چالش های تعاملات کارآفرینان و سرمایه گذاران و تدابیر دولت ها

تأمین مالی نوآوری در تمامی كشورها با چالش های مختلفی روبه رو است؛ برخی از این چالش ها تقریباً در تمامی كشورها مشترك است و به ماهیت نوآوری و ریسک های موجود در آن بازمی گردد اما بخشی از این چالش ها اختصاص به شرایط بومی و میزان توسعه یافتگی هر كشور دارد. ایران نیز علاوه بر چالش های عمومی این حوزه با چالش های مرتبط با كشورهای درحال توسعه نیز روبه رو است.

به رغم اینكه اقدامات متعددی در حوزه تأمین مالی نوآوری و كاهش ریسك فعالان این حوزه در كشور صورت گرفته است، با این  حال كشور همچنان با چالش های بومی و اختصاصی متعددی  (كه عمدتاً ناشی از فقدان برخی زیرساخت های قانونی، نهادی و... در زیست بوم نوآوری یا عدم اجرای كامل و صحیح قوانین و آیین نامه های موجود است)، مواجه است.

رمزگشایی از اختلافات سرمایه گذاران و کارآفرینان

سرمایه گذاری در فعالیت های نوآورانه و کارآفرینانه به دلیل ریسك بالا برای بانک ها و منابع معمول تأمین مالی جذاب نیست. به  عبارت  دیگر، به علت ریسك ذاتی نهفته در موفقیت طرح های كارآفرینی و فعالیت های نوآورانه  (كه اغلب دارایی های نامشهود دارند) و ماهیت بلندمدت بازگشت سرمایه در این نوع فعالیت ها، سازوکارهای مالی اعتباری و بانكی  (مبتنی بر وثیقه گذاری دارایی های مشهود) روش مناسبی برای تأمین مالی آنها نیست.

این چالش از ابتدای تاریخ وجود داشته و تا قرن بیست و یكم نیز ادامه داشته است. در سال 2010 محققی به نام هال به تشریح ضرورت مداخلات قانونی، سیاستی و اجرایی در نظام مالی نوآوری، اعطای معافیت ها و مشوق های مالیاتی و گمركی و همچنین نظام مالکیت فکری پرداخته  است. در تبیین بیشتر این چالش، دو حالت مختلف توسط محققین مورد بررسی قرار گرفته است:

1- وقتی سرمایه گذار و نوآور یکی باشند، مسئله اصلی بازده مورد انتظار سرمایه گذاری نسبت به سرمایه گذاری معمولی است. همچنین در این شرایط مسئله کالای عمومی رخ خواهد داد.

2- وقتی سرمایه گذار و نوآور دو شخصیت جدا از هم باشند  (مانند مواقعی که کارآفرین منابع مالی لازم را ندارد و سراغ نهادهای مالی می رود) مسئله اطلاعات نامتقارن نیز مطرح می شود. ارزیابی طرح های نوآورانه توسط سرمایه گذار و تأمین کننده منابع مالی، دربرگیرنده درجه بالایی از نااطمینانی و عدم تقارن است که منجر به مخاطرات اخلاقی  (کژ منشی) و گزینش نامطلوب  (کژگزینی) در این طرح ها می شود. درواقع عدم تقارن اطلاعات بین کارآفرین و سرمایه گذار باعث می شود تا قرارداد همکاری بین آنها به خوبی شکل نگیرد.

در نمودار 1 علل کاهش انگیزه سرمایه گذاران برای تأمین مالی نوآوری  (هم در زمانی که نوآور و تأمین کننده منابع مالی یکی باشند و هم  زمانی  که متفاوت باشند)، تشریح شده است.

درصورتی که این مسئله در اقتصاد حل نشود شاهد کمبود سرمایه گذاری در طرح های نوآورانه خواهیم بود که به  مرور زمان باعث کاهش رقابت پذیری اقتصاد و عدم دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی می شود. نهادهای سیاست گذار، تنظیم گر، قانون گذار، متولی و ارائه دهنده خدمات، در كشورها می كوشند با سازوکارهای مختلف، این چالش ها را ساماندهی کنند. در ادامه به تشریح برخی اقدامات سیاستی دولت ها در تأمین مالی نوآوری خواهیم پرداخت.

 برخی تدابیر دولت ها برای تأمین مالی نوآوری

کسب وکارهای نوآورانه پرریسک تر و کوچک تر از آن هستند که بتوانند دسترسی مناسب به بازار سرمایه یا بانک ها و سایر منابع مرسوم تأمین مالی داشته باشند؛ این شرکت ها همانطور که از ریسک بالایی برخوردارند، بالطبع از بازدهی مورد انتظار بالایی نیز برای سرمایه گذار برخوردارند. برخی تدابیر سیاستی دولت ها برای رفع چالش تأمین مالی این شرکت ها عبارتند از:

الف) حمایت از سرمایه گذاری های خطر پذیر و صندوق های مالی توسعه نوآوری و فناوری: معمولاً دولت ها و نهادهای حاكمیتی، حمایت های مستقیم و غیرمستقیم متنوعی از سرمایه گذاران خطرپذیر انجام می دهند، حتی در مواردی به اشكال مختلف یا پدیدآورنده شرکت ها و صندوق های سرمایه گذاران خطرپذیر هستند یا کمک های مالی مستمر به این صندوق ها دارند و یا تشكیل این نوع نهادها و صندوق های سرمایه گذاری را تسهیل می کنند.

