ساخت آزادراه تهران- شمال این بار بدون بودجه دولتی

با آمدن عباس آخوندی به وزارت راه و شهرسازی، آزادراه تاریخی تهران- شمال دهمین وزیر راه خود را تجربه کرد. راهی که طرح ابتدایی آن در زمان پهلوی بررسی شد اما در سال 1373 ضمن طرح کالبدی منطقه گیلان و مازندران وارد فاز اجرایی شد، حالا و با گذشت شش دولت، چشم امید خود را به وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم بسته تا گره کور این آزادراه عجیب در میانه دهه 90 باز شود. طرحی که روزگاری دولت آن را کلید زد، بنیاد مستضعفان را به‌عنوان شریک خود وارد آن کرد و حتی پیمانکاران چینی را نیز در آن سهم داد، حالا در شرایطی به کندی مراحل تکمیل خود را پشت سر می‌گذارد که آخوندی اعلام کرده در اجرای این پروژه دیگر خبری از بودجه و اعتبارات دولتی نخواهد بود و سرمایه‌گذاری باید از سوی پیمانکاران انجام شود. 

هرچند این اظهارات تاثیر مستقیمی بر عملیات کارگاهی پروژه نخواهد داشت اما درعین حال نشان از آن دارد که در اولویت‌های راه‌سازی دولت در استان‌های شمالی، آزادراه پر سروصدا و پر حاشیه تهران- شمال جای چندانی ندارد. زیرا همان‌طور که در سفر روحانی به گیلان بحث تکمیل آزاد قزوین‌- رشت و راه‌آهن بزرگ قزوین-‌ رشت-‌ انزلی و آستارا در اولویت قرار گرفت، در صحبت‌های وزیر راه نیز بارها پروژه‌هایی جایگزین، در کنار تهران-‌ شمال قرارگرفته‌اند. 

چهار بانده کردن هراز، تعریض فیروزکوه و تکمیل قزوین-‌ رشت سه پروژه در دست پیگیری است که به دلیل هزینه‌ای به‌شدت پایین‌تر و زمان‌بندی کوتاه‌مدت راه را برای تکمیل این آزادراه 21ساله دشوار کرده است. با این وجود اما در دولت جدید و در راستای تعیین‌تکلیف پروژه‌ها، برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای نیز لااقل برای تعیین‌تکلیف این پروژه آغاز شد. آخوندی پس از در دست گرفتن هدایت وزارت راه و شهرسازی در نخستین بازدید خود از پروژه‌های نیمه‌کاره راهی کارگاه عملیاتی آزاد‌راه تهران-‌ شمال شد و البته در جریان آن هرگونه هدف‌گذاری یا تصمیم را منوط به بررسی همه جانبه ابعاد مالی و فنی پروژه کرد.

در ما‌ه‌های بعد نیز این معاون اول رییس‌جمهور بود که از نزدیک در جریان چند و چون کار اجرایی در قطعه نخست آزاد راه تهران-‌ شمال قرار گرفت و البته با حضور سعیدی‌کیا، رییس جدید بنیاد مستضعفان وضعیت قطعه نخست این طرح را روشن کرد. اما شاید آنچه بیش از زمان‌بر بودن تکمیل آزادراه و دشواری کار اجرایی در مناطق کوهستانی باعث ایجاد بی‌میلی در دولت‌های مختلف برای پیگیری این پروژه شده است، اعتبارات کلان مورد نیاز در ساخت این آزادراه است.

بودجه بیش از 5 هزار میلیارد تومانی تخمینی برای این راه در حالی مطرح می‌شود که به گفته وزیر راه دو قطعه دوم و سوم این پروژه تقریبا هیچ پیشرفت اجرایی محسوسی نداشته‌اند و بحث‌ها تنها حول محور قطعه نخست این آزادراه می‌چرخد.
طبق برآوردهای انجام شده قطعه نخست این آزادراه که از بزرگراه شهید همت شروع و با عبور از مناطق کن، سولقان و امامزاده عقیل و تونل تالون و دره لانیز به سه‌راهی شهرستانک می‌رسد، با راهی 32 کیلومتری مسیر اتصال پایتخت به استان‌های شمالی کشور را 60 کیلومتر کاهش می‌دهد. این مزیت بسیار بزرگ که بسیاری آن را اصلی‌ترین توجیه برای تکمیل هرچه زودتر این آزاد‌راه می‌دانند، در عین حال می‌تواند به تهدیدی بزرگ بدل شود.

در شرایطی که قطعه چهارم این آزادراه چند سالی است که با پیشرفتی 90 درصدی به زیربار ترافیک رفته و قطعه نخست نیز طبق وعده وزیر راه باید تا دو سال و نیم آینده به بهره‌برداری برسد، ثابت ماندن وضعیت قطعات دو و سه آزادراه این خطر را به وجود آورده که با قیفی شدن ترافیک، جاده چالوس چند برابر فشار این روزهای خود را نیز متحمل شده و افتتاح این آزادراه بمبی ترافیکی را در شمال کشور منفجر کند. هرچند هنوز تا رفع این نگرانی‌ها 30 ماه کار عمرانی فاصله باقی است اما آخوندی در جواب این نگرانی اعلام کرده به دلیل نامشخص بودن قطعات دوم و سوم این طرح می‌توان بار ترافیکی قطعه اول را با ساختن بخشی از پل‌ها و گذرگاه‌های قطعات باقی مانده مدیریت کرد و البته بودجه کلان مورد نیاز برای تونل‌ها و راه‌سازی‌های کوهستانی را ذخیره کرد.

مجلس به طرح‌ها نگاه کلان دارد

با این وجود به نظر‌ می‌رسد در جریان مذاکرات بین وزارت راه و بنیاد مستضعفان، بنا شده سهم بودجه دولتی از این آزادراه کنار رود و بنیاد به‌عنوان پیمانکار طرح در کنار طرف چینی سرمایه لازم را به کار وارد کنند، هرچند هنوز مجلس در این زمینه نظری قطعی نداده است. محمد فیروزی، دبیر کمیسیون عمران مجلس در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» با اشاره به نگاه کلان نمایندگان مجلس به پروژه‌های عمرانی تصریح کرد: وزارت راه با توجه به مسئولیت اجرایی که دارد بودجه و اعتبارات خود را به طرح‌ها اختصاص می‌دهد. مجلس به شکلی کلان در این پروژه‌ها می‌نگرد اما قطعا اجرا شدن وعده‌های داده شده به مردم نیز مورد نظارت خواهد بود.

به گفته وی، درباره مورد خاص آزاد راه تهران-‌ شمال نیز با توجه به حضور فعال بنیاد مستضعفان، می‌توان این طرح‌ها را با مشارکت‌های گسترده ساخت. این پروژه سال‌هاست بلاتکلیف مانده و قطعا نیاز به تعیین آینده‌ای روشن دارد.فیروزی به بودجه عمرانی وزارت راه اشاره کرد و گفت: شرایط اقتصادی کشور ایجاب می‌کند برای تکمیل پروژه‌های عمرانی کلان مانند این، از تمام ظرفیت‌های موجود در سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی استفاده شود و مجلس نیز از این موضوع استقبال خواهد کرد. تمام این مقدمات و پیش فرض‌ها تنها برای یکی از چهار قطعه این آزادراه بزرگ مطرح شده است، آزاد راهی که اگر طبق برنامه‌ها پیش رود یکی از سه قطعه باقی مانده خود را در 30 ماه آینده تکمیل شده می‌بیند و برای دو ایستگاه میانی باید در انتظار چیزی شبیه به معجزه باشد.