11 میلیارد نفر؛ خط قرمز کره زمین

ازدیاد جمعیت واژه‌ای است که سیاستمداران را به لرزه می‌اندازد. غالبا ازدیاد جمعیت به‌عنوان بزرگ‌ترین تهدید روی کره‌زمین یاد می‌شود. اما سوال اینجاست که آیا واقعا میزان جمعیت نسبت به فضای کره‌زمین تا این اندازه زیاد است؟ همه ما می‌دانیم که بر مساحت کره‌زمین افزوده نمی‌شود. میزان معینی از فضا، آب، انرژی و غذا روی زمین وجود دارد. بنابراین این‌گونه به نظر می‌سد که روند افزایشی رشد جمعیت تهدیدی برای سلامت کره‌زمین است، اما لزوما این‌گونه نیست. دیوید ساترتویت از سازمان بین‌المللی محیط‌زیست وتوسعه لندن می‌گوید: ‌«‌مسئله تعداد مردم کره‌زمین نیست، بلکه مشکل تعداد مصرف‌کنندگان و ماهیت مصرف است.»

ساترتویت به نقل از گاندی می‌گوید: ‌«‌روی زمین به اندازه نیاز همگان منابع وجود دارد، نه به اندازه آز و طمع آنها.»حدود 10 هزار سال پیش، تنها چند میلیون نفر روی کره‌زمین ساکن بودند. اوایل قرن نوزدهم جمعیت دنیا از مرز 1میلیارد نفر گذشت و اوایل قرن بیستم به 2 میلیارد نفر رسید. در حال حاضر جمعیت دنیا بیش از 7.3 میلیارد نفر است. براساس پیش‌بینی سازمان ملل جمعیت دنیا تا سال 2050 به 9.7 میلیارد نفر می‌رسد.

رشد جمعیت زمین آنچنان سریع بوده است که نمی‌توان تصویر درستی از عواقب احتمالی آن داشت. به گفته‌ای، با آن‌که جمعیت کره‌زمین ممکن است تا پایان این قرن به 11 میلیارد نفر برسد، با این حال دانسته‌های فعلی این امکان را به ما نمی‌دهد تا پیش‌بینی کنیم آیا دنیا ظرفیت این میزان بالای جمعیت را دارد یا خیر. ساترتویت می‌گوید: «احتمالا بیشترین رشد جمعیت در دوقرن آینده در مراکز شهری است که در حال حاضر درآمد کم یا متوسط دارند.»

به نظر نمی‌آید که افزایش چند میلیارد نفری این مراکز شهری تاثیر چندانی بر کره‌زمین داشته باشد، زیرا تاریخ نشان می‌دهد که مردم کم درآمد یا با درآمد متوسط به‌طور طبیعی کم مصرف هستند. میزان تولید گازهای گلخانه‌ای دی‌اکسیدکربن و سایر گازهای گلخانه‌ای نشانه خوبی از میزان مصرف بالای یک شهر است.شهروندان شهرهای متمول‌تر تاثیر بیشتری بر کره‌زمین دارند تا شهروندان شهرهایی که درآمد کمتری دارند، البته استثناهایی هم وجود دارد.

شهر کپنهاگ پایتخت کشور دانمارک از جمله شهرهایی است که شهروندانش درآمد بالایی دارند. استاندارد زندگی در این شهر بالاست، با این حال سرانه تولید گازهای گلخانه‌ای نسبتا پایین است. ساترتویت همچنین می‌گوید تفاوت طرز زندگی بین اشخاص پردرآمد وکم‌درآمد به وضوح دیده می‌شود. میزان مصرف بسیاری از ساکنان شهرهای کم‌درآمد آنقدر پایین است که تقریباً هیچ‌گونه گاز گلخانه‌ای تولید نمی‌کنند. بنابراین جهانی با 11 میلیارد جمعیت انسانی که کم و به درستی مصرف می‌کنند، می‌تواند فشار کمی برای کره‌زمین باشد. اما نکته اینجاست که دنیا در حال تغییر است.

مراکز شهری با درآمد کم، همیشه به همین صورت باقی نمی‌مانند و معلوم نیست بر میزان مصرف و تولید گازهای گلخانه آنها افزوده نشود. نگرانی واقعی آن است که ساکنان مناطق کم‌درآمد به دنبال طرز زندگی ملت‌هایی با درآمد بالا باشند یا به مصرف‌گرایی روی آورند. در این صورت تاثیر رشد جمعیت شهری بسیار بیشتر خواهد شد.

