4 سناریوی تورمی در پایان 1401

روندهای تورمی در اقتصاد ایران کماکان با قدرت ادامه دارند. تورم در چند دهه گذشته مهمترین دغدغه ایرانیان بوده و دولت ها با وجود وعده و وعیدهای کاهش تورم نتوانسته اند غول بی شاخ و دم تورم را رام کنند. شاخص تورم به عنوان یکی از سه شاخص اصلی اقتصاد کلان، از اهمیت زیادی در هر نظام اقتصادی برخوردار است، اما گویا درجه اهمیت آن در اقتصاد سیاسی ایران از سطح استاندارد فراتر رفته است؛ به طوری که دولت های وقت به جای آنکه بر رشد و توسعه اقتصادی متمرکز باشند، درگیر نرخ تورم هستند. جالب آنکه در سوی دیگر، بانک مرکزی به جای اینکه عهده دار وظیفه اصلی خود یعنی کنترل تورم باشد، در گیر و دار کنترل نرخ ارز است. همین دو مثال به خوبی نشان می دهد که سیاستگذاری اقتصادی ایران از شرایط مطلوب، فاصله زیادی دارد.

سوال این است که نرخ تورم در پایان سال 1401 به چه رقمی می رسد؟ آنطور که بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی تهران برآورد کرده است، به نظر می رسد شتاب افزایش قیمت ها در اسفندماه حداقل 49.1 درصد و حداكثر 49.6 درصد باشد. طبق ارزیابی معاونت بررسی های اقتصادی اتاق تهران، تورم ایران در دو سال 1395 و 1396 تک رقمی بود كه از سال 1397 مجددا دورقمی و روند افزایشی آن آغاز شد؛ به طوری كه در سال 1400 به رقم 40.2 درصد رسید. همچنین میانگین تورم ماهانه در فصل بهار امسال به 6.4 درصد، در فصل تابستان به 2.9 درصد، در فصل پاییز به 2.3 درصد و در 11 ماه ابتدای سال 1401 به حدود 3.9 درصد رسیده است. كمترین تورم ماهانه در آذر با 1.92 درصد و بالاترین آن در خرداد با 12.2 درصد بوده است. با فرض چهار سناریوی ممكن برای استمرار تورم ماهانه 1، 2، 3 و 4 درصد در اسفندماه، تورم كل در پایان سال به ترتیب 49.1 درصد، 49.2 درصد، 49.4 درصد و 49.6 درصد برآورد می شود. این رقم 9 درصد از تورم سال قبل بالاتر است.

سیر تورم در نیمه زمستان

اگرچه از سرعت تورم ماهانه در بهمن ماه 1401 کاسته شد، اما همچنان در بالای سطح 3.5 درصد باقی ماند. عوامل اثرگذار بر افزایش 53.38 درصدی شاخص بهای كالاها و خدمات خانوارهای كشور در بهمن ماه امسال در مقایسه با بهمن سال گذشته، مشاركت 38.8 درصدی گروه كالایی و 14.6 درصدی گروه خدمات بوده است. براساس تفكیك گروه های عمده، مهمترین عوامل مشاركت كننده در این تورم، افزایش شاخص بهای گروه خوراكی ها و آشامیدنی ها با مشاركت 25.5 درصد است. مسكن شامل اجاره و خدمات تعمیر مسكن با سهم 9.1 درصد و حمل ونقل با سهم حدود 5.6 درصد است. در این بین، سهم بهداشت و درمان 3.1 درصد و پوشاك و كفش با سهم 2.6 درصد برآورد شده است. برمبنای این داده ها می توان گفت که پنج گروه كالا و خدمات 46.3 درصد یعنی 87 درصد از شاخص كل مجموع اثر بر تورم اثر گذاشته است.

در بهمن ماه امسال، دو گروه با كمترین افزایش شاخص بها در مقایسه با ماه مشابه سال قبل، گروه دخانیات و گروه ارتباطات هستند. شاخص بهای دخانیات در بهمن ماه 1401 نسبت به ماه مشابه سال قبل، حدود 34 درصد افزایش داشته است. میزان مشاركت این گروه در تورم نقطه ای بهمن ماه، حدود 0.3 درصد است. افزایش شاخص بهای مصرف كننده مربوط به گروه خدماتی ارتباطات در این ماه در مقایسه با بهمن ماه سال قبل برابر با 15.3 درصد و كمترین مشاركت در تورم نقطه به نقطه این ماه نیز متعلق به این گروه و با سهم 0.21 درصدی است. در میان اقلام خوراكی و آشامیدنی چهار گروه كالایی شامل؛ نان و غلات، گوشت قرمز و ماكیان، روغن ها و چربی ها و محصولات لبنی در مجموع با مشاركت 17.3 درصدی، حدود 68 درصد از مشاركت 25.5 درصدی گروه خوراكی ها و آشامیدنی ها را در تورم ماه مورد بررسی تشكیل داده اند. از منظر طبقه بندی كالایی برحسب ماندگاری، بیشترین مشاركت در تورم بهمن ماه 1401 مربوط به گروه كالاهای بی دوام با حدود 30.4 درصد سهم است. از نگاه كارشناسان، عوامل دخیل بر افزایش 3.51 درصدی شاخص بهای كالاها و خدمات خانوارهای كشور در بهمن ماه 1401 در مقایسه با دی ماه همین سال، مشاركت 2.86 درصدی گروه كالایی و 0.64 درصدی گروه خدمات است.

