طرحی برای حاشیه‌ نشین‌ ها

قرار گرفتن نام کشور ایران در مدار حرکت به سمت توسعه، قطعاً برای کشور تبعات مثبت و حتی منفی به بار می‌آورد که هریک از آنها به برنامه‌ریزی‌های گسترده برای مدیریت و کنترل نیاز دارند. همان‌طور که کشورهای توسعه‌یافته امروزی در طول تمام دهه‌های گذشته با مسائل مربوط به توسعه اقتصادی درگیر بوده‌اند، امروز نیز کشورهایی مانند ایران باید چاره‌ای جدی برای این امر پیدا کنند.

هر چند بحث لزوم حرکت به سمت توسعه متوازن با هدف محوریت یافتن شهرهای بزرگ کشور در حوزه‌های تخصصی صنعتی و تجاری دغدغه‌ای جدی و طولانی مدت است که از سال‌ها پیش مطرح شده، اما هنوز در عرصه عمل جز چند تجربه انگشت شمار بخش قابل توجهی از منابع اقتصادی کشور حول محور چند شهر بزرگ و به‌طور خاص تهران می‌چرخد. اتفاقی که در زمانی میان مدت به افزایش قابل توجه موج مهاجرت از مناطق مختلف به این شهرها منجر شده و پدیده‌ای به‌عنوان حاشیه نشینی را به‌عنوان سوالی مهم پیش روی ادامه حیات این نقاط قرار داده است.

در کنار تهران که حاشیه‌نشینی در آن به‌عنوان امری تاریخی مطرح شده و این روزها بسیاری از حاشیه‌ها رسماً به بافت شهر متصل شده‌اند، دیگر شهرهای بزرگ مانند مشهد و شیراز نیز با معضل حاشیه‌‌نشینی‌هایی روبه رو شده‌اند که از یک سو امکان انطباق شرایط آنها به کلان شهر وجود ندارد و از سوی دیگر باید فکری به حال هزینه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آنها کرد.

چنین برنامه‌ای قطعاً هزینه‌های فراوانی خواهد داشت و سامان دادن به وضعیت حاشیه‌های چند کلان‌شهر امری جدی است که به برنامه‌ریزی‌های گسترده احتیاج دارد، موضوعی که به نظر می‌رسد برنامه وزارت راه و شهرسازی در این حوزه را با تردید‌های فراوان مواجه کرده، مسئله‌ای که باعث شده طرح اسکان مجدد از چند ماه قبل مطرح شود و تا امروز خبری قطعی از آن ارائه نشود.

صحبت از اجرایی شدن این طرح را محمد سعید ایزدی، مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری مطرح کرد. معاون آخوندی در این‌باره گفت بخشی از ساکنان سکونتگاه‌های غیر‌رسمی در شرایط پرخطر مانند حاشیه رودخانه‌ها زندگی می‌کنند که وزارت راه و شهرسازی امکانات و مکان‌های جایگزینی برایشان درنظر گرفته است و این افراد باید اسکان مجدد شوند.

براساس اعلام ایزدی، این طرح در ابتدا در مشهد اجرایی خواهد شد. خبری که هر چند زمانی نسبتا طولانی از آن گذشته اما هنوز وضعیتش مشخص نیست. با وجود تمام اما و اگرها آنچه غیر‌قابل چشم‌پوشی به نظر می‌رسد، لزوم پیگیری وضعیت حاشیه‌های شهری است که صاحب‌نظران عرصه مسکن معتقدند باید برنامه‌ریزی کلان آن از سوی دولت انجام گیرد.

طرح از دولت، ساخت از پیمانکاران خصوصی

یک کارشناس بازار مسکن معتقد است، همان‌طور که در بسیاری از کشورهای جهان دولت برای مدیریت اوضاع حاشیه نشینی شهری مستقیما آستین بالا زده و طرح‌های کلان ارائه کرده‌ است، در ایران نیز این مسئولان اجرایی خواهند بود که باید فکری به حال حاشیه‌نشینی کنند.

احمدرضا سرحدی، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» به اشاره به مسئولیت‌های مسکنی دولت در قانون اساسی عنوان کرد: براساس آنچه در این قانون به تصریح آمده بهبود اوضاع مسکن مردم و فراهم کردن شرایط حداقلی برای آنها امری است که مسئولیت‌ آن بر عهده دولت است و از این رو بهبود اوضاع حاشیه‌ها نیز در همین راستا باید از سوی دولت در دستور کار قرار گیرد.

به گفته وی هزینه‌های بالای اقتصادی و اجتماعی این حاشیه‌ها که در صورت عدم نظارت بر آنها به شکلی قابل توجه افزایش می‌یابد، باعث شده پیگیری امور مربوط به آنها و رصد اوضاع‌شان به‌عنوان یکی از اولویت‌های مهم در این حوزه مطرح شود.

سرحدی در پاسخ به این سوال که آیا امکان مشارکت‌دادن بخش‌خصوصی و سرمایه‌گذاران این عرصه در این طرح وجود خواهد داشت، گفت: آنچه به‌عنوان قوانین نانوشته اقتصادی وجود دارد این است که بخش‌خصوصی و سرمایه‌گذاران جایی ورود می‌کنند که سود در آن قطعی باشد، موضوعی که در بافت‌های فرسوده در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اگر دولت برنامه‌های خود را قطعی کرده و سودی را در نظر بگیرد می‌توان به ورود پیمانکاران بخش‌خصوصی فکر کرد اما در غیر‌این صورت کار سخت می‌شود.

ایمان معصومی، فعال صنعت ساختمان در گفت‌وگو با «فرصت امروز» به اهمیت ارائه برنامه‌ای دقیق در چارچوب اسکان مجدد اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاران در طول سال‌های گذشته به دلیل نبود منابع مالی و عدم امکان آغاز طرح‌های جدید با مشکلات جدی روبه‌رو بوده‌اند و از این رو در صورتی که طرحی با سود منطقی ارائه شود قطعاً از آن استقبال خواهد شد.

به گفته وی هرچند با توجه به مشکلات مالی که امروز دولت با آن روبه‌روست، ارائه طرحی کلان برای بهبود اوضاع حاشینه‌نشینی سخت به نظر می‌رسد اما در نظر گرفتن منابع مالی مانند اوضاع بافت فرسوده شاید بخشی از گره سخت حاشیه‌ها را نیز باز کند.

وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم برای بخش‌های مختلف مسکن در طول این سال‌ها طرح‌های مختلفی مانند احیای بافت‌های فرسوده یا ساخت مسکن اجتماعی مطرح کرده که هریک از آنها در شرایطی متفاوت به دلیل محدودیت‌ منابع مالی با سرعتی کم پیگیری شده‌اند، موضوعی که شاید گریبان طرح اسکان مجدد را بگیرد.

با وجود این، لغو تحریم‌ها و احتمال باز شدن دوباره دست دولت در مسائل اقتصادی از یک سو و پایان یافتن طرح پر سروصدای مسکن مهر از سوی دیگر شاید بتواند اوضاع طرح‌هایی را بهبود ببخشد که بخشی از آنها به حاشیه‌نشینی در اطراف شهرهای بزرگ سامان خواهد داد.

* ارتباط با کارشناس: j.hashemi1992@gmail.com