زمان تصمیم سخت دولت

اتاق تهران بعدازظهر سه‌شنبه را میزبان اقتصاددانان مطرح ایران بود. فرهاد نیلی، موسی غنی‌نژاد و محمد طبیبیان، اقتصاددانان نام‌آشنای کشور مهمانان نخستین نشست از سلسله نشست‌های اتاق بازرگانی تهران بودند. دغدغه‌های این اتاق برای شرایط پس از تحریم برنامه‌ای را تحت عنوان «آماده‌سازی برای دوران انتقال» رقم زد تا پیشنهادات و نظرات اقتصاددانان، تئوریسین‌ها و صاحب نظران کشور را در این نشست‌های ماهانه جویا شده و با حلاجی آن، سمت و سوی اقتصاد کشور را شناسایی کنند شاید تصمیم‌گیران نظام هم بتوانند از آن استفاده کنند.

به گفته مسعود خوانساری ریاست اتاق بازرگانی تهران دو سناریو برای امروز قابل پیش‌بینی است؛ رفاه نسبی و کوتاه‌مدت یا تغییر ساختار اقتصادی و باید دید کدام‌یک را می‌خواهیم. دوران انتقال دورانی است که فرهاد نیلی، اقتصاددان و مشاوردولت یازدهم از آن به‌عنوان بزنگاه تاریخی نام برد. این صاحب‌نظر در حاشیه این نشست به «فرصت امروز» گفت: ما باید به همه تعهدات‌مان پایبند باشیم و در این صورت می‌توانیم سرمایه اجتماعی از دست رفته را بازسازی کنیم. به گفته وی سرمایه اجتماعی به سرعت از بین می‌رود و به تدریج ساخته می‌شود و ساخته شدن آن تنها با پایبندی به تعهدات امکان‌پذیر می‌شود. این اقتصاددان در ادامه افزود: باید نظارت دقیق بر انجام این تعهدات انجام گیرد و نباید خطایی هرچند کوچک مرتکب شویم. این هشدار باید به همه داده شود که ریسک خطا بالاست.

فرهاد نیلی در این نشست امضای توافقنامه وین را نتیجه یک دوران طولانی صبوری، استقامت و پایمردی سیاستمداران کشور دانست. ریاست پژوهشکده پولی بانکی با بیان اینکه توان اقتصادی کشور در این مذاکرات به‌عنوان مهم‌ترین مولفه امنیت ملی کشور شناسایی شد، گفت: ما از یک شرایط انزوای نسبی به سوی عضویت در جامعه جهانی مهاجرت می‌کنیم و شرایط جدیدی را تجربه خواهیم کرد.

این اقتصاددان شرایط امروز اقتصادی کشور را به دوی 4 در 100 متر تشبیه کرد که هم‌اکنون تیم اقتصادی دولت باید چوب را از تیم دیپلماسی بگیرد. به گفته وی پیمودن ادامه مسیر باید به بخش‌خصوصی سپرده شود. به اعتقاد نیلی تغییر گفتمان از جمله مهم‌ترین اتفاقات بعد از توافق بود. او با اشاره به دور زدن تحریم‌ها در سال‌های اخیر گفت: در دوره انتقال کشور باید پارادایمش را تغییر داده و پارادایم‌های جدید ایجاد کند. امروز پایبندی به تعهدات مطرح است و ما از پنهان کاری باید به شفافیت مهاجرت کنیم چرا که اقتصاد دوران جدید مستلزم شفافیت است.  این اقتصاددان یادگیری مقررات و قوانین بین‌المللی را ضروری شمرد و افزود: ما در دوران قبل امساک شدیدی در دادن اطلاعات داشتیم اما الان باید ارائه حداکثری اطلاعات داشته باشیم. توصیه دیگر این صاحب‌نظر جست‌وجوی منافع اقتصادی در فراسوی مرزهای جغرافیایی بود.

رییس پژوهشکده پولی و بانکی با بیان اینکه مشکلات اقتصادی ما برآیندی از تحریم و سوءتدبیر است، تاکید کرد: ما نباید به فکر سرمایه‌های بلوکه شده و هزینه کردن آنها باشیم و این خطا در دوره‌های گذشته اتفاق افتاده و نباید تکرار شود. باید تقوای مالی پیشه کنیم. به گفته وی ایران یک اقتصاد تقریبا 370 میلیارد دلاری دارد که برای همه سرمایه‌گذاران جذاب است. نیلی با بیان اینکه شرایط اقتصادی امروز در ایران منحصر به فرد است، افزود: سرعت تخریب با سرعت بازسازی یکسان نیست و بازسازی به تدریج انجام می‌شود. توصیه دیگر این اقتصاددان درس گرفتن از تجربه‌های موفق و ناموفق در دنیا به‌خصوص اروپای شرقی بود که می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی کمک‌کننده باشد.

سخنران دیگر این نشست موسی غنی‌نژاد، ناموفق بودن سیاست آزاد‌سازی در اقتصاد کشور را مورد هدف قرار داد، گفت: 25 سال از بحث خصوصی‌سازی می‌گذرد اما هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است. این اقتصاددان درباره سیاست‌های اصل 44 افزود: سیاست‌های این اصل بسیار مهم ابلاغ شد اما متاسفانه اجرا نشده و خصوصی‌سازی واقعی اتفاق نیفتاده است.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعت نفت در تعریف جایگاه دولت توضیح داد: جایگاه دولت از سه منظرقابل توصیف است، اینکه خودش را در چه جایگاهی می‌بیند و سیاستمداران آن را چطورارزیابی می‌کنند، دوم اینکه بخش‌خصوصی و فعالان اقتصادی چه تعریفی برای دولت دارند و در نهایت مردم دولت را چطور می‌بینند. این تحلیلگر در ادامه به اوایل دهه 1350 اشاره کرد و افزود: در این سال‌ها این تصور برای دولتمردان ما پیدا شد که دولت خود را متولی زندگی خصوصی، عمومی، سیاسی و اقتصادی همه مردم می‌داند و متاسفانه این تفکر هم چنان ادامه دارد، هرچند انقلاب اسلامی خیلی چیزها را عوض کرد اما نتواست این نوع نگاه را تغییر دهد.

