بنگاه‌ داری بانک‌ها؛ سودآوری با چاشنی انتقاد

فعالیت بانک‌ها در دادوستدهای بزرگ اقتصادی و شراکت با برخی بنگاه‌های اقتصادی کوچک و بزرگ موضوع جدیدی نیست. درواقع بسیاری از بانک‌ها با هدف جذب سود و به دست آوردن مقادیر زیادی سرمایه در فعالیت‌های اقتصادی پربازده و معاملات گوناگون شرکت دارند. اما تعریف سنتی فعالیت بانک‌ها که به شکل عمومی رواج دارد، بیش از هر چیز حول محور جذب سرمایه و سپرده‌ها و یاری رساندن به اقتصاد کشور در جهت توسعه تولید و خدمات است.

با این تفاسیر، هر اندازه بانک‌ها به سمت فعالیت‌های مختلف سودآور و سهامداری نزدیک‌تر می‌شوند، تعداد منتقدان یا مخالفان چنین استراتژی‌هایی در نظام بانکداری پرشمار‌تر خواهند شد؛ منتقدانی که چنین فعالیت‌هایی را صحیح نمی‌دانند و برای مخالفت خود دلایلی هم دارند.

مشهورترین‌ها و دامنه فعالیت‌ها

یکی از روش‌های نوین بانکداری، سرمایه‌گذاری است و این روزها اغلب بانک‌های جهان به شیوه‌های گوناگون در بازار سرمایه‌گذاری حضور دارند، اما برخی بانک‌ها به طور مشخص کلیه فعالیت‌های خود را معطوف به تجارت و سرمایه‌گذاری کرده‌اند و به بیانی دیگر، بیشتر بنگاه‌های سرمایه‌گذاری و کسب سود هستند تا بانک‌هایی مبتنی بر سیستم بانکداری سنتی.

آمارهای جهانی نشان می‌دهد در سراسر ایالات متحده تعداد زیادی از شرکت‌های مشهور در حال همکاری در سیستم سرمایه‌گذاری بانکی هستند و میزان سود برخی از این بانک‌ها تا حدی است که مدیران آنها تمایل چندانی به تغییر روش خود ندارند. نام‌های مشهوری چون جی پی مورگان چیپس با فعالیت در بیش از 60 کشور جهان و در ازای بالغ بر 2 تریلیون دلار، مؤسسه مالی ستی گروپ، مریچ لند و... جزو همین دسته قرار دارند.

نشریه وال استریت اخیراً به بررسی پرسش‌های متداول در خصوص بانکداری مبتنی بر جذب سود در دنیا پرداخته است.

براساس گزارش این نشریه، اغلب بانک‌ها برای خروج از مشکلات اقتصادی و قرار نگرفتن در دام ورشکستگی، به سمت فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و حضور در بازار بورس و اوراق بهادار گرایش پیدا کرده‌اند.

حضور در معاملات گوناگون سودآور، خریدوفروش محصولات و ارائه خدمات و شراکت در فعالیت‌های بنگاه‌های مالی پربازده برای جذب سود‌های بلند‌مدت از دیگر گزینه‌های محبوب بانک‌ها محسوب می‌شوند. برخی بانک‌ها بنا بر وضعیت اقتصادی کشور خود در فعالیت‌های مشخصی مشارکت می‌کنند. محورهایی چون پروژه‌های کشاورزی، بهداشتی، صنعتی، خودروسازی و... برخی دیگر نیز معامله مستقیم با شرکت‌های سودآور را ترجیح می‌دهند.

کشورهایی با تجارب نسبتا موفق

صحبت در خصوص درست یا نادرست بودن فعالیت‌های بنگاه‌داری بانک‌ها، چندان ساده نیست، اگر بدانیم که به کارگیری روش‌های نادرست بنگاه‌داری تا چه حد مخرب است و از سوی دیگر با ایجاد تعادل، می‌تواند سازنده و مفید واقع شود.

اقتصاد آفریقای جنوبی به طور سنتی به ریشه‌هایی چون کشاورزی وابسته است، اما از سال‌های ابتدایی دهه 90 و همزمان با رشد اقتصادی این کشور، ریشه‌های سنتی کمرنگ‌تر شدند و تجارت الکترونیک، توسعه سیستم‌های ارتباطی، گردشگری و هتلداری و مواردی مشابه، در اولویت قرار گرفتند، به تبع این تغییرات، سیستم بانکی نیز تلاش کرد همگام با اقتصاد کشور به سرمایه‌گذاری و کسب سود روی این حوزه‌ها تمرکز بیشتری داشته باشد.

در طول سال‌های گذشته، سیستم بانکی آفریقای جنوبی رشد چشمگیری داشته و اگرچه هیچ قانون دست و پاگیر یا محدود‌کننده داخلی یا توافق بین‌المللی خاصی در میان نیست، اما تعادل سیستم بانکی آفریقای جنوبی بین فعالیت‌های سودگرا و پشتیبانی از تولید و اقتصاد داخلی کاملاً به چشم می‌خورد.

کشور ژاپن نیز نمونه خوبی از کشورهای توسعه‌یافته آسیایی است که در نظام بانکداری خود موفق عمل کرده است. یوکیتیوشو فونو، عضو شورای سیاست‌گذاری بانک مرکزی ژاپن در سخنرانی اخیر خود بر تلاش‌های مستمر سیستم بانکداری این کشور برای ایجاد تعادل در بازار عرضه و تقاضا، اشتغال و کنترل تورم تأکید کرد.

وی افزود مدیریت ریسک مالی، افزایش بهره‌وری سیستم بانکی و تلاش برای تأثیر‌گذاری هر چه بیشتر در رونق اقتصاد ژاپن موضوعی است که همواره جزو مهم‌ترین اولویت‌های بانکداری کشور محسوب شده است.

منتقدان چه می‌گویند؟

در نگاه نخست، فعالیت بانک‌ها در دادوستدهای تجاری و کسب سود، فعالیت مضری به نظر نمی‌رسد و حتی می‌تواند مفید نیز در نظر گرفته شود. در شرایطی که رکود و تورم اقتصادی در جامعه حاکم است، چنین فعالیت‌هایی واجد انتقاد محسوب نمی‌شوند، اما یکی از رایج‌ترین انواع انتقاد‌ها به شرایطی مرتبط است که اقتصاد از وضعیت بحرانی خارج شده ولی بانک‌ها رویه خود را همچنان مبتنی بر کسب سود تنظیم کرده و عملاً موقعیت‌های مرتبط با رشد اقتصاد پایدار را نادیده می‌انگارند.

به عبارت دیگر، فاصله گرفتن بانک‌ها از اولویت‌هایی که اغلب دولت‌ها برای آنان تعیین کرده اند، موردی است که واکنش منتقدان را بر می‌انگیزد.