دوران سلطه اتوبان‌ها سر می‌آید؟

فوران جمعیتی، افزایش غـیـرقـابل توجیه تعداد خودروهای شخصی و نبود حداقل امکانات زیرساختی، وعده کارشناسان شهری را بسیار زودتر از آنچه تصور می‌شد محقق کرده است. تهران حالا چند سالی‌ است به یک پارکینگ چند صد کیلومتری تبدیل شده و تا سر در سیاست‌های نادرست شهرسازی سال‌های گذشته فرورفته است. معضلات ترافیکی تهران هرچند تازگی ندارد و سال‌هاست به میهمان ثابت پایتخت‌نشینان تبدیل شده، روز‌به‌روز پیچیده‌تر می‌شود و این یعنی نرسیدن به یک راه‌حل قاطع که مساوی است با غیرقابل زندگی شدن تهران. 

گسترش حمل‌و‌نقل عمومی و بالا بردن سطح دسترسی مردم به این امکانات در بین راهکارهای موجود بیشترین اتفاق نظر را دارد و اشباع شدن خیابان‌ها، راه را بر قطارهای شهری باز کرده و این شاید اصلی‌ترین دلیلی است که توسعه مترو را در صدر وعده‌های شهرداری‌ تهران نشانده و هر روز بر تعهدات آن می‌افزاید. 

شهردار تهران در آخرین اظهارنظر خود وعده یک حرکت بزرگ سه ساله را داده است. به گفته قالیباف، شهرداری تا پایان دوره تصدی وی سه خط متروی سه، شش و هفت را تکمیل خواهد کرد و این یعنی در طول سه سال به اندازه 25 سال خط مترو ساخته خواهد شد. 

سخن گفتن از چنین برنامه‌ای پیش از هرچیز نشان از زمانی دارد که در طول تمام این سال‌ها از دست رفته، اگر وعده شهردار تهران در وضعیت فعلی اقتصادی کشور و در شرایطی که بودجه عمرانی دولت تحت‌الشعاع قیمت نفت قرار گرفته عملی باشد یعنی آنچه در سال‌های گذشته پیشرفت مترو را کند کرده نه محدودیت‌های اعتباری که کم‌توجهی در سیاست‌گذاری‌های کلان بوده است. 

صرف شدن بخش عمده‌ای از بودجه شهری سال‌های گذشته تهران در پروژه‌های اتوبان‌سازی هرچند برخی از گره‌های ترافیکی شهر را باز کرده اما انتقاد بسیاری از کارشناسان را برانگیخته است. منتقدان معتقدند افزایش تعداد اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها نه‌تنها به حل شدن معضلات ترافیکی کمک نمی‌کند که صاحبان خودروهای شخصی را برای بیرون آوردن ماشین‌های‌شان از پارکینگ وسوسه می‌کند. 

هرچند نمی‌توان علت کند شدن پیشروی مترو تهران را جدای از اختلاف نظرهای موجود بین دولت دهم و شهرداری تهران مورد بررسی قرار داد اما وجود اولویت‌های چندگانه در مدیریت شهری تهران نیز مزید بر علت بوده تا جایی که سیاست‌های فعلی شهرداری بعضی از اعضای شورای شهر تهران را نیز به آینده این خطوط امیدوار کرده است. 

برنامه‌ریزی برای ساخت 150 کیلومتر خط متروی جدید

عضو شورای شهر تهران معتقد است در صورت تامین مالی پروژه‌های نیمه‌تمام، بخش عمده ایستگاه‌های باقیمانده تا سال 95 به بهره‌برداری خواهند رسید و این مسئله تهران را در منطقه به جایگاهی منحصر‌به‌فرد می‌رساند. 

 اقبال شاکری در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» با بیان این مطلب تصریح کرد: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در سال‌های آینده 150 کیلومتر خط جدید مترو در پایتخت ساخته خواهد شد و اگر این عدد با طرح‌های مترو برون‌شهری استان ترکیب شود به 500 کیلومتر خط فعال قطار زیرزمینی می‌رسد که تغییری مثبت در حمل‌و‌نقل عمومی تهران خواهد بود. 

به گفته وی، در صورت تامین شدن اعتبارات لازم و اجرای حساب شده برنامه می‌توان انتظار داشت بخش عمده‌ای از پروژه‌های نیمه‌تمام متروی تهران تا سال 95 به بهره‌برداری کامل برسند. 

عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه افزایش دسترسی مردم به ایستگاه‌های مترو و بالا رفتن پوشش قطارهای زیرزمینی شهری در کلانشهر تهران گامی مهم در کاهش بار ترافیک خیابان‌های پایتخت خواهد بود، اظهار کرد: اگر مترو جانشین تاکسی یا وسایل حمل‌و‌نقل اینچنینی شود و بتوان بخشی از بار ترافیکی خیابان‌ها را به مترو منتقل کرد بخشی از مشکلات حل خواهد شد. 

شاکری لزوم افزایش حمایت‌های مالی دولت در کنار کمک‌های مالی به شکل فاینانس را از جمله راهکارهایی دانست که در کوتاه‌مدت می‌تواند سرعت ساخت مترو را بالا ببرد. در کنار آن حتی می‌توان با ارائه برنامه‌ای شفاف از سرمایه بخش خصوصی استفاده کرد و به این ترتیب زمان نهایی شدن پروژه‌ها را چندین سال کاهش داد. 

این امیدواری‌ها اما حتی اگر با پیگیری عملی همراه شده و به وعده‌ها رنگ واقعیت ببخشد نیز نمی‌تواند جبران سال‌های گذشته را کند، سال‌هایی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان به جای آنکه صرف توسعه زیرساخت‌ها شود به طرح‌هایی ناکارا اختصاص یافته است.

حمل‌و‌نقل عمومی زنجیره‌ای به هم پیوسته است

یک کارشناس حوزه شهری معتقد است در سال‌های گذشته وقت عمده مدیران شهری صرف حوزه مسکن، خانه‌سازی و تراکم شده و این امر زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل عمومی را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. 

محمد‌حسین ماجدی در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» با بیان اینکه بخش‌های مختلف حمل‌و‌نقل عمومی مانند یک زنجیر به هم متصل است، اعلام کرد: نمی‌توان انتظار داشت با صرف کردن بخش عمده‌ای از منابع در ساخت اتوبان‌ها و بزرگراه‌های جدید تمام مشکل ترافیک حل شود بلکه این موضوع به نگاهی جامع احتیاج دارد و اگر این طرح‌ها با گسترش امکانات مترو و اتوبوس همراه شود می‌توان به ثمر بخش بودن آنها امید داشت. 

به گفته وی، تا زمانی که نرخ سوخت مزیت نسبی خودروهای شخصی را بالا نگه دارد و همچنان صرفه با رفت‌و‌آمد خودرویی است نمی‌توان انتظار داشت مردم روی وسایل حمل‌و‌نقل عمومی برنامه‌ریزی کنند. 

هرچند سخنان شهردار تهران این امید را ایجاد کرده که پس از سال‌ها حمل‌و‌نقل عمومی تهران با‌توجه به حجم جمعیت و نیاز روزانه چند میلیون نفر سفری تنظیم شود، اما تغییر چندباره اولویت‌ها در سال‌های گذشته از یک‌سو و مشکل تامین مالی پروژه‌های باقیمانده از سوی دیگر عملی شدن این وعده‌ها را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است تا همچنان مشخص نباشد که آینده تهران مترویی خواهد بود یا همچنان چرخ خودروها در بزرگ‌ترین شهر ایران می‌چرخند.