سرمایه‌ گذاری در موزه‌ ها

ورود به بازارها و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد معمولا با اما و اگرهای فراوانی روبه‌رو می‌شود. ترس از آینده سرمایه‌گذاری، هدر رفتن سرمایه‌ها و اتلاف وقت و انرژی و بدهکاری‌های ناشی از سرمایه‌گذاری‌های ناموفق چیزی نیست که هر فرد سرمایه‌گذاری بتواند از آنها چشم‌پوشی کند.

بنابراین همیشه باید به‌دنبال گزینه‌های کم‌خطرتر و کم‌ریسک‌تر بود. وقتی نرخ دلار و ارز و نفت و هر آنچه بیشترین تاثیرگذاری را در اقتصاد ملت‌ها دارد، روزبه‌روز متغیر می‌شود و کمترین ثبات را به خود می‌بیند، سرمایه‌گذاران سعی می‌کنند حوزه‌هایی را انتخاب کنند که کمتر سروکاری با مسائل یادشده داشته باشند.

با بررسی بازار سرمایه‌گذاری متوجه می‌شویم که حوزه‌های فرهنگی و میراث فرهنگی و گردشگری این روزها چشم‌انداز روشنی را پیش روی سرمایه‌گذاران قرار داده و استقبال خوبی از این حوزه‌ها می‌شود. یکی از حوزه‌های مربوط به میراث فرهنگی که می‌تواند مکانی تقریبا امن برای سرمایه‌گذاری باشد، بخش موزه و موزه‌داری است؛ بخشی که طی چند سال اخیر با استقبال سرمایه‌گذاران مواجه شده و بیش از 60موزه توسط بخش خصوصی در کشور احداث شده و فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.

از آنجا که در هفته میراث فرهنگی قرار داریم و روزگذشته هم روز جهانی موزه بود و در کشور ما هم به دلیل زیرساخت‌های تاریخی و فرهنگی، ظرفیت‌های بالایی برای موزه‌داری وجود دارد، در این گزارش و در گفت‌وگو با محمدرضا کارگر، مدیر کل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی و فرهنگی به بررسی بازار موزه‌داری و شیوه‌های احداث موزه توسط بخش خصوصی پرداخته‌ایم.

اما قبل از هر چیزی این سوال ایجاد می‌شود که آیا موزه قابلیت خصوصی شدن و ورود سرمایه‌های بخش خصوصی را دارد و می‌تواند به محلی برای سرمایه‌گذاری پویا تبدیل شود؟ قبل از اینکه برای رسیدن به پاسخ این سوال وارد بحث با یکی از مقامات مسئول در این زمینه شویم، بد نیست بدانیم که پیدایش موزه از طریق جمع‌آوری اشیای قدیمی به وسیله افراد ثروتمند و شخصی بوده است، یعنی از همان ابتدا موزه‌ها جنبه خصوصی داشته‌اند.

بنابراین به نوعی ریشه اغلب موزه‌ها همان داشته‌های خصوصی افراد بوده که کم‌کم و با تغییر سبک زندگی و همچنین متمدن شدن بشر در قالب موزه‌های عمومی و خصوصی و در کنار یکدیگر به ارائه خدمات به علاقه‌مندان اشتغال دارند.

محمد‌رضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی و فرهنگی کشور در ارتباط با سرمایه‌گذاری در امور مربوط به موزه و موزه‌داری به «فرصت امروز»، می‌گوید: به‌طور کلی سرمایه‌گذاری در موزه‌های خصوصی سوژ‌ه‌ای‌ است که در کشورهای خارجی مورد استقبال قرار گرفته و اکنون در کشور ما و به‌ویژه از ابتدای دهه 90 به‌صورت گسترده‌ای با استقبال روبه‌ور شده و رشد بالایی را تجربه می‌کند که بیانگر جذابیت این نوع سرمایه‌گذاری برای علاقه‌مندان بوده است.

کارگر در ادامه و با اشاره به اینکه براساس وظایف سازمان میراث فرهنگی، بخش اعظمی از فعالیت‌های اداره کل موزه‌ها به حمایت از بخش خصوصی در راه‌اندازی موزه اختصاص دارد، افزود: با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و اتخاذ سیاست‌های جدید در اداره کل موزه‌ها تسهیل در روند صدور مجوز و حمایت از موزه‌داری به‌ویژه ایجاد موزه‌های بخش خصوصی افزایش یافته است.

آمارها چه می‌گویند

این مقام مسئول درباره تعداد کل موزه‌های فعال کشورمان می‌گوید: اکنون به‌طور کلی 550موزه در بخش‌های مختلف در کشور فعالیت می‌کنند و در حال حاضر، 61موزه خصوصی فعال در کشورمان مشغول ارائه خدمات به علاقه‌مندان هستند اما نکته جالب این است که 40موزه از تعداد کل موزه‌های خصوصی کشورمان از سال 1392 تاکنون افتتاح شده‌اند که نشان می‌دهد حضور سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در این زمینه با رشد بیش از 45درصد برخوردار بوده است.

