تک نرخی یا دو نرخی؛ مسئله این است

از زمانی که بررسی لایحه بودجه سال 95 در کمیسیون تلفیق مجلس آغاز شد، موضوع قیمت بنزین و ماندگاری یا حذف کارت سوخت از مباحث جدی بین دولت و مجلس بود. در حالی که در لایحه بودجه دولت پیش‌بینی کرده بود که برای امسال بنزین تک‌ نرخی باشد و کارت سوخت هم حذف شود، اما نظر نمایندگان مجلس بر خلاف دولت بود. همین رویه مخالفت مجلس با دولت در تعیین قیمت بنزین موجب شد که کمیسیون تلفیق مصوبه‌ای داشته باشد مبنی بر اینکه استفاده از کارت هوشمند سوخت برای همه الزامی باشد و قیمت بنزین براساس مصرف هر وسیله نقلیه به‌صورت پلکانی افزایش یابد.

این مصوبه یک بار در صحن علنی مجلس به تصویب رسید اما در همان روز با اخطار قانون اساسی یکی از نمایندگان در مورد ابهاماتی که در این مصوبه وجود داشت، به کمیسیون تلفیق ارجاع شد. اما در نهایت آنچه در صحن مجلس به تصویب رسید، این بود که نمایندگان با باقی ماندن کارت هوشمند سوخت خودروها و همچنین ارائه بنزین به‌صورت دو نرخی موافقت کردند. این در حالی است که دولت همچنان اصرار دارد که باید کارت سوخت حذف و بنزین به‌صورت تک نرخی عرضه شود. در همین حال کارشناسان معتقدند بنزین باید به‌صورت تک نرخی عرضه شود. در این گزارش موضوعات مرتبط با قیمت بنزین در سال جاری مورد بررسی قرار گرفته است.

***

نرسی قربان:

کارت سوخت آماری از مصرف ارائه می‌دهد

نرسی قربان، کارشناس مسائل انرژی معتقد است استفاده از کارت‌های هوشمند سوخت بسیار خوب است به این دلیل که می‌توان از طریق آن به آماری در مورد میزان مصرف بنزین در سطح کشور و اینکه میزان مصرف در چه مناطقی بیشتر است، دست یافت.

یکی از نخستین مصوبات کمیسیون تلفیق مجلس در جریان بررسی بودجه 95 این بود که نرخ بنزین تغییری نکند اما عوارض دریافت شود و قیمت به‌صورت پلکانی از مصرف‌کنندگان دریافت شود، به نظر شما این موضوع اگر به تصویب نهایی مجلس می‌رسید، تا چه اندازه منطقی و قابل اجرا بود؟

به طور کلی در همه جای دنیا بنزین یکی از فرآورده‌هایی است که بر آن مالیات یا عوارض وضع می‌شود و کشورها و دولت‌های مختلف سعی می‌کنند با وضع مالیات یا عوارض بر قیمت بنزین، میزان عواید خود را اضافه کنند.

بنابراین این موضوع که دولت بخواهد عواید خود از بنزین را با اخذ عوارض افزایش دهد، کار مرسومی در تمام دنیا است و دولت ما هم می‌تواند چنین اقدامی را انجام دهد. به طور کلی مالیات بنزین در دنیا بسیار مرسوم است و اگر قرار باشد چند نرخ برای بنزین در نظر گرفته شود، استفاده از کارت سوخت راهکار مناسبی برای این موضوع است.

استفاده از کارت سوخت و دو نرخی ماندن بنزین مصوبه نمایندگان مجلس است و در مقابل دولت با تداوم استفاده از کارت سوخت مخالف بوده و معتقد است که در کشورمان باید بنزین تک نرخی باشد. نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟

ممکن است استدلال دولت این باشد که کارت هوشمند سوخت به اندازه کافی هوشمند نیست و برای اجرای طرح چند نرخی کردن بنزین، باید کارت‌های سوخت تعویض شود، برای اینکه مشخص نیست کارت سوخت فعلی تا چه اندازه هوشمند است و آیا می‌تواند تمام کارهایی که مدنظر طرح مجلس است را انجام دهد و اگر نتواند باید کارت‌های سوخت عوض شود. به طور کلی کارت‌های هوشمند سوخت بسیار خوب است به این دلیل که می‌توان از طریق آن به آماری در مورد میزان مصرف بنزین در سطح کشور و اینکه میزان مصرف در چه مناطقی بیشتر است، دست یافت.

