نقش آلودگی های صوتی و زیست محیطی در کسالت های جسمانی و روان شناختی کارکنان / بهره وری راهبردی با کاهش آلودگی صوتی

در «نظریه چند عاملی بهره وری» و مدل واره مرتبط با آن گفته شده است؛ «آلودگی های صوتی و زیست محیطی در محل کار موجباتی را فراهم می آورد که سلامت جسمانی و روانشناختی منابع انسانی سازمان به خطر می افتد، بهره وری شغلی آنان تنزل می یابد و در نهایت مانعی بزرگ برای دستیابی به اهداف از قبل تعیین شده سازمان، شکل می گیرد».

از واژه «سروصدا» در مواردی استفاده می شود که صدای حاصل از اجسام متحرک یا دارای نوسان در فضا، آسیب زا باشند. صداهای ناخواسته در مواردی آسیب زا تلقی می شوند که در فرآیند برقراری ارتباط بین افراد، انجام دادن کار دقیق و اجبار برای درست عمل کردن، تفکر و تمرکز فکری اخلال ایجاد کنند و خطر ایجاد آسیب در سلامتی سیستم شنوایی افراد را بالا ببرند.

تفاوت سروصدا با شکل های دیگر آلودگی آن است که حالت موقتی دارد و با قطع منبع سروصدا، از بین می رود. تفاوت دیگر آلودگی صوتی با آلاینده های دیگر آن است که آلودگی های زیست محیطی قابل اندازه گیری هستند، اما اندازه گیری سروصدا تا حدودی امکان پذیر و اندازه گیری حالت ترکیبی آن نیز کار مشکلی است. دیگر اینکه در مقایسه با دیگر آلاینده ها، امکان برآورد یا اندازه گیری تبعات زیستی و اقتصادی سروصدا، مشکل است.

آثار مخرب سروصدا برای شب کارها و روزکارها

آثار منفی جسمانی و روانشناختی سروصدا در ساعات مختلف شبانه روز متفاوت و آسیب صدای ناگهانی و شدید برای کارگران «شب کار» نیز بیشتر از کارگران «روزکار» است. سروصدا می تواند باعث افزایش تعداد موارد و تکرار سردردها، حساسیت های بیشتر افراد نسبت به صداهای ناگهانی، بی خوابی، اضطراب، تشنج، سنگینی گوش، تغییرات در فشارخون، تشدید بیماری های قلبی و عروقی، مشکلات در هضم غذا و خستگی مزمن بدنی شود و بهره وری شغلی کارکنان و سازمان را کاهش دهد.

آلودگی های صوتی شدید می تواند برای گوش انسان، خطرات جبران ناپذیری داشته باشد و میزان این صدمه نیز بستگی به بلندی صدا و مقدار سروصدایی دارد که افراد در معرض آن قرار گرفته اند. صدای انفجارهای ناگهانی مانند شلیک اسلحه، می تواند موجب آسیب آنی گوش شود.

افرادی که در معرض اصوات بیش از حد بلند هستند، گرفتار حالت «زنگ زدن گوش» می شوند و فرد مبتلا به این عارضه نیز به طور دائم از شنیدن صدای وزوز یا «سوت» از درون گوش خود، رنج می برد. در بسیاری از موارد، درمان خاصی برای فردی که شنوایی خود را به دلیل آلودگی صوتی از دست داده است، وجود ندارد. وسایل کمک شنوایی نیز تنها می توانند صداها را تقویت کنند، اما نمی توانند شنوایی عادی را به فرد بازگردانند. 

