طرح‌های زیرساختی سردرگم میان غرب‌و‌شرق

«شــرکت‌های فروشنده هواپیما که قبلا حاضر نبودند حتی یک کاغذ مکتوب به ما بدهند الان به طور رسمی اعلام آمادگی کردند که وارد مذاکرات قراردادی با ایران شوند و قرارداد امضا کنند.» این جدید‌ترین اظهار نظر قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در امور بین‌الملل است که شاید پیش از هر موضوع دیگری، تفاوت جدی شرایط و جایگاه ایران در صنعت هواپیمایی جهان را نشان می‌دهد. کشوری که در طول تمام سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌های جدی و همه جانبه حتی در تامین قطعات هواپیماهای خود نیز با مشکلات جدی رو به رو بود حالا پا به عرصه‌ای گذاشته که تمام صاحب نامان این صنعت برای همکاری با آن صف کشیده‌اند.

انقلاب در صنعت هواپیمایی اما همه تصویری نیست که از آینده حمل‌و‌نقل و طرح‌های عمرانی ایران قابل تصور است. از راه‌آهن و آزادراه‌ها گرفته تا امید به افزایش سرمایه‌گذاری در بازار مسکن و رونق دوباره در این بازار بخشی از امیدواری است که ایران نسبت به آینده اقتصاد زیرساختی خود پس از لغو تحریم‌ها دارد.بازگشت اموال بلوکه شده کشور در خارج از مرزها به ایران و امکان استفاده از آنها در طرح‌های زیربنایی از یک سو و امکان همکاری‌های مشترک با کشورها و شرکت‌های بزرگ از سوی دیگر شرایطی است که می‌تواند وزارت راه و شهرسازی را برای مدت‌ها از دغدغه تامین منابع مالی آسوده کند.

این فرصت بزرگ اما روی دیگری نیز دارد. چگونگی وارد شدن اقتصاد ایران به این عرصه‌های جدید و البته نحوه مواجهه با طرح‌ها و پیشنهادات طرف‌های خارجی سوالاتی بسیار مهم است که باید در طول هفته‌های آینده که طرح‌های همکاری نهایی می‌شود برای آنها پاسخ‌هایی درخور پیدا کرد.

اگر در سال‌های سخت تحریم شمار شرکای تجاری اصلی تهران به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسید، حالا سوال اینجاست در شرایطی که صف متقاضیان از چین و ژاپن آغاز می‌شود و به فرانسه، ایتالیا و آلمان ختم می‌شود آیا می‌توان بدون یک برنامه جامع در عرصه جدید وارد شد یا کشور برای تعیین جایگاه خود با نگاهی همه جانبه قراردادهای آینده را منعقد خواهد کرد.

لزوم تدوین نقشه راهبردی دیپلماسی اقتصادی

یک کارشناس اقتصاد کلان معتقد است تاکنون آنچه به وضعیت قراردادهای بین‌المللی ایران ضربه زده، نبود یک نگاه جامع و نقشه راهبردی است و تا زمانی که ما برای آن چاره‌ای پیدا نکنیم نمی‌توانیم امیدی به تغییر جدی داشته باشیم. وحید شقاقی در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» در پاسخ به این سوال که راهبرد ایران در مقابل پیشنهادهای گسترده ارائه شده برای همکاری‌های بین‌المللی چگونه خواهد بود، تصریح کرد: اینکه آیا ایران در ایام پس از تحریم نیز به حضور کشورهایی مانند چین احتیاج دارد یا می‌توان تمام مسائل را با شرکای تجاری قوی بر‌طرف کرد، مسئله‌ای است که باید برای آن جوابی مبنایی پیدا کرد.

ما نمی‌توانیم به این سوال که شرکای تجاری‌مان کدام کشورها باشند پاسخ دهیم مگر اینکه بدانیم دقیقا از آینده چه می‌خواهیم. وی توضیح داد: اگر مانند آنچه در مذاکرات هسته‌ای پیگیری شد، ایران در عرصه دیپلماسی اقتصادی نیز ورود کند می‌توان انتظار داشت شرایط ما به طور کلی تغییر پیدا کند. این نگاه راهبردی نخستین موضوعی است که ما به آن نیاز خواهیم داشت تا تکلیف برنامه‌هایمان مشخص شود.

این کارشناس، وابستگی متقابل میان ایران و شرکای تجاری‌اش را دومین موضوع تعیین‌کننده در این چارچوب عنوان کرد و گفت: ما باید طوری با کشورهای خارجی که قصد همکاری با ایران را دارند، برخورد کنیم که تنها نیاز به تداوم این ارتباط از سوی ما یک طرفه نباشد و در صورت لغو دوباره ارتباط‌ها هر دو کشور متضرر شوند، این موضوع دست ایران را در بستن قراردادهایی که بیشترین نفع ملی را در بر می‌گیرد باز خواهد شد.

در کنار نیاز به طبقه‌بندی و طراحی نقشه راهبردی برای نیازهای صنعت حمل‌و‌نقل، چگونگی استفاده حداکثری از اجرای برجام در بازار مسکن نیز سوالی مهم و جدی خواهد بود. محمد عدالت خواه، کارشناس اقتصاد مسکن در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» تلاش برای انعقاد قراردادی را که به ساخت واحدهای مسکونی جدید از سوی خارجی‌ها منجر شود تصمیمی نادرست خواند و اظهار کرد: ما در حال حاضر چه از نظر تعداد واحدهای مسکونی ساخته شده و چه از نظر دانش فنی در این عرصه جایگاه مناسبی داریم و قطعا در این رابطه نیازی به سرمایه‌گذاری مستقیم برای ساخت شهرک‌ یا مجتمع‌های جدید وجود نخواهد داشت.

به اعتقاد وی، استفاده از تجربه مدیریت بازارها در کشورهای خارجی اصلی‌ترین موضوعی است که در ایام پسا‌برجام می‌توان از آن نهایت استفاده را برد. در حال حاضر، در ایران تعداد قابل توجهی خانه خالی از سکنه وجود دارد و از سوی دیگر، تعداد زیادی از خانوارها نیز با وجود نیاز قطعی به خانه توان خرید ندارند. از این رو تنها راهبرد ممکن در این رابطه مدیریت بازار در رساندن عرضه به تقاضاست.

عدالت خواه خاطرنشان کرد: هرچند در طول هفته‌های گذشته صحبت‌هایی مبنی بر توافق وزارت راه با برخی شرکت‌های خارجی برای ساخت واحدهای مسکونی جدید به گوش رسیده اما به نظر می‌رسد این موضوع چندان به نفع بازار نباشد زیرا معضل بازار ما عرضه واحدهای جدید نیست، بلکه مدیریت بازار به شکلی منطقی اولویت نخست ما را می‌سازد.

نگاه راهبردی در عرصه حمل‌و‌نقل و مسکن نیازی است که از سال‌ها پیش مطرح شده و در شرایطی که طرح جامع مسکن چند ماه قبل نهایی شد، طرح جامع حمل‌و‌نقل هنوز نیاز به بررسی و پیگیری دارد. با توجه به لغو تحریم‌ها و باز شدن فضایی مناسب در مقابل ایران، شاید نیاز به رسیدن به این نگاه جامع و سپس ورود به طرح‌های مشترک همکاری اصلی‌ترین نیاز کشور باشد و در چارچوب آن می‌توان به شکلی متمایز هم‌زمان از همکاری با شرق آسیا و غرب اروپا بهره حداکثری برد.

ارتباط با نویسنده: j.hashemi1992@gmail.com