دولت این طور عنوان می‌کند که میزان تولید بنزین به‌گونه‌ای است که می‌توان تک‌نرخی بودن آن را تضمین کرد و از همین رو معتقد است که باید کارت سوخت حذف شود. شما چه استدلالی در مورد این موضوع دارید؟

مسئله اخذ عوارض و مالیات از بنزین ربطی به این موضوع ندارد که چقدر تولید در کشور داریم. به‌عنوان مثال کشور ترکیه خود اقدام به تولید بنزین نمی‌کند اما عوارضی را روی آن وضع می‌کند. مثال دیگر کشور کانادا است که از تولید‌کنندگان بنزین است و عوارضی را از مصرف‌کنندگان دریافت می‌کند. بنابراین لزوما موضوع اخذ مالیات یا عوارض از بنزین ربطی به میزان تولید ندارد. در واقع در بسیاری از کشورهای دنیا مالیات یا عوارض بنزین دریافت می‌شود، به این دلیل که این راهکار مکانیزمی برای افزایش درآمد دولت است. 

***

ابراهیم رزاقی:

دولت باید بر میزان مصرف نظارت کند

ابراهیم رزاقی، کارشناس مسائل اقتصادی و استاد دانشگاه معتقد است به صرف این موضوع که در داخل کشور تولید بنزین به اندازه کافی داریم، دلیل بر آن نمی‌شود که دولت هیچ نظارتی بر میزان مصرف نداشته باشد.

یکی از نخستین مصوبات کمیسیون تلفیق مجلس در جریان بررسی بودجه 95 پلکانی محاسبه کردن نرخ بنزین و اجرای این طرح چند‌نرخی با استفاده از کارت سوخت بود. به نظر شما اگر این موضوع در نهایت به تصویب می‌رسید، اصولا قابلیت اجرا داشت؟

نخستین مسئله بحث فنی است که آیا کارت‌های سوخت می‌توانند چند نرخی بودن بنزین را براساس افزایش میزان مصرف محاسبه کنند یا خیر و باید در صورت تصویب ابتدا امکان‌پذیری این موضوع بررسی می‌شد. اگر از نظر فنی امکان‌پذیر بود، طرح بسیار خوبی بود، زیرا به نظر من در مورد تمام حامل‌های انرژی باید میزان مصرف مشخص شود. اما اینکه دولت تاکید دارد بنزین تک نرخی باشد، حتما فرض را بر این گرفته که تمام مصرف‌کنندگان از درآمد یکسانی برخوردار هستند که این ظلم بزرگی است در صورتی که چنین نیست و همه قدرت خرید یکسان ندارند اما از آنجا که ما اقتصاد لیبرال را پیاده کرده‌ایم، مهم نیست که مصرف‌کنندگان دارای امکانات مختلفی هستند.

حتی گاهی اوقات امکاناتی که به طبقات بالای جامعه داده می‌شود، بسیار بیشتر از امکاناتی است که به طبقات پایین اعطا می‌شود، در حالی که طبقات پایین فاقد حداقل‌ها برای تولید و پرداخت هزینه‌های زندگی اعم از مسکن، خوراک و پوشاک هستند. متاسفانه این نگاه در جامعه ما حاکم نشده که در مصرف متوجه درآمد اشخاص باشیم.

البته استدلال دولت این است که میزان تولید بنزین به اندازه‌ای است که می‌تواند عرضه بنزین تک نرخی را تضمین کند و از این جهت احساس می‌کند دیگر نیازی به کارت سوخت وجود ندارد. به نظر شما این استدلال درست است؟

این استدلال درست نیست. زیرا نمی‌توانیم به صرف اینکه در داخل کشور تولید بنزین به اندازه کافی داریم، هیچ نظارتی بر میزان مصرف نداشته باشیم. شاید همین استدلال‌ها موجب شده که بدون هیچ حساب و کتابی خودرو در کشور تولید شود و اقدامات قابل توجهی در ارتباط با توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی اعم از مترو، اتوبوس و... انجام نشود. به نظر من دولت باید مردم را در شرایطی قرار دهد که تا این اندازه مصرف‌گرا نباشند و اعتیاد به مصرف بیش از اندازه نداشته باشند، اما متاسفانه در کشور ما میزان مصرف بنزین بالا است.

اعتقاد دولت این است که در چند سال اخیر اجرای طرح بنزین دو نرخی دارای مشکلات جدی بوده و از همین رو باید به سمت بنزین تک نرخی حرکت کرد. به‌نظر شما راه‌حل این مشکلات اجرایی چیست؟

این موضوع که دولت می‌گوید حتی دو نرخی بودن بنزین هم مشکل است در واقع بیانگر این موضوع است که در بخش فنی کار اشکالاتی وجود دارد. البته بعید است که نتوانیم و با توجه به اینکه امکان وجود کارت‌های بسیار هوشمند وجود دارد، قاعدتا نباید مشکلات فنی هم وجود داشته باشد. اگر مشکلاتی هم وجود دارد می‌توانیم نرم‌افزارهای کارآمد مرتبط با آن را خریداری کنیم.