ب)سازوکـارهای اعطای تخفیفات مالیاتی یا بیمه ای: در حوزه تخفیفات مالیاتی درصورتی که شرکت ها در حوزۀ خاصی از فعالیت های فناورانه مورد نظر سیاست گذاران  (مانند تحقیقات و آموزش) فعالیت كنند، از مزایای مالیاتی برخوردار می شوند. همچنین در حوزه تخفیفات بیمه ای درصورتی که شرکت ها افراد با ویژگی های خاصی را به  کار گیرند، از پرداخت تمام یا درصدی از حق بیمه سهم كارفرما معاف بوده یا در ازای آن یارانه دریافت می کنند. حتی در مواردی درصدی از حقوق پرداختی به افراد استخدام شده و دارای ویژگی های مورد نظر دولت، مستقیماً به شركت یا فرد استخدام شده پرداخت می شود.

پ)سازوکارهای اعطای كمك مالی و اعتبارات حمایتی: معمولاً به شركت هایی كه در زمینه های خاصی مانند تحقیقات نوآورانه، طراحی فناوری های جدید، آموزش های مدیریتی، به کارگیری مشاوران، استخدام مهندسان و دانشمندان توانمند و بسیاری از فعالیت   های دیگر اقدام می كنند، کمک های مالی داده می شود. در بیشتر موارد، این كمك ها درصد مشخصی از هزینه های فعالیت   های فوق را پوشش می دهد.

در دیگر موارد، این كمك  ها درمجموع به موضوعاتی كه به شكل كلی تعریف شده  (مانند نوآوری) اختصاص دارد. همچنین اعتبارات یارانه ای معمولاً به شرکت ها برای سرمایه گذاری در انواع خاصی از دارایی   ها  (مانند تجهیزات نوین) یا برای برخی فعالیت های خاص  (مانند طراحی و توسعة تجهیزات) داده می شود. این سازوکارها معمولاً اعطای اعتباراتی با نرخ بهره كمتر از بازار یا فراهم آوردن امكان دسترسی به اعتباراتی است كه در شرایط معمول امكان دسترسی به آنها فراهم نیست.

ت)سازوکارهای ارائه خدمات یارانه ای: این سازوکارها در پی سازماندهی و تسهیل ارائه خدمات فناوری خاصی برای شرکت ها هستند و تمام یا قسمتی از هزینه این خدمات را از محل بودجه دولتی یا عمومی تأمین می كنند. معمولاً این حمایت ها با هدف ساماندهی و تسهیل ارائه خدمات خاصی به شرکت ها  (مانند مشاوره ثبت اختراع و حفاظت از دارایی های فكری، حسابداری و مالی یا بازاریابی و فروش) صورت می گیرد ولی در این سازوکارها، کمک های مالی نیز به شرکت ها داده می شود تا بخشی از هزینه  این خدمات را پوشش دهد. ممكن است این تسهیلات به شیوه   ای طراحی شود كه شرکت ها در زمینه   های خاصی به همكاری گروهی بپردازند. حتی کمک های مالی خاصی نیز اعطا می شود تا بخشی از هزینه های ساماندهی این همكاری  ها را پوشش دهد.

جمع بندی: حمایت دولت ها از سرمایه گذاری خطرپذیر در میان رویكردهای سیاستی فوق، یكی از مهم ترین و اثرگذارترین سازوکارها، سرمایه گذاری خطر پذیر است. همانطور که تشریح شد در فرآیندهای تأمین مالی نوآوری، یکی از موارد قابل توجه زمانی است که یک نوآور برای ایجاد طرحی جدید که پیش بینی نتایج حاصل از اجرای آن در آینده مشکل است نیاز به تأمین منابع مالی دارد، در چنین شرایطی نیاز به حمایت کسانی است که توانایی و تمایل به حمایت از آن نوآور را داشته باشند که این نحوه تأمین مالی در دهه های اخیر به شکلی نظام مند در کشورهای توسعه یافته صورت گرفته است و افراد فعال در آن تحت عنوان فعالان صنعت سرمایه گذاری خـطرپذیر  (Venture Capital Industry)  اقدام به سرمایه گذاری روی پروژه های با ریسک و بازدهی مورد انتظار بالا کرده اند.

سرمایه گذاری خطرپذیر به دلیل توأم کردن تأمین مالی با هدایت و مشاوره های مدیریتی، یکی از كارآمدترین اشكال تأمین مالی نوآوری است و بسیاری از چالش های تجاری سازی، ورود به بازار، بازاریابی، بازارداری و... را برای شرکت های نوآور برطرف می کند. این نوع سرمایه گذاری مكمل بسیاری دیگر از نهادها و روش های حمایت از نوآوری است. به نحوی که در اكثر كشورها مراكز رشد، پارک های فناوری، مراكز شتابدهی و دیگر نهادها، غالباً یا اقدام به تأسیس نهادهای سرمایه گذاری خطرپذیر وابسته به خود کرده اند یا تعاملی نزدیك با بازیگران این حوزه دارند.

مشاور مالی و سرمایه‌گذاری