مصرف خانگی

مطالعه انجام شده در سال 2015 توسط مجله Industrial Ecology درمورد تاثیر مصرف خانوارها بر محیط‌زیست، نشان می‌دهد که مصرف‌کنندگان خانگی مسئول تولید 60درصد گازهای گلخانه‌ای دنیا هستند. این مصرف‌کنندگان80 درصد از فضای خشکی کره‌زمین و آب را نیز مصرف می‌کنند. محققان دریافته‌اند که میزان مصرف در مناطق مختلف دنیا به صورتی نامتعادل و نامنظم گسترده است و خانوارهای کشورهای ثروتمند بالاترین میزان مصرف وتاثیر را دارند. دیانا ایوانوا از دانشگاه علوم و تکنولوژی دانمارک معتقد است باید زاویه دیدمان را نسبت به اینکه چه کسی مسئول تولید گازهای گلخانه‌ای ومخرب است، تغییر دهیم.

وی می‌گوید: با اینکه تصور غالب آن است که کشورهای بزرگ تولید‌کننده کالاها و محصولات مثل چین مسئول انتشار این نوع گازها هستند، اما مصرف‌کنندگان هم به همان اندازه مسئول هستند. «اگر ما الگوی مصرفی‌مان را تغییر دهیم، تاثیرات منفی بر محیط‌زیست تا حد زیادی کاهش پیدا خواهد کرد.»با توجه به موارد گفته شده، روشن است که تغییرات اساسی باید در ارزش‌های جوامع پیشرفته، مثل مادی‌گرایی، صورت بگیرد، اما به نظر نمی‌رسد که حتی اگر این تغییرات صورت بگیرد، کره‌زمین بتواند از پس جمعیت 11 میلیارد نفری بر بیاید.

ویل استفن، استاد دانشگاه ملی استرالیا می‌گوید: «جمعیت دنیا باید حدود 9 میلیارد نفر تثبیت شود و سپس به‌تدریج به دنبال روند کاهشی بود. این به معنی کاهش نرخ زاد و ولد است.» نشانه‌هایی وجود دارد که روند کاهشی نرخ زاد و ولد پیش از این آغاز شده است. کاهش نرخ رشد جمعیت از دهه 60 میلادی آغاز شد. سرانه باروری زنان از 4.7 کودک در سال‌های 1975 تا 1970 به 2.6 در سال‌های 2005 تا 2010 کاهش یافته است. با این حال قرن‌ها طول می‌کشد تا کاهش معناداری درجمعیت جهان رخ دهد.

با همه اینها مطالعات نشان می‌دهد که اگر همین فردا 2 میلیارد نفر از جمعیت کره‌زمین کم شود یا تمام دولت‌ها به سیاست کنترل جمعیتی روی‌ بیاورند، جمعیت کره‌زمین در سال 2100 به اندازه جمعیت کنونی خواهد بود و نه کمتر. چیزی که به صورت ضروری مورد نیاز است، اتخاذ سیاست‌هایی برای کاهش نرخ رشد جمعیت است. یکی از راه‌هایی که می‌توان از آن برای کاهش نرخ جمعیت استفاده کرد، آموزش زنان و آگاه کردن آنها نسبت به فرصت‌های شغلی است.

صندوق جمعیت سازمان ملل متحد اعلام کرده است که حدود 350 میلیون زن درکشورهای فقیر فرزند آخر خود را نمی‌خواستند اما دسترسی به امکانات لازم برای جلوگیری از حاملگی نداشته‌اند. اگر نیاز این زنان تأمین می‌شد، می‌توانست تاثیر بسزایی بر روند جمعیت جهانی بگذارد. بر این اساس، ایجاد جمعیت پایدار، علاوه بر کاهش مصرف منابع کره‌زمین، ارتباط مستقیمی هم با افزایش حقوق زنان دارد.

سازمان ملل متحد آمار متفاوتی از جمعیت مناسب کره‌زمین ارائه کرده است که معمول‌ترین آن 8 میلیارد نفر است. اما همان‌طور که گفته شد میزان جمعیت مناسب به عوامل متعددی چون طرز مصرف منابع بستگی دارد. در آینده قابل پیش‌بینی، کره‌زمین تنها خانه ما خواهد بود و ما باید راهی برای زندگی پایدار در آن پیدا کنیم. رسیدن به این هدف احتیاج به کاهش مصرف، اتخاذ سبک زندگی با میزان کربن پایین‌تر و بالابردن سطح زندگی زنان امکانپذیر خواهد بود. تنها پس از انجام چنین اقداماتی است که می‌توانیم دریابیم جمعیت مناسب کره‌زمین چه قدر است.