ضرورت و اهمیت مدیریت آب در بخش کشاورزی

از جمله چالش‌هایی که جهان، به‌خصوص مناطق خشک و نیمه خشک با آن روبه‌روست، نبود کافی آب برای مصارف صنعتی و کشاورزی است. همان‌طوری که شهر‌ها رفته‌رفته ذخایر آبی خود را افزایش می‌دهند، بخش کشاورزی هم باید میزان بهره‌وری از منابع آبی خود را بهبود بخشد. زیرساخت‌های بخش کشاورزی کشورها، نیازمند اصلاحاتی است که متناسب با بحران آب عصر حاضر باشد. چراکه تامین امنیت غذایی و افزایش تولیدات کشاورزی از اولویت‌های دولت‌هاست.

اهمیت سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی برای مقابله با بحران کم آبی

بهره‌وری زمین‌های کشاورزی آبی، در حدود سه برابر کشت زمین‌های دیمی است. به علاوه عواملی هستند که کنترل مصرف آب را در بخش کشاورزی توجیه می‌کنند. سرمایه‌گذاری در امر آبیاری کمک می‌کند از زمین کشاورزی در مقابل باران‌های پیش‌بینی نشده محافظت شود و در فرآیند تولید محصولات کشاورزی ثبات برقرار شود.

همچنین این امر موجب بهره‌وری و افزایش محصولات و تنوع بخشیدن به انواع محصولات می‌شود. بنابراین درآمد مزارع به نوبه خود افزایش می‌یابد و ثبات بیشتری پیدا می‌کند. درواقع، قابلیت پیش‌بینی و برقراری ثبات در سیستم و فرآیند تولید کشاورزی، تاثیر مثبتی بر عملکرد تولیدکنندگان و ارائه‌کنندگان خدمات این بخش می‌گذارد که در نهایت منجر به سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیر‌کشاورزی می‌شود.

سرمایه‌گذاری در این زمینه، همچنین باعث بالا رفتن ارزش زمین هم می‌شود. از جمله مزایای غیر‌مستقیم سرمایه‌گذاری در کنترل آب بخش کشاورزی می‌توان به بهبود تغذیه در طول سال، افزایش پویایی در بازار کار مناطق روستایی، کاهش مهاجرت و کاهش فشار از جانب اراضی حاشیه‌ای اشاره کرد.

دیدگاه منطقه‌ای

مسائل و چالش‌های مدیریت‌ آب در بخش کشاورزی بسته به شرایط اجتماعی و اقتصادی و آب‌وهوایی، از یک منطقه به منطقه‌ای دیگر متفاوت است. در اینجا به سه منطقه مهم و استراتژیک کشاورزی دنیا اشاره می‌کنیم که نقشی کلیدی در بخش کشاورزی جهانی ایفا می‌کنند.

آفریقا: توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار در آفریقا براساس توسعه بخش کشاورزی شکل گرفته است. زندگی 70درصد از جمعیت این ناحیه از جهان به کشاورزی وابسته است و علاوه بر آن 80درصد از فقر موجود در این منطقه هم ناشی از ضعف در بخش کشاورزی است. باتوجه به اهمیت کشاورزی در آفریقا، اما فقط 7درصد از زمین‌های زراعتی آفریقا آبی است که 4درصد آن هم در جنوب صحرای آفریقا قرار دارد.

در حالی که زمین‌های زراعتی آبی موجود در آسیا 38درصد است. درنتیجه، کشور‌های جنوب صحرای آفریقا کمتر از 3درصد از منابع آب خود استفاده می‌کنند، در مقایسه با آسیا که مصرف منابع آبی 20درصد است.

با توجه به اینکه یک سوم جمعیت کشور‌های جنوب صحرای آسیا دچار سو‌ءتغذیه هستند و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2030 جمعیت 700میلیونی این بخش از قاره از مرز یک‌میلیارد و 200میلیون نفر عبور کند، اهمیت سرمایه‌گذاری در کنترل منابع آبی در بخش کشاورزی کاملا واضح است.

کاهش وام‌های چند‌منظوره برای پروژه‌های کشاورزی از اواخر دهه 70، رشد تولید داخلی را مختل کرد و باعث افزایش هزینه‌های واردات مواد‌غذایی به این منطقه شد. مشارکت جدید برای توسعه آفریقا، کنترل و مدیریت منابع آبی را در صدر اولویت برنامه‌های خود برای توسعه قرار داده است. توسعه و برنامه بهبود کشاورزی آفریقا برنامه‌ای است که فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) آن را ترتیب داده است.

خاورمیانه: در این منطقه از جهان، 65درصد از جمعیت از ناامنی غذایی رنج می‌برند. این منطقه، خشک‌ترین منطقه از زمین است که کمبود آب در آن کمبودی شایع است. خاورمیانه، منطقه‌ای است که بدترین وضعیت سرانه آب را به ازای ساکنینش دارد. در 16 کشوری که در این ناحیه واقع شده‌اند، سرانه آب متوسط به ازای هر نفر در هر سال 500 متر مکعب است، در حالی که متوسط این میزان جهانی 700 متر مکعب است.

با توجه به این کمبود شایع آب، کشاورزی همواره به کنترل و مدیریت آب وابسته است، علاوه بر آن دمای بالای هوا، شیوع آفات ضرورت مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی را بیشتر می‌کند. استفاده از منابع آب زیرزمینی تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر با وجود محدودیت‌های فنی و طبیعی چالش‌های جدید این منطق است.

مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی در این منطقه شامل موارد زیر است: ‌

سرمایه‌گذاری در فناوری‌های آبیاری با عملکرد بالا مانند سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، بهبود بهره‌وری و صرفه‌جویی با استفاده از آبیاری مدرن و ترویج استفاده از منابع غیر‌متعارف آب مانند پساب‌های خانگی.

کشورهای جزیره‌ای کوچک در حال توسعه: این کشور‌ها با مشکلات جدی در امر مدیریت آب مواجه هستند. منابع و سفره‌های آبی در این مناطق بسیار محدود و آسیب‌پذیر هستند. معمولا سفره‌های آبی در این مناطق در معرض نمک و جزر و مد هستند.

مدیریت منابع در این مناطق روی حفظ و استفاده از منابع محدود آب برای رفع نیاز‌های اساسی و تولید مواد‌غذایی تمرکز دارد. بنابراین ماهیت بخش کشاورزی در بسیاری از این جزایر کوچک در حال توسعه با مشکل آبیاری روبه‌روست.