بررسی روابط مثلث گازی ایران، روسیه، ترکیه

توافق اخیر میان ایران و قدرت‌های جهانی بر سر برنامه هسته‌ای این کشور ابعاد متعددی دارد. یکی از این ابعاد تاثیر دومینو‌گونه‌ای است که این توافق بر روابط استراتژیک گازی روسیه و ترکیه دارد. همچنین احتمال انتقال گاز ایران به کشورهای اروپایی از طریق خاک ترکیه نیز از جمله دیگر آثار احتمالی توافق جامع هسته‌ای به شمار می رود. کنستانتین سیمونوف، رئیس انجمن ملی امنیت انرژی روسیه در این رابطه می‌گوید : «ترکیه نه تنها به دنبال انتقال گاز روسیه بلکه به دنبال انتقال گاز ایران به سمت غرب و مشخصا اروپاست، این موضوع علاوه بر قراردادهای گازی است که آنکارا پیش‌تر با جمهوری آذربایجان به امضا رسانده است.»

این نظرات در شرایطی مطرح می‌شود که پروژه ترکیش استریم متوقف شده و روسیه آنکارا را به دلیل مانع تراشی بر سر تحقق این پروژه سرزنش می‌کند. گفتنی است دلیل اصلی اختلافات روسیه و ترکیه بر سر قیمت گذاری گاز صادراتی روسیه است که در همین رابطه شرکت گازپروم طی موافقت‌نامه‌ای با شرکت ترکیه‌ای بوتاش با ارائه تخفیف 25/10 درصدی به ترکیه موافقت کرد. با این وجود روسیه هنوز این موضوع را به‌طور رسمی اعلام نکرده و منتظر موضع‌گیری نهایی آنکارا در رابطه با پروژه ترکیش‌استریم است.

در این ارتباط اطلاعات موجود نشان می‌دهند که ترکیه از سوی واشنگتن برای عدم همکاری با مسکو در پروژه ترکیش استریم تحت فشار بوده و تلاش‌های دیپلماتیک گازپروم و مذاکراتی که بین این شرکت و وزیر انرژی ترکیه صورت گرفته تاکنون بی‌نتیجه بوده است. با این همه کار روی جزییات ادامه داشته و کارشناسان معتقدند در دیدار آتی ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان، روسای جمهور روسیه و ترکیه در اواخر ماه دسامبر بیانیه‌ای رسمی در رابطه با پروژه ترکیش استریم از سوی طرفین صادر خواهد شد. تحلیل‌گران معتقدند مانع اصلی در پروژه ترکیش استریم نه مشکلات فنی است و نه مخالفت واشنگتن، بلکه موضع ایران در قبال صادرات گاز خود و برنامه این کشور برای بدل شدن به جزیی از پروژه ترکیش استریم است.

این در حالی است که مسکو پیش‌تر در رابطه با یک اتحاد امنیتی بالقوه از طریق فروش 10میلیارد دلار تسلیحات پیشرفته به ایران با این کشور در حال مذاکره است. روس‌ها همچنین به دنبال افزایش واردات نفت خام از ایران و ارائه تجهیزات صنعتی به این کشور در ازای واردات نفت هستند. در این بین چنانچه مواضع ایران با منافع روسیه در تضاد قرار گیرد ممکن است روسیه با انعقاد قرارداد ساخت نیروگاه‌های اتمی و صادرات تسلیحات پیشرفته به عربستان به این موضوع واکنش نشان دهد.

در رابطه با صادرات گاز ایران به اروپا سفارت یونان در باکو اخیرا بیانیه‌ای صادر کرده که در آن امکان واردات گاز از ایران بررسی شده است. با این حال دیپلمات های یونانی تاکید کردند که واردات گاز از ایران با توجه به عدم اتمام فرآیند احداث خط لوله های TAP و TANAP تا قبل از سال 2023 امکان‌پذیر نخواهد بود. از سوی دیگر امکان حضور گاز LNG ایران نیز تا سال 2020 در بازارهای جهانی افزایش یافته اما پیش بینی می‌شود که بخش وسیعی از این گاز به مقصد کشورهای غیر اروپایی صادر شود. گفتنی است صادرات گاز به صورت LNG بسیار پرهزینه بوده و نیازمند همکاری ایران با شرکت‌های انرژی چند ملیتی غربی نظیر شل است. تاکنون هند، پاکستان، سوریه، عراق و لبنان کشورهایی هستند که ایران برای صادرات گاز LNG به آنها برنامه‌ریزی کرده است.

لازم به ذکر است که صادرات گاز ایران به کشورهای دیگر چندان بدون مشکل نیست و تهران باید به منظور پاسخگویی به نیاز داخلی، تجهیزات و زیرساخت‌های گازی خود را به‌روز‌رسانی کند. مانع دیگر بر سر راه انتقال گاز ایران به اروپا نیاز این کشور به موافقت ضمنی ایالات متحده آمریکا با این موضوع است. موضوعی که در صورت چراغ سبز واشنگتن با مخالفت عربستان سعودی و اسراییل همراه خواهد شد، چرا که این کشورها معتقدند در صورت تحقق صادرات گاز ایران به اروپا نقش این کشور در منطقه پررنگ‌تر شده و موجب افزایش قدرت منطقه‌ای ایران می‌شود.

تاثیر دومینو‌وار سناریوهای مطرح شده ممکن است به تحقق پروژه نورث استریم‌2 که اخیرا میان روسیه و شرکت‌های گازی اتحادیه اروپا به امضا رسیده بینجامد. نورث‌استریم در ماه ژوئن سال جاری میلادی توسط شرکت های Gazprom/ Shell / OMV / e.on و شرکت Wintershall رسما اعلام شد و مدیر اجرایی شرکت شل از علاقه و عزم شرکت متبوعش برای مشارکت در این پروژه خبر داد. گفتنی است ظرفیت خط لوله نورث استریم سالانه 55 میلیارد مترمکعب است.

در پایان می‌توان گفت سیاست‌های گازی در دریای سیاه، اروپای مرکزی و خاورمیانه بسیار پیچیده و حتی هیجان‌برانگیز شده و با موفقیت ایران در زمینه لغو تحریم‌های وضع شده علیه این کشور، ترکیه نقش بسیار مهمی در رابطه با اینکه خط لوله‌ها در آینده به کدام‌سو‌خواهند رفت بازی می‌کند.