شروط توسعه تجارت با کشورهای حوزه خزر

حدود دو هفته پیش یک تفاهم‌نامه همکاری میان شرکت کشتیرانی ایران و سازمان توسعه تجارت به منظور راه‌اندازی خطوط منظم کشتیرانی در دریای خزر و با هدف کمک به صادرکنندگان برای افزایش صادرات به روسیه و کشورهای حاشیه خزر منعقد شد. درواقع به دنبال این رویداد، صادرکنندگان می‌توانند کالاهای خود را آسان‌تر به روسیه و بازارهای حوزه دریای خزر برسانند. در چند ماه اخیر در حالی مسئولان و فعالان تجارت خارجی ایران و روسیه بر لزوم افزایش تجارت بین این دو کشور تاکید کرده‌اند که براساس آمارها در حال حاضر ارزش تجارت خارجی ایران و روسیه، بیش از 2 میلیارد دلار و کل تجارت خارجی ایران با دیگر کشورهای حاشیه دریای خزر، 10 تا 15 میلیارد دلار برآورد می‌شود که مقرر شده امسال این رقم افزایش پیدا کند.

البته ذکر این نکته ضروری است که ایران مشکل کشتیرانی در دریای خزر ندارد و به اندازه کالاهای صادراتی کشتی وجود دارد. اما مشکل اصلی نبود یا کمبود کشتی‌های خاص و کانتینرهای یخچال‌دار و کشتی‌های کانتینربر است. اگر سازمان توسعه تجارت قصد داشته باشد کمکی به گسترش تجارت ایران با کشورهای حوزه دریای خزر و به‌خصوص روسیه کند، باید نیاز به کشتی‌های کانتینربر و کانیتنر یخچالی مرتفع شود. به عنوان مثال اگر بخواهیم میوه و تر‌بار به روسیه صادر کنیم به دلیل گرمای هوا، این محصولات فاسد و خراب می‌شود. در زمستان هم هوای روسیه و کشورهای حوزه خزر، به اندازه‌ای سرد است که میوه و تر‌بار صادر شده، منجمد می‌شود.

بنابراین ما باید بتوانیم چنین کالاهایی را از محل تولید با دمای یخچالی به بازارهای هدف برسانیم. اگر چنین اقدامی انجام شود، بسیار موفقیت‌آمیز خواهد بود. بنابراین یکی از مشکلات اصلی کانتینر یخچال‌دار است و البته بخش خصوصی آمادگی دارد که در زمینه ایجاد کانتینر یخچال‌دار با بخش دولتی مشارکت کند. این در حالی است که طبق تفاهم‌نامه اخیر سازمان توسعه تجارت و سازمان کشتیرانی، سه کشتی معمولی در حوزه دریای خزر برای توسعه تجارت با روسیه در نظر گرفته شده است.

اما در مورد این موضوع هم که به چه میزان نیاز به توسعه تجارت با روسیه و کشورهای حاشیه خزر داریم، باید به این نکته اشاره کنم که کشتی‌های موجود برای کالاهای فله‌ای، کالاهای بسته‌بندی شده و نفت و فرآورده‌های نفتی کفایت می‌کند و هیچ‌گاه به بحرانی در این زمینه برخورد نکرده‌ایم. اما همانطور که اشاره شد کشتی‌های خاص وجود ندارد. در حال حاضر در تمام دنیا حمل‌ونقل به سمت حمل‌ونقل کانتینری رفته است.

این در حالی است که ما در حوزه دریای خزر حمل‌ونقل کانتینری نداریم زیرا کشتی کانیتنربر وجود ندارد. در این راستا اگر دولت سرمایه‌گذاری لازم را انجام دهد و تعدادی کانتینر را در این مسیر قرار دهد و کشتی‌های کانتینربر با ظرفیت‌های مناسب در این خط بگذارد، می‌توان حمل و نقل مدرنی را در دریای خزر ایجاد کرد. سمت دیگر ماجرا این است که سازمان توسعه تجارت و همچنین وزارت صنعت، معدن و تجارت باید تلاش کند تا تعرفه کالاهای صادراتی ایران به روسیه و کشورهای حوزه دریای خزر را کاهش دهد. در حال حاضر تعرفه صادرات کالا از ایران به روسیه 25 درصد است و این در حالی است که تعرفه صادرات کالا از قزاقستان و آذربایجان به روسیه صفر است، بنابراین تعرفه ما بسیار بالاست و یک بازار غیررقابتی داریم.

اتفاق دیگری که افتاده این است که ترکیه میوه و تر‌بار را به آذربایجان صادر می‌کند و آذربایجان این محصولات را به نام خود و با تعرفه صفر به روسیه صادر می‌کند. بنابراین دولت ایران باید با دولت روسیه تعامل برقرار کند و تعرفه صادرات و واردات بین دو کشور برداشته شود. نکته دیگر این است که اگر میزان تجارت در حوزه دریای خزر افزایش پیدا کند، بخش خصوصی دو کشور ایران و روسیه از دریای سیاه کشتی‌هایی را به دریای خزر منتقل می‌کنند.

بنابراین مهم‌ترین موضوع این است که بتوانیم تجارت را توسعه دهیم و کانتینر یخچال‌دار در حوزه این دریا ایجاد کنیم. اگر تعرفه تجارت بین ایران و روسیه و کشورهای حوزه دریای خزر صفر شود و اگر کشورمان تنها 10 درصد بازار روسیه را در اختیار بگیرد، بسیار فوق‌العاده خواهد بود و سرمایه‌گذاری انجام شده را بازمی‌گرداند.بنابراین در مجموع برای توسعه تجارت از طریق خطوط کشتیرانی با روسیه کشورهای حوزه دریای خزر باید به سمت حمل و نقل کانتینری و به‌خصوص کانتینر یخچال‌دار برویم و به این ترتیب سرعت تخلیه و بارگیری را افزایش دهیم و در نهایت بتوانیم استفاده بهینه از حمل و نقل دریایی داشته باشیم.