گذر از 70 خان سرمایه‌گذاری

برای نخستین بار ایجاد سه منطقه آزاد تجاری – صنعتی در برنامه اول توسعه کشور مورد تصویب قرار گرفت. هر چند در آن زمان برنامه‌ریزان کشور، اهداف خوبی را برای ایجاد مناطق آزاد در نظر گرفته بودند اما پس از ایجاد این مناطق مشکلاتی بر سر راه توسعه آنها و جذب سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی بروز کرد. در حال حاضر ایران دارای هفت منطقه آزاد تجاری - صنعتی است که کیش، قشم، چابهار، ارس، انزلی، اروند و ماکو را دربرمی گیرد. اما به گفته کارشناسان عدم تلاش برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، تعیین غیر‌اصولی اهداف مربوط به ایجاد مناطق، محرومیت مناطق با وجود هزینه‌های انجام شده، فقدان زیرساخت‌های لازم، عملکرد نامناسب گمرک و سوء‌استفاده قاچاقچیان، مشکلات و چالش‌های جدی را پیش‌روی مناطق آزاد قرار داده است.

در این میان برخی کارشناسان معتقدند از آنجا که سیاست‌های اتخاذ شده توسط دولت‌های قبلی، عملا موجب افزایش معضلات و رشد قاچاق در این مناطق شده‌ است. دولت یازدهم باید تدابیری را در پیش بگیرد که ضمن رفع مشکلات و چالش‌های مذکور، شرایط را برای جذب سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی فراهم کند. «فرصت امروز» در گفت‌وگوهایی که انجام داده، مسائل و مشکلات مناطق آزاد و راهکارهای لازم برای جذب سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی را مورد بررسی قرار داده است.

محمود نجفی‌سهی:
مناطق آزاد، دروازه ورود کالاهای قاچاق

به گفته محمود نجفی‌سهی، مدیرعامل «شرکت مجانس» ماهیت وجودی مناطق آزاد، صادرات و واردات کالاست اما متاسفانه در کشور ما برخلاف این ماهیت، مناطق آزاد به دروازه ورود کالاهای قاچاق تبدیل شده‌اند و در این شرایط اصلا زمینه و شرایط برای حضور و فعالیت سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی در مناطق آزاد مهیا و فراهم نیست.

به نظر شما چه مسائل و موضوعاتی مانع از حضور سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی در مناطق آزاد تجاری – صنعتی می‌شود؟

ماهیت وجودی مناطق آزاد، صادرات و واردات کالاست اما متاسفانه در کشور ما برخلاف این ماهیت، مناطق آزاد به دروازه ورود کالاهای قاچاق تبدیل شده‌اند. در واقع این شرایط موجب شده حضور و فعالیت در مناطق آزاد فقط به کار افرادی بیاید که می‌خواهند دولت را به‌نوعی فریب دهند یا اینکه قصد مانع‌تراشی بر سر راه تولید و زمینگیر کردن تولیدکنندگان را دارند. در این شرایط اصلا زمینه و شرایط برای حضور و فعالیت سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی در مناطق آزاد مهیا و فراهم نیست. این نکات را به مسئولان ذی‌ربط نیز منعکس کرده‌ایم که مناطق آزاد به مراکزی برای ورود کالاهای قاچاق تبدیل شده‌اند. 

به‌عنوان مثال در یک مقطع زمانی مشخص 220 هزار تن کالا به ایران بارگیری و ترانزیت شده است که 80 هزار تا 90 هزار تن آن از طریق مناطق آزاد، 50 هزار تن آن از طریق بازارچه‌های مرزی و 80 تا 90 هزار تن از طریق قاچاق وارد کشور شده است. بنابراین در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی رغبت و تمایل چندانی برای حضور در مناطق آزاد داشته باشند. متاسفانه در دولت قبل بدون توجه به زیرساخت‌ها و شرایط و با انگیزه‌هایی غیر ‌از انگیزه‌های اقتصادی و اجتماعی اقدام به ایجاد و راه‌اندازی برخی از مناطق آزاد شد که نتیجه آن بروز مسائل و مشکلاتی است که در حال حاضر شاهد آن هستیم.

