تصویب آیین‌نامه حقوق مسافران تاخیری تا 2 هفته دیگر

گاهی هواپیما نقص فنی دارد، گاهی فرودگاه با کمبود امکاناتی روبه‌رو است و گاهی هم آب و هوا یاری نمی‌کند. مـسـافـران پــروازهای ایرلاین‌های داخلی در ایران بارها تجاربی این چنینی را پشت سر گذاشته‌اند؛ مشکلاتی چندگانه که هر بار راه را بر مسافران پروازها می‌بندد تا تاخیرهایی چند دقیقه‌ای، چند ساعته و حتی چند روزه به ثبت برسد. این موضوع در کنار مسائل و مشکلاتی که درحوزه بازار داخلی پروازها و خلأ‌هایی که در قانون حقوق مسافران در زمان تاخیر وجود دارد باعث شده سازمان هواپیمایی کشوری بیش از هر زمان دیگری نسبت به لزوم تغییر در شرایط مسافران احساس تکلیف کند.

این احساس تکلیف باعث شده بحث تدوین آیین‌نامه حقوق مسافران هوایی در رأس برنامه‌ها قرار گیرد تا در آینده نزدیک به اجرا برسد که البته معاون وزیر راه و شهرسازی خبر از قطعی شدن اجرای این آیین‌نامه تا پیش از پایان سال 93 داده بود که باتوجه به اتمام نرسیدن بررسی جزییات آن به سال‌جاری کشیده شد که البته وزیر راه و شهرسازی در نهایت اعلام کرد این آیین‌نامه تا پایان فروردین سال 94 از سوی شورای عالی هواپیمایی کشور تصویب و نهایی خواهد شد. هرچند در ایران هنوز این آیین‌نامه در مراحل تایید نهایی است اما سال‌ها است بین کشورهای مختلف جهان حقوق مسافران چه در سازمان‌های هواپیمایی داخلی و چه از طریق طرح‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون ورشو اجرایی می‌شود.

مزیتی که با تاخیر از بین می‌رود

هرچند حقوق مسافران نسبت به ایرلاین‌ها در چند حوزه مختلف جمع می‌شود اما قطعا اصلی‌ترین حوزه‌ای که برای مسافران دریایی از اهمیت بالایی برخوردار است بحث ثبت تاخیرها و پرداخت غرامت دراین حوزه است. این آیین‌نامه نه‌تنها باعث بهبود روابط بین خریدار و فروشنده و بازارهای شرکت‌های هواپیمایی می‌شود بلکه تاثیر مستقیم در صنعت گردشگری کشورمان دارد. از این پس برندهای گردشگری که به واسطه تاخیر ایرلاین‌ها می‌سوختند، می‌توانند با قانون، حقوق مسافران را احیا کنند و خوشنام بمانند. با توجه به گران بودن بلیت هواپیما تنها مزیتی که پروازها را نسبت به دیگر وسایل حمل‌و‌نقل عمومی ارجحیت می‌دهد زمان کوتاه سفر با هواپیما به حساب می‌آید و از این رو درصورتی‌که برای یک پرواز یک تا دو ساعته چند ساعت تاخیر به وجود‌ آید عملا این مزیت مهم نیز به فراموشی سپرده می‌شود.

غرامت تاخیر در ایرلاین‌های بین‌المللی

در فضای بین‌المللی معمولا زمان تاخیری کمتر از 30 دقیقه بدون محاسبه غرامت انجام می‌شود. زیرا با توجه به اهمیت ایمنی در پروازها و زمانی که فرودگاه و مسئولان ایمنی برای چک کردن تمام جزییات پروازها در اختیار دارند به وجود آمدن چند دقیقه تاخیر چندان غیر‌طبیعی به حساب نمی‌آید. اما طبق این اصول بین‌المللی درصورتی‌که تاخیر به بیشتر از 30 دقیقه برسد به‌طور معمول حدی از غرامت برای ایرلاین مربوطه در نظر گرفته می‌شود.

