وقتی ترکمنستان ترانزیت منطقه را بر هم می ریزد / باجگیری در مرز باجگیران

رویای احیای جاده ابریشم اگر در سال های گذشته راهی طولانی برای تعبیر شدن پیش روی خود داشت حالا و در سایه اجرایی شدن توافق هسته ای به واقعیت نزدیک شده است. از سرگیری روابط تجاری و ترانزیتی ایران با بسیاری از کشورهای منطقه و جهان چه در سطح رفت و آمدها ابتدایی و چه در همکاری های کلان حمل و نقل باعث شده بهبود اوضاع ترانزیتی به عنوان یکی از اولویت های قابل دسترسی مطرح شود و شانس از دست رفته این سال ها به عملیاتی شدن نزدیک شود. 

سند نهایی کریدور خلیج فارس به دریای سیاه در حالی میان ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، رومانی و یونان نهایی شده که صرف آغاز به کار آن می تواند به یک انقلاب ترانزیتی منجر شود. قرار دادن این توافق در کنار طرح هایی که برای همکاری های ترانزیتی دو و چندجانبه مطرح شده می تواند مسیری را بگشاید که نتیجه آن نزدیک شدن به جایگاه حقیقی کشور در عرصه حمل و نقل ترانزیت است.

در کنار فرصت هایی که در این عرصه در مناطق غرب و شمال غربی ایران به وجود آمده، هنوز کشورهای آسیای میانه به عنوان یکی از اصلی ترین شرکای ترانزیتی ایران مطرح هستند و از این رو لزوم گسترده شدن راه های ارتباطی با آنها در بلندمدت صرفه اقتصادی بالایی برای کشور به ارمغان خواهد آورد. قرارگرفتن مسیر ترانزیتی کشورهایی مانند چین و قزاقستان در این حوزه نیز اهمیت کار را بیشتر کرده است.

با توجه به این اولویت های اقتصادی، دولت یازدهم یکی از اصلی ترین نقاط تمرکز خود را در عرصه ترانزیت روی کشورهایی مانند ترکمنستان گذاشته و از افتتاح خط آهن بزرگ اینچه برون گرفته تا برنامه ریزی برای رشد نقش پایانه های مرزی مشترک تلاش کرده راهی برای بهبود اوضاع اقتصادی میان طرفین به وجود آورد.

فشارهای سیاسی یا خطر اقتصادی

در شرایطی که به نظر می رسید سیاست های ایران و مذاکرات برد – برد تعبیه شده تا حد زیادی جواب داده است و می توان به شکلی جدی تر روی ترکمن ها به عنوان یک شریک تجاری قدرتمند و منطقه ای حساب کرد، اما ناگهان مسئولان عشق آباد تصمیم گرفتند رویه ماه های گذشته را تغییر دهند و اوضاع ترانزیتی دو کشور را به هاله ای از ابهام فروبرند.

چند روز قبل سازمان راهداری ایران رسماً اعلام کرد: براساس اقدام جدیدی که ترکمنستان انجام داده از این پس کامیون های ایرانی که قصد عبور از خاک این کشور و رسیدن به سایر کشورها را دارند باید علاوه بر مبلغ عوارض ورودی براساس پیمایش نیز عوارضی را به دولت ترکمنستان پرداخت کنند. بر این اساس در کنار ۲۷۰ دلار مبلغ ورودی کامیون های ایرانی برای عبور از هر کیلومتر خاک ترکمنستان نیز باید مبلغ یک دلار پرداخت شود.

هرچند این تصمیم جدید تنها شامل حال درصد محدودی از خودروهای ترانزیتی ایرانی می شود، اما صرف بر هم زدن شرایط گذشته می تواند یک پیام جدی داشته باشد و آن تجدیدنظر ترکمنستان از افزایش روابط ترانزیتی خود با ایران است.

با وجود آنکه حل اختلافات تا این حد احتمالا باید از سوی مقامات وزارت خارجه دو کشور پیگیری شود اما تداوم شرایط نامشخص روزهای گذشته باعث شده رفت و آمد مسافران ایرانی در مرز مشترک با ترکمن ها نیز به مشکل بخورد.

عطرچیان، مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری در این رابطه گفته است: مرز باجگیران که در گذشته روی کامیون های ایرانی بسته شده بود روی مسافران ایرانی نیز بسته شد به همین خاطر مسافران چاره ای جز تردد از مرز لطف آباد ندارند. از طرفی کامیون های خالی ایرانی اجازه ورود برای ترانشیپمنت و بارگیری ندارند که با توجه به اصل رفتار متقابل، گمرک جمهوری اسلامی ایران نیز اجازه ورود به کامیون های ترکمن خالی برای ترانشیپمنت و سایر موارد را لغو کرده است.

این اقدام یک جانبه ترکمن ها که هنوز توضیحی درباره آن ارائه نشده بسیاری از کشورهای منطقه را نیز نگران کرده تا جایی که طبق اعلام عطرچیان در حال حاضر کامیون های قزاقی، ازبکی و قرقیزی به دلیل درخواست های زیاد برای ارسال بار به ترکمنستان در بندر عباس کمیاب شده اند و دولت های این دو کشور نیز با توجه به معطلی بار خود به طور مشترک اعتراض خود را نسبت به این اقدام ترکمنستان علیه ناوگان ایرانی اعلام کرده اند. 

این تصمیم ترکمنستان دو گمانه زنی مختلف را به وجود آورده است، از یک سو با توجه به رشد قابل توجه سهم ایران در توافقات منطقه ای در ماه های گذشته این احتمال وجود دارد که رقبای اقتصادی ایران برای کاهش سرعت بازگشت تهران به صدر جدول ترانزیت منطقه لابی های گسترده را آغاز کرده اند و احتمالا این تصمیم نیز بخشی از این پازل بوده است و از سوی دیگر نیز فشار روی مسئولان عشق آباد از لابی های سیاسی نیز می تواند بخشی از سناریو باشد؛ موضوعاتی که تا زمان ورود وزارت امور خارجه به این ماجرا و اظهارنظر رسمی مقامات به هیچ وجه امکان تأیید یا رد ندارند.

علت این تصمیم ناگهانی هرچه که باشد یک نتیجه بیشتر نخواهد داشت و آن ضربه زدن به روند رو به رشد حرکت ترانزیت ایران است. اگر در ماه های گذشته ترکیه با سیاست ها و تصمیمات خود بخشی از این روند را مختل کرده بود حالا نوبت به ترکمنستان رسیده تا در مسیری خلاف توافقات گذشته حرکت کند و تداوم این امر شاید ایران را مجبور سازد به جانشینی جدید برای آنها فکر کند؛ جانشینی که اصلی ترین وظیفه اش همراهی با ایران در راه احیای جاده تاریخی ابریشم است.

ارتباط با نویسنده : j.hashemi1992@gmail.com