دولت باید چه اقداماتی انجام دهد تا ضمن رفع مشکلات و معضلات مناطق آزاد، شرایط برای حضور و فعالیت سرمایه‌گذاران و تجار در این مناطق فراهم شود؟

دولتمردان باید این مسئله را مدنظر داشته باشند که در حال حاضر مناطق آزاد جوابگوی متقاضیان واقعی نیست و قاچاقچیان بیشترین بهره را از وجود این مناطق می‌برند بنابراین باید تدابیری عملی و جدی برای جلوگیری از تداوم این رویه اتخاذ شود. از سوی دیگر زیرساخت‌هایی مانند حمل‌و‌نقل مناسب در مناطق آزاد مهیا نیست و در مورد این موضوع تاکنون اقدامی جدی انجام نشده است. همچنین باید عملکرد گمرک در مناطق آزاد اصلاح شود و این نهاد با قدرت بیشتر و به شکل صحیح‌تری عمل کند. در همین راستا باید دولت ضوابطی را تعیین کند که واردات و صادرات در مناطق آزاد به شکل متوازنی انجام شود.

احمد خرم:
مناطق آزاد دستورالعمل واحد ندارند

به گفته احمد خرم، عضو هیات‌مدیره منطقه آزاد چابهار عدم تعامل مناسب با سرمایه‌گذاران موجب شده در این مناطق فعالان اقتصادی به اندازه قابل قبولی جذب نشوند. وی معتقد است توسعه، روند شتابانی در مناطق آزاد ندارد و توسعه متوازن و پایدار در این مناطق تحقق نیافته است. در عین حال خرم اعتقاد دارد، در مورد مناطق آزاد یک دستورالعمل واحد که در تمام زمان‌ها قابلیت اجرا داشته باشد، وجود ندارد. 

***

به نظر شما چه عاملی موجب شده سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی در مناطق آزاد حضور چندانی نداشته باشند؟

واقعیت این است که در مناطق آزاد برای جذب سرمایه‌گذاران اقدامات قابل قبولی انجام نشده است. در همین رابطه نحوه تعامل با سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و فعالان اقتصادی به‌گونه‌ای نبوده که آنها حاضر به فعالیت در مناطق آزاد شوند. با وجود اینکه مناطق آزاد می‌توانند پل ارتباطی خوبی برای تعامل و تجارت با دنیای بیرون باشند، اما متاسفانه در این مناطق به میزان قابل قبولی جذب سرمایه‌گذاران انجام نشده است. این مسئله موجب شده توسعه، روند شتابانی در مناطق آزاد نداشته باشد و شاهد توسعه متوازن و پایدار در این مناطق نباشیم.

مناطق آزاد به‌طور عمده با چه مشکلات و چالش‌هایی مواجه هستند؟

یکی از مشکلاتی که در تمام مناطق آزاد وجود دارد، فقدان طرح جامع یا وجود طرح جامع غیر‌قابل اجرا است. به عبارت دیگر برخی از مناطق آزاد دارای طرح جامع نیستند یا طرحی که برای آنها تدوین شده قابلیت اجرا ندارد. یکی دیگر از مشکلات این مناطق نبود بانک مناطق آزاد است، زیرا اگر بانک مختص این مناطق وجود داشت، بخشی از مسائل مالی و پولی نیز حل می‌شد. البته باید این موضوع را مدنظر داشت که یک مانع جدی برای نقل و انتقال پول در مناطق آزاد تحریم‌ها است که موضوعات مربوط به این مسئله را پیچیده‌تر کرده است.

عملکرد سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با مناطق آزاد را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

یکی از مشکلات پیش‌روی مناطق آزاد، برخورد نوسانی سازمان‌ها و نهادهایی است که با این مناطق ارتباط دارند.  در حال حاضر در مورد مناطق آزاد یک دستورالعمل واحد که در تمام زمان‌ها قابلیت اجرا داشته باشد، وجود ندارد. متاسفانه این مسئله سبب شده که پس از تغییر هر مقام مسئولی، تفسیر قوانین و مقررات نیز دستخوش تغییر و تحول شود بنابراین در مناطق آزاد تثبیت قوانین مسئله‌ای حائز اهمیت است. درواقع تثبیت مقررات از این جهت در مناطق آزاد بسیار مهم است که این مناطق حتی می‌توانند به‌عنوان مدل توسعه برای سایر مناطق قلمداد شوند.

