کامیون های ایرانی راه قفقاز را پیش می گیرند / شبح کودتا روی سر ترانزیت ترکیه

کامیون های ایرانی راه قفقاز را پیش می گیرند؟

شبح کودتا روی سر ترانزیت ترکیه

اختلافات ترانزیتی ایران با همسایه غربی خود که از ماه ها پیش آغاز شده بود، به دنبال کودتای نافرجام جمعه شب وارد فاز جدیدی خواهد شد؛ فازی که شاید نتیجه قطعی آن خروج کامیون های ایرانی از مسیر کشور ترکیه برای مدتی نسبتا طولانی باشد.

هرچند در حال حاضر روزانه از مرزهای زمینی ایران به مقصد کشور ترکیه بیش از 850 کامیون عبور می کند و این موضوع مرز بازرگان را به یکی از پرترافیک ترین مرزهای زمینی کشور تبدیل کرده، اما معماهای امنیتی در کشور ترکیه که روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود، باعث شده ایران به گزینه های دیگر خود به شکلی جدی فکر کند.

قرار گرفتن ایران در چهارراه ترانزیتی منطقه که از یک سو کشورهای آسیای میانه را به دریاهای آزاد و از سوی دیگر چین و کشورهای آسیای شرقی را به اروپا متصل می کند، باعث شده برنامه ریزی برای آینده ترانزیتی کشور به یکی از بزرگ ترین اولویت های موجود برای دولت یازدهم تبدیل شود. این در شرایطی است که در طول سال های گذشته با توجه به محدودیت های جدی بین المللی و البته حضور ترکیه درمیان کشورهای پرقدرت اقتصادی منطقه باعث شده بود ایران گزینه ترانزیتی خود برای اتصال به اروپا را به خاک این کشور محدود کند.

البته این انتخاب یک صرفه اقتصادی بزرگ نیز به همراه داشت و آن کوتاه بودن مسیر ترکیه برای اتصال به اروپا بود. با وجود این مزیت مثبت، اما بحران های امنیتی ترکیه که از چند ماه قبل با حمله به کامیون های ایرانی آغاز شده و برای مدت طولانی ادامه داشت، باعث شد ایران نسبت به آینده تردیدی جدی داشته باشد. این تردید مسئولان سازمان راهداری ایران را بر آن داشت تا در قالب مذاکرات چندجانبه با کشورهایی مانند آذربایجان،  گرجستان، بلغارستان و رومانی یکی از پرسروصداترین کریدورهای ترانزیتی سال های گذشته را بار دیگر فعال کنند. این کریدور که حالا و زیر سایه کودتای نافرجام نظامی در ترکیه بی رقیب تر از هر زمان دیگری می تواند خود را مطرح کند، در آینده نزدیک به مرحله پیش نویس نهایی می رسد و رسما ایران را از خلیج فارس تا دریای سیاه و سپس اروپای غربی متصل می کند؛ موضوعی که مسئولان سازمان راهداری بر اهمیت آن تأکیدی ویژه دارند.

تنوع در مسیر، کلید قدرت ترانزیتی

مدیرکل دفتر ترانزیت و پایانه های مرزی سازمان راهداری معتقد است فارغ از آنکه وضعیت دقیق کشور ترکیه به چه شکل خواهد شد، ایران باید نسبت به متنوع سازی راه های ارتباطی خود با اروپا برنامه ریزی های گسترده داشته باشد.

محمدجواد عطرچیان در گفت وگو با «فرصت امروز» تصریح کرد: از سال ها قبل این بحث که ایران بتواند از راه هایی جداگانه خود را به اروپا وصل کند، مطرح بوده و در همین چارچوب بحث کریدور خلیج فارس به دریای سیاه مطرح شده و مطالعاتی ابتدایی درباره آن صورت گرفته است.  به گفته وی این کریدور که ایران را از طریق آذربایجان به گرجستان و سپس دریای سیاه و اروپای غربی متصل می کند، می تواند با افزایش رغبت کامیونداران به عنوان محوری اصلی مطرح شود.

عطرچیان در پاسخ به این سوال که آیا با توجه به طولانی بودن این مسیر از سوی رانندگان انگیزه ای برای ورود به این خط وجود دارد نیز گفت: خوشبختانه با توجه به نگاه مثبتی که کشورهای فعال در این کریدور دارند، می توان انتظار داشت با در نظر گرفتن امتیازاتی جدید، کامیونداران به این حوزه ورود کنند. مسائلی مانند لغو روادید برای کامیونداران که از چند هفته قبل در مذاکرات ایران با کشورهایی مانند ارمنستان مطرح شده می تواند در طول این مسیر بسیار مهم نقشی حیاتی ایفا کند.

مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری افزود: در قالب جلساتی که در طول روزهای آینده ایران به طور رسمی با کشورهای فعال در این کریدور برگزار خواهد کرد، انتظار داریم به پیش نویسی ابتدایی برای تأسیس این راه برسیم. البته این به معنای آن نخواهد بود که کریدور جدید تنها راه ارتباطی ما با اروپا را می سازد.  چگونگی برنامه ریزی برای آینده رابطه ایران با ترکیه از دیگر مسائل مهمی است که می تواند در کنار مسیرهای جایگزین مورد توجه قرار گیرد.

مرتضی دلخوش، صاحب نظر اقتصاد کلان در گفت وگو با «فرصت امروز» با اشاره به وضعیت فعلی منطقه خاورمیانه اظهار کرد: با توجه به اینکه جنگ و ناامنی بخش قابل توجهی از این منطقه را گرفته و ما امکان چندانی برای افزایش رابطه اقتصادی با برخی از کشورهای منطقه نداریم، قطعا قطع کامل رابطه اقتصادی با ترکیه چندان به صرفه نخواهد بود.

وی ادامه داد: برای ارتباط با اروپا در کنار ترکیه، تنها یک گزینه جدی باقی می ماند و آن ارمنستان است زیرا آذربایجان نیز چندان از نظر سیاسی و اقتصادی به ما نزدیک نیست. ارمنستان با ترکیه نیز اختلافات زیادی دارد و این موضوع در کنار فرصتی که برای ما ایجاد می کند یک خطر را نیز زنده می کند و آن بر هم خوردن رابطه ایران با ترکیه است.

به اعتقاد دلخوش، تنوع بخشیدن به گزینه های ارتباطی ایران یک اولویت جدی است اما در عین حال حفظ رابطه با ترکیه نیز اهمیتی استراتژیک دارد. در صورتی که این نگاه ها در کنار یکدیگر قرار گیرد، ایران می تواند از فضای فعلی استفاده ای مثبت کند.

هرچند با باقی ماندن دولت اردوغان و شکست کودتا، به نظر می رسد ترکیه در طول روزهای آینده بار دیگر به حالت عادی بازگردد اما با توجه به مشکلات امنیتی ترکیه که در طول ماه های گذشته به شکلی دومینویی ادامه یافته به نظر می رسد ایران دیگر به همسایه غربی خود مانند سال های قبل نگاه نخواهد کرد. شاید در برنامه ریزی سال های آینده ترانزیتی ایران، کشورهای منطقه قفقاز جای ترکیه را برای مدتی طولانی بگیرند.

ارتباط با نویسنده : j.hashemi1992@gmail.com