تشدید رقابت بنادر

لغو تحریم‌های کشتی‌های ایرانی، به رسمیت شناخته شدن بیمه‌های دریایی ایران و فعالیت دوباره اپراتورهای بندری کشور خارج از قیود تحریم‌ها تنها بخشی از اتفاقاتی بوده که در طول ماه‌های گذشته و به دنبال اجرایی شدن برجام در دریاهای ایران رخ داده است.

اگر سال گذشته بنادر ایران سخت به دنبال جلب‌نظر تنها یک لاینر بین‌المللی برای ورود به آب‌های کشور بودند حالا باید خود را برای صف طولانی تخلیه و بارگیری کشتی‌های باری آماده کنند. 

بندر شهید رجایی به‌عنوان اقتصادی‌ترین بندر فعال ایرانی در طول ماه‌های گذشته چند رکورد جدید در تخلیه و بارگیری به ثبت رسانده است و اگر اوضاع این بندر در کنار دیگر طرح‌هایی که بناست به توسعه دریایی کشور منجر شود، قرار گیرد می‌تواند تنها بخشی از اوضاع دگرگون شده آب‌های ایران را نشان دهد.

در بین تمام گزینه‌های توسعه، اما به نظر می‌رسد اوضاع چابهار به شکلی قابل توجه متفاوت است. این بندر که در آب‌های جنوب شرقی ایران واقع شده و به نوعی نخستین معبر برای ورود کشتی‌ها به خلیج فارس است، در طول این سال‌ها برنامه‌های توسعه محور گسترده‌ای را پشت سر گذاشته و حالا و در سایه برجام با سرعتی بسیار بالاتر از گذشته کار خود را ادامه می‌دهد.

اصلی‌ترین شاخصه برای رصد این شرایط جدید قراردادی است که در روزهای گذشته میان ایران، هند و افغانستان بسته شد و به تاسیس دالان چابهار شکلی رسمی داد. این طرح مهم می‌تواند از چند جهت اهمیتی کلیدی داشته باشد، از یک سو ایران را به‌عنوان هاب دریای عمان مطرح می‌کند و از سوی دیگر هند را به‌عنوان رقیب چین مطرح می‌کند. محوریت این بندر قطعا برای کشوری مانند پاکستان که سرمایه‌گذاری کلانی در بندر گواتر کرده است امری مطلوب نخواهد بود، موضوعی که باعث شده مقامات این کشور رسما نسبت به وضعیت چابهار خط‌و‌نشان بکشند.

احسن اقبال، وزیر توسعه و برنامه‌ریزی پاکستان گفته موقعیت و اهمیتی که بندر گواتر پاکستان دارد، دیگر بنادر منطقه از چنین ویژگی برخوردار نیستند. روند توسعه و تجهیز بندر گواتر در مقایسه با بندر چابهار پنج سال جلوتر است. هرچند اقبال این را نیز گفته که «ما بنای رقابت با هیچ کشوری را نداریم و در بحث توسعه و پیشرفت نیز هیچ هراسی نداریم، بلکه مشتاقانه به‌دنبال افزایش هر چه بیشتر سطح سرمایه‌گذاری و پیشرفت در منطقه هستیم» اما به نظر می‌رسد پاکستانی‌ها خود را برای رقابت آماده کرده‌اند، رقابتی که البته در صورت استفاده ایران از تمام ظرفیت‌هایش شاید برگ برنده‌ای به دست همسایه شرقی کشور ندهد.

توسعه دریایی در گرو تصمیم‌های قاطع

معاون سابق سازمان بنادر معتقد است با توجه به ظرفیت‌های کلانی که بنادر ایران دارند، استفاده دقیق از آنها می‌تواند کشور را به قطب دریایی منطقه بدل کند و این امر منوط به اتخاذ تصمیم‌هایی درست در این زمینه است.

سعید ایزدیان در گفت و گو با «فرصت امروز» تصریح کرد: خوشبختانه بنادر اقتصادی کشور در طول سال‌های گذشته اقدامات توسعه‌ای مثبتی را به خود دیده‌اند و این امر جایگاه دریایی ما را بهبود نسبی بخشیده است، اما هنوز راهی طولانی در پیش داریم که باید برای تمام مراحل آن برنامه‌ریزی کنیم.

به گفته وی در این زمینه سازمان بنادر هنوز نتوانسته‌ نقش کلیدی و حیاتی خود را ایفا کند. ورود سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به دریاهای ایران شرط‌هایی دارد و باید اوضاع برای آنها به طور دقیق شفاف شود. ما نیاز به آن داریم که با تصمیم‌های درست، ظرفیت‌های بالقوه را به عملیاتی شدن نزدیک کنیم و از این رو ادامه روند فعلی چندان امیدوار‌کننده به نظر نمی‌آید.

مرتضی دلخوش، کارشناس مسائل اقتصادی نیز در گفت‌و‌گو با «فرصت‌امروز» به اهمیت گسترده شدن توانایی اقتصادی کشور در رقابت با کشورهای منطقه پرداخت و گفت: تحریم‌های اقتصادی در طول سال‌های گذشته فشار زیادی به اقتصاد ایران وارد کرده و این امر باعث شده بخشی از اقتصاد ما از تحولات جهانی جا بماند. فرصت به وجود آمده پس از برجام این شانس را به ما خواهد داد تا این عقب ماندگی را جبران کنیم.

به گفته وی، ظرفیت ایران در حوزه‌های حمل‌و‌نقل یکی از اصلی‌ترین ظرفیت‌هایی است که کشور در اختیار دارد و می‌توان با برنامه‌ریزی برای آن، دیگر حوزه‌ها را نیز به گردش درآورد. دریا برای ما یکی از همین فرصت‌های حیاتی است.

دلخوش خاطر‌نشان کرد: رکود طولانی‌مدتی که اقتصاد ایران با آن روبه رو است نیاز به موتورهای محرک چند‌جانبه‌ای دارد که قطعا راه افتادن هر یک از آنها به دیگر بخش‌ها کمکی جدی می‌کند. امروزه بسیاری از حوزه‌های مالی و پولی ما به یک جرقه احتیاج دارند و این امر می‌تواند در ماه‌های آینده تاثیرات خود را بر جای بگذارد.

در کنار موقعیت خاصی که چابهار دارد، دیگر بنادر جنوبی ایران نیز در فضایی پر از رقابت پا به عرصه پسابرجام خواهند گذاشت. کشورهایی مانند عمان و امارات سرمایه‌گذاری‌های فراوانی روی بنادر خود داشته‌اند و از فرصت نبود ایران حداکثر استفاده را برده‌اند. اگر ایران بتواند گام‌های محکمی را که در توسعه چابهار برداشته به دیگر بنادر خود نیز تسری دهد، قطعا نتیجه آن رسیدن به هدف اصلی افق 1404، یعنی تبدل شدن به هاب دریایی منطقه خواهد بود.

ارتباط با نویسنده : j.hashemi1992@gmail.com