اوراق صكوك اسلامی (فرابورس) و كاربرد آنها در طرح های نوآورانه (بخش اول)

این مقاله به تعریف صکوک و آمار انتشار آن در ایران و جهان می پردازد. سرمایه یکی از نهاده های اصلی هر فعالیت اقتصادی است که می توان از آن تحت عنوان انباشت نقدینگی برای آغاز فعالیت یا ادامه آن در یک بنگاه اقتصادی نام برد.

در یک بنگاه اقتصادی، سرمایه به دو طریق تأمین می شود؛ یا از دارایی صاحبان یا از طریق فرآیند تأمین مالی. یکی از دغدغه های هر بنگاه اقتصادی، تأمین منابع مطلوب مالی است که در کشورهای اسلامی از ابزاری نوین تحت عنوان صکوک به منظور تأمین مالی طراحی و استفاده می شود.

تعریف صکوک

صکوک ابزار مالی اسلامی، ابزاری نوین و کارا در فرآیند تأمین مالی و سرمایه گذاری است. صُکوک جمع صَک به معنای سند و سفته است و مُعرب واژه چک در فارسی است. عرب ها این واژه را برای انواع حوالجات، تعهدات و اسناد مالی به کار می برند. صکوک اوراقی هستند که براساس قراردادهای شرعی منتشر شده و مبتنی بر اقتصاد واقعی است و نارسایی اقتصاد غیر واقعی سایر اوراق بهادار را ندارد. صکوک نوعی ابزار مالی با پشتوانه ترازنامه و دارایی های فیزیکی است.

طبق تعریف استاندارد شماره 18 AAOFIF:

«صکوک مشارکت، اسناد و گواهی های دارای ارزش یکسان هستند که براساس عقد مشارکت ایجاد شده اند و در آن یکی از طرفین یا شخص ثالثی مدیریت عملیات را بر عهده می گیرد.»

طبق تعریف سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی:

«گواهی هایی با ارزش اسمی یکسان که پس از اتمام عملیات پذیره نویسی، بیانگر پرداخت مبلغ اسمی مندرج در آن توسط خریدار به ناشر است و دارنده آن مالک یک یا مجموعه ای از دارایی ها، منافع حاصل از دارایی یا ذی نفع یک پروژه یا یک فعالیت سرمایه گذاری خاص می شود.»

صکوک منتشره در ایران و جهان

در ایران از سال 1389 نخستین صکوک توسط شهرداری تهران منتشر شد و رشد چشمگیر خود را در سال 1395 نشان داد. براساس اظهارات مدیرعامل شرکت سپرده گذاری مرکزی، مجموع کل اوراق سال 1395 به رقم 83 هزار و 662 میلیارد ریال رسید.

مدیرعامل شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) اظهار داشت با انتشار دو اوراق بناگستر کرانه و وزارت علوم در آخرین روزهای اسفندماه 95، انتشار صکوک رشدی 14برابری را نسبت به مدت مشابه سال 94 تجربه کرد.

در بازار جهانی صکوک، سال های 2012 و 2013 نقطه اوج رشد است و سال 2015 نقطه تثبیت آن. در سال 2015 عواملی نظیر تردید نسبت به سیستم مالی جهانی، توقف انتشار صکوک کوتاه مدت توسط بانک مرکزی مالزی بنا بر تصمیمات استراتژیک آن کشور، افت شدید قیمت نفت، افزایش نرخ مرجع و تغییر سیاست گذاری های انتشار صکوک از تأمین فرصت های سرمایه گذاری به مدیریت نقدینگی برای بانک های اسلامی روی انتشار صکوک تأثیرگذار بود.

حجم صکوک منتشره در بازار سرمایه ایران از سال 1389 تا 1395  و حجم صکوک جهانی منتشر شده از سال 2001 تا 2015 میلادی درنمودارهای زیر آمده است.

دکتر مرسده میرسلطانی : mercedemirsoltani@yahoo.com

دکتر مهدی کنعانی : Kanani.mehdi@gmail.com