صندوق سرمایه‌گذاری پروژه؛ شیوه‌ای جدید در تأمین مالی پروژه‌ها

بانک جهانی زیرمجموعه‌ای به نام شرکت مالی بین‌الملل (IFC) دارد که این شرکت به نهاد‌های خصوصی شرکت‌ها وام می‌دهد و توانسته بیش از 250 صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی (PE) تأسیس کند اما متأسفانه در ایران محملی برای ورود این سرمایه‌گذاری خصوصی وجود ندارد. اقتصاد ایران چند سال است که در خوابی عمیق به سر می‌برد و تقریبا دو سال است که با رکود دست به گریبان شده است. اقتصاد کشور ما به تأمین مالی در بسیاری از پروژه‌ها نیاز دارد که این تأمین مالی می‌تواند در شرکت‌های بورسی و غیر بورسی صورت پذیرد. در تأمین مالی شرکت‌های بورسی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی از طریق معامله در بورس یا معامله بلوکی می‌توانند به تأمین مالی شرکت‌ها کمک کنند.

اما نکته قابل توجه این است که شرکت‌های غیر‌بورسی نیز می‌توانند توسط سرمایه‌گذاران خارجی تأمین مالی شوند. آنچه سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در کشور از صندوق سهام خصوصی یاد می‌کنند مسئله‌ای است که متأسفانه در کشور ما به شکل نظام یافته وجود ندارد و نهادهای ما با برداشته شدن تحریم‌ها نیاز به این مهم را بیش از پیش احساس خواهند کرد.

نظام تأمین مالی شامل چهار جزء ابزار‌های پس انداز وجوه (ســرمایه‌گذاری)، ابزارهای جابه‌جایی وجوه، ابزارهای تأمین مالی و ابزار‌های مدیریت ریسک است. ابعاد و روش‌های تأمین مالی شامل سه جزء تأمین مالی خانوار، تأمین مالی دولت و تأمین مالی بنگاه است که در بخش تأمین مالی بنگاه به دو قسمت منابع درون بنگاه و بیرون بنگاه تقسیم می‌شوند، ضمن اینکه قسمتی از منابع بیرون بنگاه مربوط به منابع داخل کشور است که این منایع داخل کشور شامل سه بخش بازار سرمایه، بانک و بیمه است. ما در این گزارش به بخش بازار سرمایه ایران و نحوه تأمین مالی در آن توجه می‌کنیم.

انواع تامین مالی

تامین مالی در بازار سرمایه ایران به دو بخش تقسیم می‌شود که شامل تأمین مالی مبتنی بر بدهی و تأمین مالی مبتنی بر سرمایه است. بخش تأمین مالی مبتنی بر بدهی شامل صکوک، گواهی سپرده ویژه سرمایه گذاری، ابزارهای ساختار یافته و ابزار‌های ترکیبی است. روش تأمین مالی مبتنی بر سرمایه شامل سهام پروژه، صندوق‌های تخصصی، افزایش سرمایه و تأسیس شرکت‌های سهامی عام است.

در این بخش صندوق‌های تخصصی شامل صندوق‌های زمین و ساختمان، صندوق پروژه، صندوق نیکوکاری، صندوق سرمایه‌گذاری مخاطره آمیز و صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی است. گفتنی است اگر از منظر دیگری به تأمین مالی نگاه کنیم می‌توانیم بخش دیگری را نیز به این تقسیم‌بندی اضافه کنیم که آن تأمین مالی پروژه محور در مقابل تأمین مالی ناشر محور است؛ در تأمین مالی پروژه محور نه تنها در طی ساخت پروژه جریان نقدی از پروژه خارج نمی‌شود، بلکه شخصیت پروژه از شخصیت ناشر جدا بوده و خود پروژه به عنوان یک شخصیت در نظر گرفته می‌شود. در نهایت آنکه امکان نظارت بر پروژه بیشتر فراهم شده و در نتیجه هزینه‌های نظارت نیز کاهش خواهد یافت.

روش‌های تأمین مالی پروژه محور خود تشکیل یافته از دو بخش روش‌های استقراضی و روش‌های سرمایه‌ای است در حالی که روش‌های مبتنی بر سرمایه نیز شامل سهام عادی، سهام پروژه، صندوق سهام خصوصی و صندوق‌های تخصصی است. شایان ذکر است که پروژه‌هایی همچون پدیده شاندیز از سهام پروژه استفاده کردند اما در آن هیچ گونه رابطه‌ای بین سهامداران و شرکت پدیده شاندیز نبود و همین موجب می‌شد تا امکان دستکاری‌های قیمتی به وجود بیاید و متأسفانه این دستکاری قیمتی صورت گرفت.

البته این اتفاق تنها به پروژه پدیده شاندیز محدود نشده و می‌توان موارد بسیاری شبیه به آن را در اقتصاد کشور به وضوح دید و نام برد. در نتیجه مسئولان بازار سرمایه باید به دنبال پدیده‌ای جدید و به دور از ایراد در تعیین روش سهام پروژه باشند و اینجاست که سرمایه‌گذاری خصوصی یا private equity مفهوم می‌یابد که متأسفانه در کشور ما مفهوم نظام مند و سازمان‌یافته‌ای ندارد، البته می‌توان پیش‌بینی کرد که با اجرای مفاد برجام و به برداشته شدن تحریم‌ها این موضوع رسمیت و اهمیت ویژه‌ای یابد.