مجید موسوی:
شرایط حضور فعالان اقتصادی مهیا نیست

سیدمجید موسوی، مدیرعامل شرکت «همدان ماشین» معتقد است که تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی در شرایطی در مناطق آزاد حضور پیدا می‌کنند که دولت حمایت‌های لازم را از آنان انجام دهد و زیرساخت‌ها در این مناطق مهیا شود.

در مناطق آزاد باید چه اتفاقی رخ دهد تا شرایط برای ورود و فعالیت سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان در این مناطق فراهم شود؟

در حال حاضر زیرساخت‌ها در مناطق آزاد فراهم و آماده نیست و زمانی که یک تاجر و فعال اقتصادی قصد حضور و فعالیت در این مناطق را دارد، حمایت لازم از سوی دولت انجام نمی‌شود. البته در این میان عواملی مانند تحریم‌ها مسائل و مشکلات مناطق آزاد را دوچندان کرده است. از سوی دیگر نبود نقدینگی در واحدهای تولیدی و افزایش هزینه‌های تولید شرایط حضور سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان را در مناطق آزاد دشوارتر کرده است. تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران در شرایطی در مناطق آزاد حضور پیدا می‌کنند که دولت حمایت‌های لازم را انجام دهد و تخفیف مالیاتی و تخفیف بیمه‌ای برای آنان قائل شود.

البته این نکته را هم باید مدنظر داشت که محصولات تولیدی داخل قابلیت رقابت با محصولات خارجی را ندارند و دولت باید مشکلاتی که باعث بروز این مسائل شده را برطرف کند. این در حالی است که تغییر سریع قوانین و تثبیت نشدن قوانین، مشکلات بیشتری را پیش‌روی تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران قرار داده است و انتظار ما این است که دولتمردان تدبیری برای رفع این مساله اتخاذ کنند.

همانطور که جنابعالی هم اشاره کردید، یکی از مشکلات اصلی مناطق آزاد، مهیا نبودن زیرساخت‌ها است. در این میان حمل‌ونقل و ترانزیت مناسب یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های مغفول مانده است. فکر می‌کنید به چه دلیل توجه کافی به تکمیل و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها در مناطق آزاد نمی‌شود؟

به‌نظر من علت اصلی این موضوع را باید در بی‌تدبیری دولت‌ها جست‌وجو کرد. متاسفانه زمانی که مدیران اجرایی مناطق آزاد تغییر می‌کنند قوانین هم عوض می‌شود. در این شرایط تولیدکننده و سرمایه‌گذار هم با خود فکر می‌کند که اگر در مناطق آزاد فعالیت کند، چه امکاناتی بیشتر از شرایط فعلی دریافت خواهد کرد.  

البته از ابتدا برنامه‌ریزی‌ها در مورد مناطق آزاد به‌گونه‌ای بود که زیرساخت‌های لازم مهیا شود و فعالان اقتصادی امکان حضور در این مناطق را بیابند اما تاکنون در بسیاری از مناطق آزاد چنین شرایطی فراهم نشده است و چگونگی فراهم شدن زیرساخت‌ها هنوز مشخص نیست. هر مسئولی هم که در راس مناطق آزاد قرار می‌گیرد یک مسیری را طی می‌کند و این موضوع مشکلاتی را برای فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران به‌وجود می‌آورد. قوانین مربوط به مناطق آزاد باید طولانی‌مدت باشد.

در همین حال در برنامه‌های پنج ساله توسعه، موضوعاتی برای مناطق آزاد پیش‌بینی شده اما در مرحله اجرا تنها بخشی از برنامه‌های پیش‌بینی شده محقق می‌شود. در همین راستا بسیاری از قوانین برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه در مورد مناطق آزاد عملیاتی نشد. در حال حاضر برنامه ششم در حال تدوین است اما متاسفانه بازهم درصدی از آن اجرایی نمی‌شود که تحریم‌ها و بلاتکلیفی در بخش اقتصادی از دلایل اصلی این موضوع است.