تورم خوراکی در بهمن ماه

تورم ماهانه در بهمن ماه در حالی به 3.51 درصد رسید که براساس برآورد تحلیلگران، عوامل دخیل بر افزایش 3.51 درصدی شاخص بهای كالاها و خدمات خانوارهای كشور در این ماه در مقایسه با ماه قبل (دی ماه 1401)، مشاركت 2.86 درصدی گروه كالایی و 0.64 درصدی گروه خدمات بوده است. براساس تفكیك گروه های عمده، مهمترین عوامل مشاركت كننده در تورم ماهانه بهمن، افزایش شاخص بهای خوراكی ها و آشامیدنی ها با سهم 1.88 درصد بوده است. در این میان، مسكن با 0.47 درصد و حمل و نقل با 0.4 درصد در افزایش تورم موثر بوده اند. داده های موجود نشان می دهد که پوشاك و كفش با سهم 0.17 درصدی و مبلمان و لوازم خانگی با سهم 0.12 درصدی نیز در این رشد موثر بوده اند. به این ترتیب، مجموع اثر این گروه ها بر تورم، 89 درصد از مجموع افزایش شاخص كل را دربر می گیرد. از نگاه كارشناسان در این ماه مشاركت گروه كالایی خوراكی و آشامیدنی در تورم ماهانه تشدید شده است. به تعبیر بهتر، رشد شاخص خوراكی ها فقط 4.8 درصد در این ماه بر افزایش تورم خوراكی ها اضافه كرده است.

پرسشی که مطرح می شود، این است که در گروه خوراكی ها و آشامیدنی ها چه كالاهایی منجر به شكل گیری این رشد شده است؟ داده های موجود نشان می دهد که افزایش 12.4 درصدی قیمت سبزیجات و 10.8 درصدی بهای گوشت قرمز و ماكیان، بیشترین اثر را در شكل گیری رشد تورم گروه خوراكی ها داشته اند. البته رشد 2.3 درصدی بهای میوه هم اثرگذار بوده است. گفته می شود در این جریان رشد تورم خوراكی، بهای انرژی از جمله آب، برق و سوخت در بهمن ماه 1401 نسبت به ماه قبل، حدود 5.9 درصد افزایش داشته است؛ به طوری كه میزان مشاركت این گروه در تورم ماهانه بهمن، حدود 0.11 درصد بوده است. وقتی طیف خوراكی ها برمبنای ماندگاری بررسی می شود، دیده می شود كالاهایی كه بادوام هستند، بیشتر از كالاهای كم دوام یا بی دوام، رشد تورم را تجربه كردند. این نرخ تورم در بهمن نسبت به دی 4.6 درصد است. در این مقطع اما میزان مشاركت كالاهای بادوام در شكل گیری تورم بخش خوراكی، 0.47 درصد است. این رقم برای كالاهای بی دوام 2.8 درصد و برای كالاهای كم دوام 0.22 درصد است.

تحولات تورمی یك دهه اخیر

در سال 1391 با تشدید تحریم ها، متوسط تورم ماهانه افزایش یافت و به 7.2 درصد رسید. سپس در بین سال های 1392 تا 1396، میزان افزایش شاخص بهای كالا و خدمات مصرفی خانوارهای كشور در هر ماه نسبت به ماه قبل، یعنی تورم ماهانه در سطح كمتر از یك درصد قرار گرفت، اما از سال 1397 همزمان با تثبیت نرخ ارز رسمی به 4200 تومان برای هر دلار آمریكا و تشدید مجدد تحریم ها با خروج آمریکا از برجام، به تدریج بر سرعت افزایش ماهانه شاخص قیمت ها افزوده شد؛ به نحوی كه میانگین تورم ماهانه در سال 1397 به رقم 3.3 درصد افزایش یافت. همچنین در سال 1399 مجددا متوسط تورم ماهانه رشد كرد و به 3.4 درصد رسید. در سال 1400 تا حدودی از شدت تورم ماهانه كاسته شد، ولی با این حال در سطح بالای 2 درصد باقی ماند. میانگین این رقم در این بازه زمانی 2.5 درصد بوده است. در بازه 11 ماهه سال 1401 نیز متوسط تورم ماهانه با رقم 3.9 درصد، افزایش قابل توجهی را تجربه کرد. طی هفت ماه از سال جاری، تورم ماهانه در سطح 3 درصد و بالاتر ثبت شد، اما تورم بهمن ماه 1401 به بالاترین رقم بعد از تورم ماهانه بهمن ماه 1391 (برابر با 4.7 درصد) در 10 سال اخیر رسید.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com