کارگر درباره چگونگی دریافت مجوزهای مورد نیاز مجموعه‌دارها برای افتتاح موزه گفت: به تمام علاقه‌مندان توصیه می‌کنیم برای اینکه بتوانند از تمامی حمایت‌های معنوی و مالی قانونی سازمان‌ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و دیگر نهادهای مربوط برخوردار باشند بهتر این است که نسبت به ثبت مجموعه‌های خود اقدام کنند، حتی اگر قصد به نمایش‌گذاشتن آنها را نداشته باشند، چون شرایط کار بسیار ساده است و افراد می‌توانند در کمترین زمان نسبت به دریافت مجوزهای لازم اقدام کنند.

به گفته وی کافی است متقاضی یک مجموعه تاریخی یا ارزشمند را به مقام‌های مسئول معرفی کنند تا این مجموعه از سوی کارشناسان مربوط مورد ارزیابی قرار گرفته و پس از تایید نسبت به‌ثبت اشیا و صدور مجوز برای آنها اقدام شود. به این ترتیب حمایت‌های معنوی و مادی سازمان و نهادهای مرتبط دیگر شامل حال آن مجموعه خواهد شد.

مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی و فرهنگی در ادامه افزود: پس از این روند اگر فرد علاقه‌مند به افتتاح موزه باشد لازم است یک مکان برای موزه معرفی کند که می‌تواند متناسب با اشیا معرفی شده از یک اتاق 12متری تا یک منطقه بزرگ باشد. البته برای این اماکن استیجاری بودن یا مالکیت تفاوتی ندارد ولی بهتر است برای افتتاح موزه خصوصی محلی به‌صورت مالکیت از سوی متقاضی ارائه شود چون جابه‌جایی آثار یا مجموعه‌ها علاوه بر هزینه‌بر بودن می‌تواند برای سلامت اشیا مخاطره‌آمیز باشد.

کارگر درباره مدت اعتبار مجوزهای صادرشده این‌گونه توضیح داد که در ابتدای امر پس از تمام شدن مراحل ثبت و صدور مدارک، مجوزی شش‌ماهه برای متقاضی صادر خواهد شد و پس از افتتاح و راه‌اندازی موزه بازرسان با بررسی روند مدیریت و اداره موزه یا فعالیت آن مجوزی دائمی برای آن صادر می‌کنند.

این درحالی است که این مقام مسئول تاکید کرد: متقاضیان باید در نظر داشته باشند که هنگام تکمیل مدارک باید یا یک کارشناس موزه دار به سازمان میراث فرهنگی معرفی کنند یا اینکه خودشان در این زمینه تخصص داشته باشند.

فقط آثار درآمدزا نیست

وی با تاکید براینکه اصول احداث موزه‌های خصوصی کسب منافع مادی نیست و بیشتر افراد برای ادای دیون خود به فرهنگ جامعه اقدام به این‌کار می‌کنند، افزود: پس از تکمیل ساخت و دریافت تمام مجوزها حالا نوبت به بحث دودوتای هزینه‌های این اماکن خواهد بود و با این پیش فرض که تمام موزه‌ها به‌عنوان اماکنی غیرانتفاعی هستند، لازم است بدانیم بسیاری از موزه‌ها برای تامین هزینه‌های‌شان اقدام به فروش بلیت می‌کنند اما این تنها راه کسب درآمد از به نمایش‌گذاشتن اشیای قدیمی یا مجموعه‌ها نیست، چون راهکارهای بسیار جذاب و متفاوتی در این زمینه وجود دارد.

کارگر با اشاره به شیوه‌های مختلف کسب درآمد از افتتاح موزه‌های خصوصی تصریح کرد: موزه‌های خصوصی می‌توانند با فروش بلیت، برگزاری دوره‌های آموزشی، نمایشگاه‌های موقت، برپایی کارگاه‌های تخصصی مرمت، ایجاد فروشگاه محصولات فرهنگی یا تریا و رستوران بخشی از هزینه‌های موزه را تامین کنند.

این مقام مسئول درباره حمایت‌های انجام شده از سوی مقام‌های مسئول برای سرمایه‌گذاران در موزه‌های خصوصی، گفت: همان‌طور که قبلا نیز اشاره شد اکنون دولت در حمایت از این نوع سرمایه‌گذاری یعنی افتتاح موزه‌های خصوصی اراده‌ای راسخ دارد به همین دلیل مشوق‌های قابل توجهی برای این افراد در نظر گرفته شده که علاوه بر تسهیلات نقدی می‌توان به تجهیزات دکوراسیون، ایمنی، نورپردازی، اقدامات مرمتی و... اشاره کرد.

امکان برآورد سرمایه نیست

مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی و فرهنگی درباره میزان سرمایه‌ اولیه برای افتتاح یک موزه به خبرنگار ما گفت: باتوجه به اینکه تمامی آثار ارائه شده برای افتتاح یک موزه دارای ارزش بسیار بالای معنوی و مادی است هرگز نمی‌توان گفت مثلا برای افتتاح یک موزه 10میلیون تومان سرمایه مورد نیاز است، اما نباید فراموش کنیم مهم‌ترین هزینه برای مجموعه‌داران و صاحبان موزه‌های خصوصی مربوط به ملک و محل موزه است و باید برآورد قیمتی باتوجه به ابعاد، شهر مورد نظر و همچنین موقعیت جغرافیایی در آن شهر است.