غنی‌نژاد گفت: این نوع نگاه متاسفانه در مردم هم وجود دارد که این گره بزرگی در کار ایجاد می‌کند، یعنی مردم دولت را در همه چیز مسئول و موظف می‌دانند و این چیزی است که باید اصلاح شود. این صاحب‌نظر با بیان اینکه اقتصاد ایران در دولت نهم و دهم بسیار آسیب دید، افزود: سرمایه اجتماعی ما در این دو دولت از بین رفت و این بستر آسیب دیده باید اصلاح شود در غیر‌این صورت خطر بازگشت به همان تخریب‌ها و آسیب‌ها وجود دارد.

غنی‌نژاد افزود: وظایف دولت مشخص است. تصدی‌گری اقتصادی وظیفه دولت نیست. دولت باید تصویرش را اصلاح کند و بگوید وظایفش چقدر است. انتقاد دیگر این تحلیلگر از سیستم پرداخت یارانه بود و گفت: دولت در تخصیص منابع ناتوان است، درحالی‌که بخش قابل توجهی از منابعش را به پرداخت یارانه‌ها اختصاص می‌دهد و این کار اشتباه است. به گفته وی 12 تا 13 میلیون نفر برای پرداخت یارانه شناسایی شده‌اند و دولت باید فقط به آنها یارانه بدهد و می‌تواند با حذف بقیه یارانه‌ها، مبلغ بیشتری به این قشر پرداخت کند.

محمد طبیبیان، اقتصاددان صاحب نام در کشور سخنران بعدی نشست به سابقه قیمت‌گذاری در جهان اشاره کرد و گفت: قیمت‌گذاری توسط دولت و مجازات آن به 4000 سال پیش برمی‌گردد و تجربه نشان می‌دهد که هیچ وقت موفق نبوده است. معاون سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گفت: با دیپلماسی که دولت انجام داده دری تازه برای ما گشوده و مشکلات ما در سطح بین‌المللی شروع خواهد شد. او گفت: کشورهای مختلفی در مخالفت یا موافقت با تحریم‌ها در حال لابی‌گری و هزینه کردن در سطح بین‌المللی هستند اما از جانب کشور ما هیچ اتفاقی نمی‌افتد. طبیبیان با بیان اینکه اقتصاد ما به استفاده ضایع آمیز از درآمدهای نفتی عادت کرده است، در ادامه افزود: اقتصاد ما نه‌تنها دولتی که اقتصاد دو دولتی است و هر کدام می‌خواهند آن دیگری را تضعیف کنند.

طبیبیان با بیان اینکه ضعف بزرگی که موفقیت آمریکا را در تحریم‌ها بالا برد ضعف اساسی نظام مالی ایران بود، گفت: این موضوع باعث شد آسیب‌های فراوانی به اقتصاد کشور وارد شود. باید از این موضوع درس بزرگی بگیریم و به فکر برطرف کردن این مشکلات باشیم. باید نظام مالی به نحوی باشد که مردم و فعالان اقتصادی بتوانند با هم وارد قرارداد اقتصادی شوند. بر همین اساس باید نظامی طراحی شود که این قراردادها با کمترین هزینه طراحی و تدوین شوند.  وی افزود: این مشکل به سیستم حقوقی مربوط می‌شود و هم‌اکنون باید در جریان تدوین قانون برنامه ششم توسعه این موضوع در‌نظر گرفته شود و اصلاح و ارتقای بخش قضایی، حقوقی و قانونی کشور در دستور کار قرار گیرد.

این اقتصاددان با بیان اینکه فعالان بخش‌خصوصی در کشور بسیار قوی هستند، ادامه داد: متاسفانه فضای لازم برای بخش‌خصوصی وجود ندارد، درحالی‌که این بخش می‌تواند اقتصاد کشور را از زمین بلند کند. انتقاد دیگر این اقتصاددان از روند پی‌گیری‌های قضایی پرونده‌های اقتصادی بود. او گفت: در حال حاضر در تمام دنیا دعواهای اقتصاد در خارج از دادگاه‌ها حل‌و‌فصل می‌شود. اینکه یک بحث اقتصادی سال‌ها طول می‌کشد نادرست است و علاوه بر آن بخش اقتصادی نیز متضرر می‌شود. این دعواها باید خارج از دادگاه‌ها و با نظارت سیستم قضایی حل‌وفصل شود.

به گزارش «فرصت امروز» نشست تحلیلی «اقتصاد ایران، اقتصاد جهان: آماده‌سازی برای دوران انتقال» روز سه‌شنبه ششم مرداد ماه در محل اتاق تهران برگزار شد. محمد طبیبیان اقتصاددان و معاون سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (برنامه و بودجه سابق)؛ موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه صنعت نفت و فرهاد نیلی ریاست پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی مهمانان این نشست بودند. براساس اعلام اتاق تهران این اتاق هر ماه یک نشست در این خصوص برگزار خواهد کرد.