آلودگی صوتی، گذشته از آسیب جدی که به شنوایی وارد می کند، قرارگرفتن طولانــــی مدت در معرض اصوات شدید نیز می تواند باعث ایجاد مشکلا ت دیگر شود. نمونه هایی از این مشکلات عبارتند از سردرد، فشار خون بالا، خستگی، تحریک پذیــــری، زودرنجی، سوء هاضمه، تضعیف سیســـتم دفاعی بدن، افزایش آســیب پــذیـــری فرد درگرفتار آمدن وی به بیماری هایی چون سرماخوردگی و عفونت های جزیی. آلودگی های زیست محیطی فراوانند و براساس شواهد موجود، توجه اغلب مدیران سازمان ها نیز به این عامل یا متغیر مهم، درحد مورد مورد انتظار نیست.

دغدغه های زیست محیطی در سازمان های بالنده

در سازمان های «بالنده»، مدیران علاوه بر وظایف معمول، با چالش های کم و بیش زیادی در زمینه مسائل زیست محیطی نظیر جمع آوری زباله های صنعتی، جلوگیری از آلودگی آب و هوا، جمع آوری و تصفیه فاضلاب، انواع آلودگی های صوتی و نظایر آن درگیرند و تلاش آنان برای کاهش اثرات زیانبار این نوع آلودگی ها نیز هدفمند و معنی دار است.

همگی می دانیم که آلودگی های صوتی برای سلامتی مردم کوچه و خیابان، کارگران کارخانه ها، منابع انسانی سازمان ها و شهروندان به عنوان یک تهدید جدی تلقی می شود. برای تعیین وضعیت تلاش ها جهت کنترل آثار مخرب آلودگی های صوتی در سازمان های فعال درکشور، باید طرح های تحقیقاتی مرتبط طراحی شوند و به اجرا درآیند.

سال ها قبل در بازدید از یک کارخانه نساجی در جنوب تهران، شاهد بودم سر و صدا و آلودگی حاصل از ریزدانه های پنبه آنچنان شرایطی را ایجاد کرده بود که تحمل شرایط موجود برای من و گروه تحقیقاتی همراهم، دشوار به نظر می آمد و کارگران کارخانه نیز مجبور بودند در آن شرایط آسیب زا، به کار خود ادامه دهند.

نتایج تحقیق ما در این کارخانه نشان داد که درصد قابل توجهی از کارگران این کارخانه گرفتار انواع بیماری های جسمانی و عوارض ناشی از فرسودگی شغلی هستند و مدیریت کارخانه نیز نسبت به مشکلات کارگران، حساسیت خاصی نشان نمی داد. شواهد موجود حاکی از آن است که مدیران بسیاری از صنایع درکشور برای کاهش این نوع آلودگی ها اقدام مؤثری انجام نمی دهند و همین عامل باعث شده است بهره وری شغلی کارکنانشان کاهش یابد. بلندی صدا با واحدی بنام «دسیبل» اندازه گیری می شود.

میزان حساسیت افراد نسبت به سروصدا با یکدیگر متفاوت است و می دانیم هنگامی به قدرت شنوایی فرد آسیب وارد می آید که صدا بلندتر از ۸۵ دسیبل باشد (در حدود صدای یک ترافیک سنگین). در محل کار افراد هر چه سروصدا بیشتر باشد، احتمال کاهش و از بین رفتن حس شنوایی کارکنان، بیشتر است.

قرارگرفتن در معرض صداهایی با بلندی «۱۰۹» دسیبل در بیش از «دو دقیقه»، بسیار خطرناک است. اگر سروصدا به قدری بلند باشد که شما ناچار شوید با فریاد زدن صحبت کنید، گوش تان زنگ بزند یا احساس کنید صدا در گوش تان می پیچد، یعنی شما آثار زیانبار سروصدا را تجربه می کنید. به هر حال، باید دانست که سروصدای بیش ازحد بلند، خطرناک است. 