تامین مالی چگونه انجام می‌شود؟

تامین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های سرمایه‌گذاری که خارج از بازار داد و ستد اوراق بهادار و در بورس انجام می‌شود غالبا مشتمل بر سرمایه گذاران، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های تأمین سرمایه‌ای است که به طور مستقیم در شرکت‌های خارج از بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند و از طریق private equity‌ها به قیمت‌گذاری و خرید شرکت‌های غیر بورسی کمک می‌کنند.

این صندوق‌های سهام خصوصی می‌توانند در بحث ادغام و تملک شرکت‌ها حضور یابند و این موضوع برای سرمایه‌گذاران خارجی بسیار مهم است؛ این صندوق‌ها با استفاده از پتانسیل داخلی به اصلاح ساختار و در نهایت به تعدیل نیروی انسانی می‌پردازند و می‌توانند پتانسیل‌های قوی را برای حداکثر سودآوری ایجاد کنند. گفتنی است که بانک جهانی (world bank) زیرمجموعه‌ای به نام شرکت مالی بین‌الملل (IFC) دارد که این شرکت به نهاد‌های خصوصی شرکت‌ها وام می‌دهد و توانسته بیش از 250، صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی (PE) تأسیس کند اما متأسفانه در ایران محملی برای ورود این سرمایه‌گذاری خصوصی وجود ندارد.

شرکت تأمین سرمایه امین در نظر دارد تحت نظر سازمان بورس اوراق بهادار از شیوه صندوق سرمایه‌گذاری پروژه برای تأمین مالی پروژه آرمان پرند مپنا که خرید نیروگاه گازی پرند و تبدیل آن به یک نیروگاه سیکل ترکیبی از طریق احداث بخش بخار است استفاده کند که در این پروژه مدیر صندوق شرکت مشاروز سرمایه‌گذاری آرمان آتی است. توضیح آنکه صندوق سرمایه‌گذاری پروژه نوعی از صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی و نهاد مالی است که با اخذ مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار تأسیس شده و به جمع آوری سرمایه از عموم و تخصیص آن به سرمایه‌گذاری در ساخت و تکمیل پروژه معین اشاره شده در اساسنامه صندوق می‌پردازد و صندوق‌های سرمایه‌گذاری را بر طبق اساسنامه اداره می‌کند.

اهداف این صندوق شامل تأمین منابع مالی مورد نیاز برای پروژه، بهره مندی سرمایه‌گذاران خرد از سود ناشی از اجرای پروژه و مصونیت سرمایه‌گذاری خرد از ریسک‌های سرمایه‌گذاری در یک پروژه است. شیوه ورود این صندوق‌ها به صورت تصاحب اهرمی است؛ این بدان مفهوم است که در این صندوق‌ها نیازی به تملک 100 درصدی نیست و برای ورود به آنها، واریز 10 درصد وجه نقد هم کفایت می‌کند؛ یعنی این صندوق‌ها به جمع آوری وجوه از سرمایه‌گذاران می‌پردازند. در مرحله بعدی تخصیص وجوه به پروژه متناسب با برنامه زمانی پیش‌بینی شده و همراه با طی مراحل افزایش سرمایه است، پس از آن تبدیل شرکت پروژه به شرکت سهامی عام و عرضه عمومی سهام آن انجام می‌شود و در پایان تصفیه صندوق و انتقال سهام شرکت پروژه به دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری متناسب تحت تملک صورت می‌گیرد.

نحوه تصفیه صندوق

در فرآیند تصفیه صندوق این موارد می‌تواند صورت گیرد: توقف خرید دارایی به نام صندوق، تادیه تمام بدهی‌های سررسیدشده صندوق از محل وجوه صندوق به استثنای کارمزد مدیر و متولی صندوق (در صورت عدم کفایت، توسط شرکت پروژه تأمین خواهد شد)، انتقال تمام دارایی‌ها و نیز بدهی و تعهدات صندوق (با رضایت طلبکاران و ذی‌نفعان تعهدات) به شرکت پروژه، تبدیل شرکت پروژه به شرکت سهامی عام و عرضه عمومی بخشی از سهام آن، توقف معاملات واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق، توزیع سهام باقیمانده شرکت پروژه که به نام صندوق به همراه بخشی از سهام شرکت که به نام اعضای هیأت‌مدیره است بین دارندگان واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق (تبدیل سهامی خاص به سهامی عام هم می‌تواند صورت گیرد)، تهیه صورت جلسه تصفیه صندوق و ارسال به سبا پس از تأیید حسابرس و متولی.

مثال بارز استفاده از این صندوق‌ها در ایران پروژه آرمان پرند مپنا است که شرکت تأمین سرمایه امین تعهد پذیره نویسی و بازارگردانی این پروژه را به عهده دارد است و احتمالا واحدهای این پروژه طی یک ماه آینده عرضه عمومی خواهد شد و به فروش خواهد رسید. شرکت تأمین سرمایه امین به عنوان متعهد پذیره نویس موظف است تا اگر واحد‌های صندوق به فروش نرفت خودش واحد‌ها را بپذیرد و پول را به صندوق واریز کند و تأمین مالی را انجام دهد.