژی در ساختمان‌ها وجود دارد که اگر این روند را ادامه دهیم در دهه‌های آینده ایران به واردکننده انرژی تبدیل می‌شود. صحبت از اتلاف 15 میلیارد دلار انرژی در شرایطی که بازار مسکن با رقمی بسیار کمتر‌ از آن نیز می‌تواند بار دیگر روی رونق را به خود ببیند، نشان از لزوم توجهی جدی به رفع این مشکل دارد، مشکلی که برخی کارشناسان راه میانبر عبور از آن را استفاده از توان خارجی‌ها می‌دانند.

مشکلی در قوانین نظارتی نداریم

یک کارشناس عمران معتقد است انرژی ارزان در ایران، راه را برای استفاده غیر‌اصولی از آن باز کرده و اگر در ساختمان‌سازی‌ها نیز توجه چندانی صورت نگرفته به دلیل نبود یک نگاه درست به اتلاف انرژی بوده است. محمد عدالت‌خواه در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تصریح کرد: ایران هنوز جزو کشورهایی است که ارزان‌ترین انرژی را در اختیار مردمش می‌گذارد. در کنار آن سنتی ماندن بسیاری از روش‌های ساختمان‌سازی در کشور مزید بر علت شده تا تفکری درست برای مدیریت استفاده از انرژی شکل نگیرد.

به اعتقاد وی، نبود مقدمات لازم برای استفاده از طرح‌هایی مانند صنعتی‌سازی ساختمان، حتی نظارت در این زمینه را نیز دشوار کرده است. عدالت‌خواه اضافه کرد: متأسفانه با وجود صحبت‌های فراوانی که در سال‌های گذشته راجع به ارتقای سطح کیفی ساختمان‌ها و افزایش استانداردها در آنها صورت گرفته در عمل هنوز مشکلات فراوانی وجود دارد و شاید انرژی یکی از اصلی‌ترین مواردی باشد که توجه نکردن به تکمیل آن در سال‌های گذشته در آینده برای ما مشکل‌ساز خواهد شد.

کیوان شادمان، کارشناس بازار مسکن نیز در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در لزوم نگاه عملی به اجرایی شدن نظارت‌ها در ساختمان‌سازی می‌گوید کشور از نظر مقررات و نهادهای ناظر هیچ مشکلی نداشته و حتی در برخی حوزه‌ها اقداماتی خوب در این زمینه شکل گرفته است.  وی با بیان اینکه ارائه آماری دقیق از میزان اتلاف انرژی در مناطق مختلف کشور سخت است، اظهار کرد: برای مثال در تهران با توجه به برنامه‌ریزی‌هایی که صورت گرفته به نظر می‌رسد قدری این مشکل برطرف شده و حداقل نهادهای نظارتی برای آن برنامه‌ریزی دقیق دارند.

به اعتقاد شادمان، استفاده از مصالح و روش‌های نوین ساخت‌و‌ساز می‌تواند چاره مناسب برای حل مشکل اتلاف انرژی باشد و اگر مفاهیم به‌روز در فعالان بازار نفوذ کند قطعاً ابهام‌ها برطرف شده و می‌توان به بهره‌وری انرژی در صنعت ساختمان ایران فکر کرد.

برگزاری انتخابات نظام مهندسی و ورود ترکیب جدید به این سازمان‌ امیدها را بیشتر کرده تا امکان رصد دقیق اجرای قوانین و استانداردها تقویت شود. هرچند در طول سال‌های گذشته بعضی از طرح‌ها با دور زدن قوانین، اهداف کشور در افزایش عمر مفید ساختمان را دور بزنند اما به نظر می‌رسد توجه جدی وزارت راه و شهرسازی به رعایت این قوانین قدری کار را برای آنها سخت خواهد کرد. اتلاف 15 میلیارد دلار انرژی در ساختمان‌های ایران یک فاجعه است و برای مقابله با آن شاید پیشگیری از ساخت واحدهای مسکونی غیر‌استاندارد بهترین راهکار باشد.