کارگر، با تاکید براینکه بسیاری از هزینه‌های دکوراسیون و حفاظتی از سوی نهادهای مربوط برای موزه‌های دارای مجوز درنظر گرفته شده است، تصریح کرد: همان‌طور که می‌دانید موزه‌دار تمامی اشیای داخل موزه را دقیقا مثل فرزندانش نگهداری می‌کند به همین دلیل برای نگهداری بهتر از تمام اشیاء نگران هزینه‌ها نیست و هرآنچه در توان داشته باشد را هزینه می‌کند، چون بسیاری از صاحبان موزه‌های خصوصی می‌خواهند جاودانه باشند.

این درحالی است که برخی تجهیزات خاص مثل نورسنج‌ها، رطوبت‌سنج‌ها و خنک‌کننده‌ها یا گرم‌کننده‌ها نیازمند هزینه‌های قابل توجهی هستند که این هزینه‌ها اغلب از سوی سازمان‌ها و نهادهای مربوط تامین می‌شوند و بخشی از آنها بلاعوض خواهد بود.

اصفهان و تهران رکورد‌دارند

به گفته این مقام مسئول، تهران و اصفهان رکورددار بیشترین موزه‌های خصوصی در کشور هستند اما باقی موزه‌های خصوصی در استان‌های دیگر پراکنده شده‌اند که عبارتند از: موزه حکیم نظامی آستارا با محوریت پیشینه تعلیم و تربیت، موزه حرم در آستانه اشرفیه با رویکرد ارائه نفیس‌ترین نسخ خطی قرآنی، اسناد و دست‌نوشته‌های علما و بزرگان دینی استان گیلان، موزه قاجار با نمایشگاهی از آثار توقیفی در ارومیه، بخش دوم موزه مینو دشت استان گلستان با موضوع مردم‌شناسی، موزه پول و تمبر موسوی در کرج با تمبرهایی از جنگ جهانی اول تا دوره قاجار و موزه علوم تاریخ طبیعی در خراسان رضوی است.

***

در مسیر موزه‌داری

مراحل تاسیس موزه‌های خصوصی و مشاركتی

1- درخواست مکتوب تاسیس موزه از سوی درخواست‌کننده ایجاد موزه خصوصی.

2- بررسی درخواست تاسیس موزه‌های خصوصی از سوی کارشناسان سازمان.
3- تنظیم طرح محتوایی موزه طبق فرم پیوست با همکاری کارشناسان سازمان یا انتخاب مشاور از سوی متقاضی.

4- تایید استان و ارائه به اداره کل موزه‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری كشور جهت بررسی و اعلام نظر.

5- صدور مجوز تاسیس موزه از سوی سازمان.

شرایط لازم برای متقاضیان تاسیس موزه‌های خصوصی

1- دارا بودن مكان مناسب جهت تبدیل به موزه (مكان تحت تملك متقاضی بوده یا درصورت استیجاری بودن حداقل تا 50سال آینده مكان موزه تغییر نیابد.)

2- متقاضی باید دارای تجربه كاری یا تحصیلات آكادمیك در زمینه مرتبط با موضوع موزه مورد درخواست باشد.

3- در اختیار داشتن حداقل 100شیء تاریخی ـ فرهنگی مرتبط با محتوای موزه مورد تقاضا.

4- به‌كارگیری حداقل یك كارشناس موزه‌دار.

مراحل تاسیس موزه‌های مشارکتی

1- بررسی و اعلام نظر در خصوص اماکن جدید و مکان‌های تخصیص یافته به موزه‌ها توسط سایر ارگان‌ها از حیث فرآیند بهره‌برداری از آنها.

2- برگزاری جلسات مرتبط در خصوص تغییر کاربری مكان پیشنهادی برای موزه، طراحی‌ها و...

3- تنظیم تفاهم‌نامه موزه‌های مشارکتی و مشخص کردن مسئولیت‌ها و تعهدات طرفی.

4- تهیه طرح محتوایی موزه مورد تفاهم و اخذ مجوز تاسیس موزه.

5- برنامه‌ریزی و نظارت بر روند اجرای پروژه توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان.

6- تهیه طرح‌های معماری داخلی، الکتریکال و مکانیکال موزه.

7- تشکیل پرونده و بایگانی تمامی اطلاعات، اسناد و نقشه‌های پروژه.

8- تجهیز موزه از محل اعتبارات ملی و استانی.

9- فراخوان جمع‌آوری و تهیه اشیای مورد نیاز براساس نوع موزه براساس مفاد تفاهم‌نامه.

10- ساماندهی، ثبت و آماده‌سازی اشیاء جهت نمایش در موزه.

11- چیدمان اشیاء و موزه آرایی.

12- بهره‌برداری از موزه توسط ارگان مشاركت‌كننده با نظارت سازمان به همراه بازدیدهای دوره‌ای از گردش كار موزه.