جاده ابریشم روی ریل بازسازی

قرار گرفتن ایران به‌عنوان دروازه اتصال غرب و شرق در دنیای قدیم، نام این کشور را همواره با ترانزیت و ارتباط اقتصادی پیوند داده است. اگر در روزگاری دور تنها نام چین و یونان در صف گذرکنندگان مشهور از دروازه‌های مرزی ایران به چشم می‌خورد، در دنیای اقتصادی امروز نام کشورهایی که متقاضی استفاده از موقعیت جغرافیایی ایران هستند بسیار بیشتر از این رقم‌هاست. اگر در گذشته عبور از مسیرهای خاکی مطرح بود، حالا سه روش مهم تبادل اقتصادی وجود دارد که هیچ ارتباطی با عبور از جاده‌های کشور برقرار نمی‌کنند. از این روست که اگر وزیر راه و شهرسازی از احیای جاده ابریشم سخن می‌گوید تصویری بسیار بزرگ‌تر و غنی‌تر از آنچه در گذشته وجود داشت به ذهن می‌آید.

آخوندی اخیرا گفته چین مستقلا برنامه خود برای احیا و بازسازی جاده ابریشم را آغاز کرده و ایران نیز به‌عنوان قطب اصلی در این راه تاریخی همکاری‌هایی را با این طرح فرا‌منطقه‌ای به کار خواهد بست. وزیر راه درباره ابعاد این همکاری گفته «احیای راه ابریشم یک استراتژی بزرگ است در همین راستا اخیراً صندوقی تشکیل شد که ایران نیز در این صندوق سرمایه‌گذاری کرده ‌است، بنابراین با توجه به اینکه دریا یک بازار جهانی است باید فرصت‌ها و تهدیدهایش شناسایی شود تا منافع ایران را بیشینه کنیم.»

اشاره همزمان آخوندی به جاده ابریشم و توان دریایی ایران به خوبی برنامه‌ریزی چندمحوری برای بالا بردن نقش ترانزیتی ایران در منطقه را نشان می‌دهد؛ ترانزیتی که از یک‌سو به دریا مرتبط است و از سوی دیگر به راه‌آهن و آسمان. هرچند این روزها آسمان جهان در تصرف پروازهای مسافرتی است و کمتر از هواپیما برای اهداف مستقیم اقتصادی استفاده می‌شود، اما امنیت بالای حریم هوایی ایران و افزایش تصاعدی تعداد پروازهای عبوری از آسمان کشور باعث شده بسیاری از شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذار در طرح‌های جهانی هواپیمایی پا به ایران بگذارند و با نهایی شدن طرح‌های توسعه فرودگاهی در ایران، نام این کشور در این صنعت نیز مطرح شود.

از چین تا اروپا، از قزاقستان تا چابهار

نگاه به دو حوزه حمل‌و‌نقلی دیگر اما محوریتی اقتصادی و تجاری دارد؛ دو محوری که ایران را هم در اولویت کشورهایی مانند روسیه و چین و قزاقستان قرار می‌دهد و هم پای هندی‌ها را به ایران باز می‌کند؛ رقبایی که ایران برایشان بهترین گزینه است. در روزهایی که قطارها حرف نخست را در جابه‌جایی مسافر و محموله‌های ترانزیتی می‌زنند، چندی قبل خط راه‌آهنی در شمال شرقی ایران افتتاح شد که می‌تواند در منطقه آسیای میانه نقشی مهم ایفا کند. خط آهن اینچه برون که ایران را به ترکمنستان و قزاقستان متصل می‌کند، در ادامه به چین می‌رسد و این مسئله باعث شده عباس آخوندی رسما اعلام کند یکی از اصلی‌ترین اهداف کشور از افتتاح این خط ریلی امکان برقراری تماس زمینی با چین و نقش‌آفرینی ایران در رساندن کالا‌های این کشور به اروپاست. هرچند این خط در ابتدای کار هنوز با مشکلات فنی همراه است، اما شاید بخشی از تمرکز ایران در احیای جاده ابریشم را این بار حول محور ریل شکل دهد.

از سوی دیگر هندی‌ها نیز پایشان را در یک کفش کرده‌اند تا با استفاده از توان بالقوه بندر چابهار امکان اتصال به آسیای میانه را از طریق ایران پیدا کنند. این بندر که نزدیک‌ترین راه اتصالی کشورهای آسیای میانه به آب‌های آزاد و کشوری مانند هند را می‌سازد از ماه‌ها قبل در مورد توجه جدی طرف‌های داخلی و خارجی قرار گرفته و به اعتقاد آخوندی می‌تواند در آینده نزدیک نقشی جهانی ایفا کند.

با وجود مثبت بودن تصویر کلی ارائه شده از آینده ترانزیتی ایران در چارچوب توافق‌های آتی، نحوه انتخاب این همکاری‌ها و پروژه‌ها محل تردیدی است که کارشناسان برای آن اهمیت بسیاری قائل هستند. مهدی تقوی، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تصریح کرد: با توجه به شرایط اقتصادی امروز ایران و البته ساختار رقابتی که در جهان حاکم است انتخاب بین طرح‌های کلانی مانند احیای جاده ابریشم باید با دقت فراوان و بررسی‌های همه‌جانبه‌صورت گیرد.

به اعتقاد وی، اتکای صرف بر نقش تاریخی جاده ابریشم برای احیای دوباره آن کافی نیست، بلکه باید مشاورانی فعال تمام تهدیدها و فرصت‌ها برای احیای یک مسیر خاص را بررسی کنند و آنچه بیشترین مزیت نسبی را برای ایران دارد برگزینند.

تقوی اضافه کرد: در این بین حضور مشاوران اقتصادی مانند عبده تبریزی در کنار آخوندی می‌تواند بسیار گره‌گشا باشد. ایران پس از چند سال دوباره قصد بازگشت به عرصه جهانی اقتصاد و در این بین انتخاب صحیح از فرصت‌های موجود اهمیتی بسیار زیاد دارد. موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه امکان نقش‌آفرینی به‌عنوان یک قطب مهم ترانزیتی را برای کشور فراهم آورده است و وقتی صحبت از حضور کشورهایی مانند چین و هند مطرح می‌شود، یعنی ایران نیز باید با چشمانی باز به سوی اهدافش حرکت کند.

هرچند پیشرفت در تکنولوژی و فناوری‌های نوین باعث شده عملا جاده ابریشم از حالت واقعی به یک هدف‌گذاری اقتصادی تغییر وضعیت دهد اما صرف اعلام آمادگی و حضور فعال چین در راه‌اندازی دوباره این مسیر می‌تواند نشانه‌ای برای آینده اقتصادی روشن‌تر دو طرف داشته باشد. هرچند ترانزیت غربی ایران این روزها تحت تأثیر عدم امنیت در مرزهای ترکیه قدری کند شده اما لغو تحریم‌ها بار دیگر برنامه‌ریزی برای استفاده از ظرفیت‌های ایران را به وجود آورده تا هند و چین بار دیگر دست همکاری به سوی قدیمی‌ترین شریک تجاری‌شان دراز کنند.