بازار میلیارد دلاری منطقه در انتظار مهندسان ایرانی

براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته از سوی برخی مراکز بین‌المللی مطالعاتی، اقتصاد جهان در طول سال‌های آینده با سرعتی بالا به سمت محوریت در صدور خدمات خواهد رفت. هرچند نمی‌توان انتظار داشت پیش‌بینی‌های ابتدایی برای رسیدن صدور خدمات به 50‌درصد تجارت بین‌الملل در جهان تا سال 2020 محقق شود اما سرعت گرفتن حرکت اقتصاد به سمت صدور دانش به جای کالا امری غیر‌قابل انکار به نظر می‌رسد.

سابقه علمی و فنی طولانی‌‌مدت ایران در طول دهه‌های گذشته باعث شده، جایگاه مهندسان ایرانی در سطح منطقه بسیار مطلوب باشد. از حضور و مشارکت آنها در طرح‌های گسترده‌ای که در کشورهای حاشیه خلیج فارس نهایی شده تا فرصت‌هایی که در سال‌های گذشته در کشورهای منطقه به وجود آمده به خوبی نشان از ظرفیت‌های کلانی دارد که در صورت نپرداختن به آنها موقعیتی مطلوب برای کشور از بین خواهد رفت.

رشد قابل توجه آمار فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی و فنی در سال‌های گذشته تا جایی که نام ایران را به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی صادرات خدمات مهندسی مطرح کرده، امید بسیاری به لغو تحریم‌های اقتصادی دارد تا همزمان با افزایش حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در طرح‌های بین‌المللی فضایی برای صادرات نیروهای متخصص کشور نیز به وجود آورد.

هرچند این موضوع از سال‌ها پیش در دستور کار قرار گرفته و از کشورهای منطقه تا برخی مقاصد در آمریکای جنوبی را به‌عنوان اصلی‌ترین مشتری‌های تخصص ایرانی مطرح کرده است، اما در طول ماه‌های گذشته و با توجه به نگاه مثبت وزیر راه و شهرسازی، صحبت در این رابطه جدیت بیشتری گرفته تا جایی که در جریان صحبت‌های چند ماه قبل آخوندی با وزیر حمل‌و‌نقل عراق بنا شد یکی از پنج محور اصلی همکاری‌های آینده دو کشور، حول محور صادرات خدمات مهندسی تعریف شود. همکاری‌ که در صورت گسترش پیدا کردن به کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان و برخی کشورهای آسیای میانه می‌تواند مبنایی جدی برای ارزآوری کشور به وجود آورد و از سوی دیگر البته راهی برای اشتغال تعداد قابل توجه متخصصان علوم مهندسی و فنی ایجاد کند. این ظرفیت بالقوه با چند راهبرد جدی عملی خواهد بود و در صورتی که دولت بتواند مقدمات لازم را در این حوزه به وجود آورد، رقابت با کشورهایی مانند ترکیه برای به دست آوردن بازار کشورهای خاورمیانه امری در دسترس خواهد بود.

بازار میلیارد دلاری درصورت برنامه‌ریزی

یک کارشناس عمران معتقد است با توجه به جایگاه ویژه‌ای که نیروهای متخصص ایرانی در بین کشورهای منطقه دارند، می‌توان انتظار داشت بازاری بزرگ در شرایط پساتحریم در انتظار ایران باشد، هرچند حرکت به سمت استفاده از این ظرفیت مقدمات جدی می‌خواهد که باید برای آن برنامه‌هایی جدی داشت.

احمدرضا سرحدی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» عنوان کرد: ایران در طول سال‌های گذشته تعداد بالایی نیروی متخصص تربیت کرده و می‌توان گفت در قیاس با میزان جمعیت، ایران از این حیث رتبه نخست را دارد. از این رو در شرایطی که در داخل اقتصاد ایران فضای چندانی برای کار وجود ندارد می‌توان انتظار داشت بخشی از این توان به کشورهای خارجی صادر شود.

وی با اشاره به دو حسن بزرگ صادرات خدمات مهندسی به کشورهای خارجی، تاکید کرد: از یک سو ما نیروهایی را که در حوزه‌های مختلف تخصص داشته‌اند و در این سال‌ها کاری برای آنها تعبیه نشده صاحب کار می‌کنیم و از سوی دیگر می‌توانیم ارزآوری بسیار مطلوبی را نیز در این حوزه داشته باشیم.

به اعتقاد سرحدی، برای صادرات خدمات مهندسی به خارج از کشور یک ابهام بزرگ باقی است. در طول سال‌های گذشته متخصصانی از دانــشـگـاه‌های ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند که هرچند از نظر علمی مدرک دارند اما در عمل تجربه چندانی کسب نکرده‌اند. از این رو اگر بتوان قبل از دریافت پروژه‌های بین‌المللی برای آنها دوره‌های آموزشی جدی به وجود آورد، بازدهی کار بالا رفته و می‌توان به اهداف بزرگ‌تر دست یافت. در مذاکرات اخیر با عراق صحبت از صدور 3میلیون دلاری خدمات شده اما اگر ما بتوانیم راهبردی جدی به وجود بیاوریم، صحبت از بازاری میلیارد دلاری است که بخش زیادی از آن در کشورهای همسایه ما قابل رصد است.

کیوان شادمان، کارشناس اقتصاد مسکن نیز از ظرفیت بالای مهندسان ایرانی برای حضور در طرح‌های بین‌المللی صحبت کرده و معتقد است رسیدن به این بازار جز با حمایت دولت محقق نخواهد شد. وی در گـفـت و گو با «فرصت امروز» تصریح کرد: کشور ترکیه برای افزایش انگیزه مهندسان این کشور در ورود به بازارهایی مانند عراق به آنها 30 درصد پروژه را کمک مالی می‌کند و این موضوع باعث شده بخش قابل توجهی از این بازار به آنها برسد. این در شرایطی است که مهندسان ایرانی نیز توان بالایی دارند و در صورت دریافت حمایت‌های لازم قطعا نقشی حیاتی ایفا خواهند کرد. 

شادمان با بیان اینکه تخمین زدن حجم اقتصادی بازار پیش روی خدمات مهندسی ایران دشوار است، تاکید کرد: آنچه بیشترین اهمیت را دارد توان بالقوه ما در استفاده از بازار کشورهایی مانند عراق و عربستان است. بخش خصوصی و شرکت‌های عمرانی نیز به طور قابل توجهی از این فضا استقبال می‌کنند اما به دلیل حمایت‌های خاصی که از شرکت‌های ترک در این بین صورت گرفته آنها بازار را در دست گرفته‌اند. اگر دولت بتواند حمایت‌هایی شبیه به این را تضمین کند، می‌توان به راه‌اندازی بازاری بزرگ برای خدمات مهندسی ایران حداقل برای کشورهای منطقه امید داشت.

در کـــنــار ارزآوری و استفاده همه جانبه از سرمایه‌های خدماتی کشور که ابتدایی‌ترین نتیجه صدور خدمات مهندسی به حساب می‌آید، باز شدن فضایی برای صادر کردن مصالح ساختمانی ایرانی نیز نتیجه دیگر این تعامل بین‌المللی خواهد بود که شاید بتوان در گام‌های بعد به آن فکر کرد. ایران با ثبات اقتصادی و علمی سال‌های گذشته خود محور فنی و تخصصی منطقه شده و بهبود شرایط می‌تواند ایران پسا برجام را در فهرست صادرکنندگان دانش فنی تعریف کند.

* ارتباط با کارشناس: j.hashemi1992@gmail.com