برمبنای این اصول اجرایی درصورتی‌که تاخیر در پرواز بیش از سه ساعت به طول انجامد ایرلاین مربوطه باید غرامتی حداکثر معادل هزینه کل بلیت را به مسافر پرداخت کرده و رضایت او را جلب کند. درصورتی‌که زمان تاخیر این پروازها از پنج ساعت بالاتر رود شرایط برای ایرلاین از این نیز دشوارتر می‌شود. در صورت بروز این مشکل مسافر پرواز حق دارد بلیت خود را لغو کرده و غرامتی معادل هزینه بلیت از شرکت هواپیمایی مربوطه دریافت کند. درصورتی‌که این مسئله برای پرواز برگشت به وجود آمده باشد ایرلاین موظف است بدون گرفتن هیچ هزینه‌ای مسافر را به مبدا ابتدایی خود بازگرداند. 

همچنین برمبنای اصول بین‌المللی هوایی درصورتی‌که تاخیر در پرواز از پنج ساعت بیشتر باشد و برای شرایط غیر‌مترقبه مسافر نیاز داشته باشد که شب را در فرودگاه مبدا سر کند ایرلاین موظف است شرایط تغذیه و اقامتی تمامی مسافران پرواز را به وجود آورده و رضایت تمام آنها را جلب کند. هرچند با توجه به اصول و قواعد بین‌المللی تلاش شده ایرلاین‌ها حد قابل قبولی از این استقلال را از دولت و قراردادهای مربوط به آن داشته باشند اما برای پیگیری حقوق مسافران و حفظ حقوق مربوط به آنها برخی از دادگاه‌ها در سطح داخلی و بین‌المللی شکایات مربوط به ایرلاین‌ها را بررسی می‌کنند و در صورت لزوم در کنار پرداخت غرامت جریمه‌هایی را نیز متوجه شرکت هواپیمایی مربوطه می‌کنند. هرچند در ابتدا باید دلیل اصلی تاخیر مشخص شده و نقش ایرلاین در آن نهایی شود.

در ایران اما با وجود سابقه چند دهه‌ای ایرلاین‌های مسافرتی داخلی هنوز آنچه به‌عنوان آیین‌نامه حقوق مسافران از آن یاد می‌شود به شکل نهایی درنیامده و هر چیزی که تا امروز عملی شده بیشتر شبیه به قول و قراری بوده است که شرکت هواپیمایی مربوطه با مسافران خود احساس می‌کرده است. البته در این زمینه رقابت موجود بین ایرلاین‌های مختلف و تلاش آنها برای جذب حداکثر مشتری در زمان‌های مختلف پروازی، عـامـلـی تـاثـیرگذار در پیگیری حقوق مشتریان بوده و باعث شده است این ایرلاین‌ها نسبت به ایجاد شرایطی که رضایت تمام مسافرانشان را جلب می‌کند، تلاش کنند.

هــرچــنـد وزارت راه و شهرسازی هنوز جزییاتی را در زمینه چگونگی عمل کردن این آیین‌نامه ارائه نکرده و هیچ صحبتی نیز از حق دو طرفه ایرلاین و مسافران مطرح نیست اما به نظر می‌رسد نهایی شدن این آیین‌نامه که طبق وعده آخوندی تا پایان فروردین ماه سال‌جاری اجرایی خواهد شد، گامی مهم در حوزه حفظ حقوق مسافران پروازهای داخلی برمی‌دارد و بخشی از مشکلات به وجود آمده در ماه‌های گذشته در بازار هوایی ایران را مرتفع می‌کند. مهم‌ترین موضوعی که باعث شده تدوین و اجرای این آیین‌نامه با تاخیر مواجه شود، میزان جریمه شرکت‌های هواپیمایی در برابر تاخیر است.

البته از آنجایی که درصدی از این تاخیرها به موضوع تحریم‌های اتحادیه آمریکا علیه صنعت هوایی کشورمان برمی‌گردد شاید اعتراض مدیران ایرلاین‌ها منطقی باشد. در این جا دولت باید نقش پررنگ‌تری داشته باشد. سرمایه‌گذاران در شرایطی وارد این بازار شدند که تحریم‌های سختگیرانه اعمال شده بود بنابراین ارائه تسهیلات و ایجاد فرصت‌هایی برای افزایش سوددهی با پرداخت یارانه‌هایی می‌تواند بر بهبود بازار و روابط طرفین عرضه و تقاضا تاثیر قابل توجهی بگذارد.