روش‌ های نمونه‌ گیری

تحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده در یک جامعه آماری انجام می‌شود. به این دلیل، موضوع تحقیق ممکن است متوجه صفات و ویژگی‌ها، کارکردها و متغیرهای آن باشد یا اینکه روابط بین متغیرها، صفات، کنش و واکنش و عوامل تأثیر‌گذار در جامعه را مورد مطالعه قرار دهد.

تعریف جامعه آماری

جامعه آماری عبارت است از تمام عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص دارای یک یا چند صفت مشترک باشند. هرچه جامعه آماری کوچک‌تر باشد می‌توان آن را دقیق‌تر از یک جامعه آماری بزرگ‌تر مطالعه کرد.

مفهوم نمونه

چنانچه جامعه آماری بزرگ باشد؛ محقق با توجه به محدودیت امکانات ناچار است از بین افراد جامعه تعداد مشخصی را به‌عنوان نمونه برگزیند و با مطالعه این جمع محدود، ویژگی‌ها و صفات جامعه را مطالعه کرده، شاخص‌ها و اندازه‌های آماری آن را محاسبه کند. به این جامعه محدود، نمونه می‌گویند.

نمونه عبارت ‌است از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده و از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند. در آمار به مقادیر اندازه گیری شده صفات مربوط به یک نمونه، «شاخص آماری» و به مقادیر اندازه گیری شده صفات مربوط به تمام جامعه «پارامتر» می‌گویند.

محقق به دو شکل ممکن است نمونه را انتخاب کند:

یک شکل آن این است که شانس انتخاب شدن را به تمامی افراد جامعه بدهد. یعنی تمام افراد جامعه شانس مساوی برای انتخاب شدن داشته باشند که به آن روش انتخاب احتمالی می‌گویند. روش دیگر، روش غیراحتمالی است؛ یعنی تمام افراد جامعه شانس مساوی برای انتخاب شدن نداشته باشند و در انتخاب افراد برای نمونه، محقق نظریات خود را دخالت می‌دهد. این نمونه‌گیری را نمونه‌گیری غیر‌احتمالی می‌گویند.

مهم‌ترین انواع نمونه‌گیری احتمالی عبارتند از:

1- نمونه‌گیری تصادفی ساده

2- نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیك  (منظم)

3- نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی  (قشربندی، مطبق)

4- نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای  (چند مرحله‌ای)

1- نمونه‌گیری تصادفی ساده

این نوع نمونه‌گیری منطقا بنیادی‌ترین روش در نمونه‌گیری احتمالی است اما این روش به ندرت در عمل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نمونه‌گیری هر یك از اعضا شانس مساوی برای انتخاب شدن دارند. در این روش افراد یا اشیا مورد نیاز به صورت تصادفی از فهرست اعضای جامعه كه به همین منظور تهیه وشماره‌گذاری شده‌اند، انتخاب می‌شوند.

اما یكی از مشكلات این روش تهیه فهرست است، زیرا در بسیاری از مواقع این فهرست از قبل تهیه وتنظیم نشده است.

2- نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیك  (منظم)

از این روش هنگامی استفاده می‌شود كه تمام اعضای جامعه تعریف شده و قبلا به صورت تصادفی فهرست بندی شده باشند.

در این نوع نمونه‌گیری ابتدا باید با تقسیم حجم نمونه بر تعداد جامعه نسبت نمونه‌گیری را به‌دست آوریم؛ پس از به‌دست آوردن نسبت نمونه‌گیری باید اولین عضو نمونه را كه معمولاً بهتر است بین صورت و مخرج كسر باشد با استفاده از اعداد تصادفی انتخاب كنیم و سپس برای به‌دست آوردن نمونه‌گیری، حاصله از نمونه را به آن بیفزاییم. در نمونه‌گیری منظم اغلب دو اصطلاح به كار می‌رود.

1- فاصله نمونه‌گیری

2- نسبت نمونه‌گیری

در عمل نمونه‌گیری منظم عیناً معادل نمونه‌گیری تصادفی ساده است. با این تفاوت كه در این روش انتخاب هر عضو مستقل از انتخاب سایر اعضای جامعه نیست. در نمونه‌گیری منظم یك خطر وجود دارد و آن مسئله تناوب و دوره‌ای بودن است.

مثال: فرض كنید می‌خواهیم از یك جامعه 2000نفری كه قبلاً فهرست‌بندی شده است 100نفر دانش‌آموز را انتخاب كنیم. برای این منظور ابتدا تعداد اعضای جامعه را به تعداد اعضای نمونه تقسیم می‌كنیم. سپس به صورت تصادفی شماره‌ای را كه مساوی یا كوچك‌تر از عدد به دست آمده  (20) است، انتخاب می‌كنیم.

به‌عنوان مثال شماره 8 به‌عنوان نقطه شروع انتخاب می‌شود. سرانجام افرادی را كه شماره‌های آنها در فهرست جامعه 8، 28، 48، 68،... است، انتخاب می‌كنیم و این عمل را تا انتخاب 100 نفر ادامه می‌دهیم. با این حال باید گفت نمونه‌گیری منظم آسان‌تر از نمونه‌گیری تصادفی است.

3- نمونه‌گیری طبقه‌ای

وقتی كه برخی از متغیر‌ها در تحقیق اثر‌گذاری خاصی داشته باشند یا اینكه توجه به آن متغیرها برای تحقیق مهم باشد، از این روش استفاده می‌شود. در این نوع نمونه‌گیری، جامعه به گروه‌های متجانس تقسیم می‌شود و از هر گروه افرادی كه دارای ویژگی‌های مشابه هستند، نمونه‌ای انتخاب می‌شود.

نمونه‌گیری طبقه‌ای درجه بالاتری از معرف بودن را به دست می‌دهد. یعنی احتمال خطای نمونه‌گیری را به نسبت روش‌های قبلی كاهش می‌دهد. كاركرد نهایی طبقه بندی عبارت است از سازماندهی جمعیت به زیرمجموعه‌های همگون و انتخاب تعداد مناسب عنصر‌ها از هر زیرمجموعه. به‌عنوان مثال ممكن است گروه  (الف) از زنان وگروه  (ب) از مردان تشكیل شده باشد.

برای اینكه نمونه را براساس جنس آزمودنی‌ها انتخاب كنیم و در عین حال نمونه نماینده واقعی جامعه مورد مطالعه باشد نمونه‌گیری باید از دو گروه الف و ب انجام شود. ضمناً نسبت افراد درنمونه باید برابر نسبت آنها در جامعه باشد. به‌عنوان مثال در صورتی كه در جامعه نسبت مردان ¼ و نسبت زنان ¾ باشد نسبت مردان و زنان در نمونه نیز باید به ترتیب ¼ و ¾ باشد. در جلسه آتی به نمونه‌گیری خوشه‌ای و روش‌های نمونه‌گیری غیر‌احتمالی پرداخته خواهد شد.

کارشناس تحقیقات بازار و دانشجوی دکترای بازاریابی