نمونه هایی از اثرات زیانبار سروصدا عبارتند از 1- کاهش تولیدات کارکنان در اثر اخلال در تمرکزفکری و خستگی زیاد آنان در حین کار، 2- افزایش هزینه های درمانی ناشی از کم شدن خواب و آسیب دیدن سیستم شنوایی افراد، 3- کم شدن کیفیت کار کارکنان، 4- از دست رفتن آرامش روانشناختی افراد و... به هر حال، سروصدای زیاد و طولانی مدت در محل کار، قدرت شنوایی افراد را چنان تدریجی و بدون درد و رنج از بین می برد که متوجه این نوع زوال تدریجی نخواهند شد.

بخش هایی از گوش که وظیفه آن انتقال اصواتی با فرکانس بالا است، نخستین قسمت هایی هستند که دچار آسیب می شوند. سردرد، فشار خون، خستگی و سوء هاضمه از جمله عوارض قرار گرفتن در معرض آلودگی صوتی هستند. واضح است که آلودگی صوتی در محل کار را می توان کاهش داد، اما قبل از آن باید درجه بلندی سروصدا را با ابزاری به نام «صداسنج»، اندازه گیری کرد. با کمک این ابزار می توان فشار امواج صوتی موجود در هوا را مشخص ساخت. ضمنأ راه حل ها و راهبرد هایی نیز برای کاستن از میزان آثار زیانبار آلودگی صوتی وجود دارد.

توصیه هایی برای مدیران

توصیه ما برای کاهش آثار مخرب آلودگی صوتی آن است که 1- تجهیزات پرسروصدا یا معیوب را تنظیم یا تعویض کنید، 2- دستگاه پرصدا را درکم رفت و آمدترین نقطه محل کار یا زندگی خود قرار دهید یا اتاقی را که دستگاه یا وسایل پر سروصدا در آن قرارگرفته است با عایق صوتی بپوشانید، 3- طوری برنامه ریزی کنید که درطول روز در بخش های کم صداتر محل کارتان حضور داشته باشید و تمام ساعات کار خود را نیز در معرض سرو صدا قرار نگیرید، 4- از لوازم شخصی حفاظتی مانندگوشی یا محافظ داخلی گوش استفاده کنید، 5- اگر در معرض سروصدای مداوم عبور و مرور ماشین ها و وسایل نقلیه هستید، پنجره های اتاق کار یا محل اقامت خود را با پنجره های ضد صدا مجهز کنید و....

بازرسان سلامت شغلی و متخصصان روانشناسی صنعتی و سازمانی نیز می توانند در کاستن آلودگی صوتی محل کارتان، به شما کمک کنند. درجه سروصدا باید پیوسته اندازه گیری شود و تمام اقدامات ممکن برای حفظ شنوایی کارکنان، انجام گیرد.

مدیران و به ویژه سرپرستان شاغل در سازمان های تولیدی، کارخانه ها و کارگاه های صنعتی نیز بهتر است به این نکته که همیشه به دانش پذیران حاضر در کلاس های درسی ام می گویم، یعنی؛ «با پیشگیری می توانید در هزینه های درمان خود و افراد تحت نظارت تان صرفه جویی کنید»، حساس باشند و موجباتی را فراهم آورند تا سالی یک بار برای کارکنان سازمان و به ویژه برای کارگران، تست شنوایی سنجی انجام گیرد.

اهمیت پیشگیری از آن جهت زیاد است که وقتی شنوایی یک فرد آسیب می بیند، این آسیب دیدگی قابل برگشت نخواهد بود. شما نیز اگر احساس می کنید دچار اختلال شنوایی شده اید، بلافاصله با پزشک متخصص گوش و حلق و بینی تماس بگیرید. پیشنهاد ما آن است که برای مطالعه بیشتر در این زمینه و زمینه های مفید دیگر، به کتاب «روانشناسی بهره وری راهبردی» اثر نویسنده سطور حاضر و از انتشارات موسسه نشر ویرایش، مراجعه کنید.

ارتباط با نویسنده: www. profsaatchi. Ir

استاد بازنشسته دانشگاه  علامه طباطبایی و رئیس شورای عالی آموزش مجتمع آموزشی بن ژیوار