***

کامران ندری:

بنزین باید تک‌ نرخی باشد

کامران ندری، کارشناس اقتصادی و مدرس دانشگاه معتقد است که بنزین باید تک‌نرخی باشد و برای مشخص شدن میزان مصرف استفاده از کارت سوخت در نظر گرفته شود.

نمایندگان مجلس در ابتدا تاکید بر چند نرخی بودن بنزین داشتند و در نهایت مجلس این‌گونه مصوب کرد که بنزین دو نرخی باشد و کارت سوخت همچنان برقرار باشد. به نظر شما چندنرخی یا دونرخی بودن بنزین تا چه اندازه توجیه اقتصادی دارد؟

در هیچ بخشی از اقتصاد دو نرخی یا چند نرخی بودن هیچ‌گاه توصیه یک کارشناس اقتصادی نیست. چه در بازار ارز و چه در بازار انرژی دو نرخی یا چندنرخی بودن مشکلاتی را در اقتصاد ایجاد می‌کند و حداقل اقتصاد ما تجربه چندنرخی بودن را بیش از سایر اقتصادها دارد. لذا اصل چند نرخی شدن به غیر‌از برخی مقاطع زمانی خاصی که به‌عنوان مثال جنگی اتفاق می‌افتد و دولت در نظر دارد که برخی کالاها را به قیمت ارزان به دست مردم برساند، توجیه ندارد.

بنابراین چند نرخی شدن بنزین با استفاده از کارت سوخت مربوط به دوره‌هایی است که به دلایلی دولت مجبور می‌شود این کار را انجام دهد و معمولا در شرایط عادی نباید به سراغ این راه‌حل‌ها رفت. در شرایط عادی باید اقتصاد یک نرخ داشته باشد و آن نرخ بتواند به مردم بگوید که چه رفتاری را داشته باشد.

به نظر شما چند نرخی یا دونرخی بودن بنزین چه تبعات و پیامدهایی را به دنبال دارد؟

یک فرضیه در ذهن نمایندگان مجلس وجود دارد و بدون آنکه دلایل کافی در رد یا اثبات آن داشته باشند این فرضیه را تبدیل به قانون می‌کنند که به نظر من کار درستی نیست. من فکر می‌کنم در جاهایی که ما خلأ اطلاعاتی داریم و مطالعات میدانی به اندازه کافی انجام نشده است، به جای اینکه بر مبنای فرضیه‌ها قانون وضع کنیم باید متمسک به اصول شویم.

اصل در اینجا بر این است که تا جایی که ممکن است نظام قیمت‌ها را با چندنرخی کردن یا دو نرخی کردن مخدوش نکنیم. مصداق بارز این موضوع اقدامی است که چند سال پیش در بازار ارز انجام شد و قیمت ارز چندنرخی شد و هنوز نتوانسته‌ایم بازار ارز را به سمت تک نرخی بودن سوق دهیم.

بنابراین شما معتقدید که هم باید کارت سوخت لغو شود و هم قیمت بنزین تک‌نرخی شود؟

بله، باید قیمت بنزین تک‌ نرخی باشد، اما بهتر است که مردم بنزین تک نرخی را نیز با استفاده از کارت سوخت مورد مصرف قرار دهند. اگر هر کسی از کارت سوخت خود استفاده کند و کارت سوخت موجود در پمپ بنزین‌ها فقط مورد استفاده افرادی قرار بگیرد که فاقد کارت سوخت هستند، بسیار خوب است. البته شاید یک مقدار اجرایی‌کردن این موضوع سخت باشد و شاید هدف نمایندگان مجلس از اصرار بر حفظ جایگاه کارت سوخت این است که مشخص شود هر فردی چه مقدار بنزین را مورد استفاده قرار می‌دهد.

البته این موضوع خوب است که میزان مصرف بنزین به‌صورت ماهانه یا سالانه مشخص باشد، اما در مجموع این نگاه که دولت دخالت در ساز و کار قیمت‌ها داشته باشد از منظر اقتصادی صحیح نیست و بهتر است در این زمینه مانند سایر کشورها عمل کنیم. در واقع هیچ جایی در دنیا به شکلی که ما در مورد قیمت سوخت عمل می‌کنیم، عمل نمی‌کنند.

ارتباط با نویسنده: elmira.akrami@gmail.com