کنسرسیوم‌ها راه نجات منابع آب زیرزمینی از آلودگی به نیترات

بازچرخانی آب و تصفیه فاضلاب در ایران تاکنون کمتر مورد توجه دولت قرار داشته‌است. این مسئله سبب شده منابع آب زیرزمینی به دلیل نفوذ فاضلاب‌ها با مشکل آلودگی به نیترات مواجه شوند. کمبود بودجه دولت یکی از عواملی است که اجرای پروژه‌های فاضلاب را با کندی مواجه کرده‌است. در حال حاضر، فعالان بخش خصوصی تلاش می‌کنند با جذب سرمایه‌گذار و تشکیل کنسرسیوم‎‌ به اجرای پروژه‌های فاضلاب سرعت بخشند. این پیشنهاد بخش خصوصی با استقبال دولت هم مواجه شده‌است.

مصرف دست و دلبازانه آب در ایران مایه شگفتی بسیاری از کارشناسان خارجی است. حتی در قاره اروپا که به قاره سبز شهرت دارد، با منابع آبی مشابه ایران برخورد نمی‌کنند. در بسیاری از کشورهای اروپایی فاضلاب‌ها تصفیه شده و دوباره به رودخانه‌هایی می‌پیوندند که قرار است آب شرب مردم را تامین کند. اما در ایران آب یک بار مصرف است. تصفیه فاضلاب و اجرای سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب برای تصمیم‌گیران ایرانی تا همین دو دهه قبل مسئله‌ای فانتزی به شمار می‌آمد. به همین دلیل، در حال حاضر فقط 49درصد از مناطق شهری کشور تحت پوشش شبکه فاضلاب قرار دارند و حتی در شهرها و شهرک‌های جدید هم سیستم تصفیه فاضلاب طراحی نشده‌است.

حمیدرضا جانباز، مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب کشور می‌گوید: تاخیر در اجرای پروژه‌های جمع‌آوری فاضلاب سبب شده میزان نیترات در منابع آب زیرزمینی افزایش یابد. وی معتقد است که با اجرای سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب مشکل آلودگی منابع آب زیرزمینی به نیترات هم حل می‌شود. اما براساس اعلام مسئولان وزارت نیرو برای تکمیل شبکه فاضلاب کشور 19‌هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم، اما تخصیص‌های سالانه برای این بخش هر سال حدود هزار میلیارد تومان است. این روند سبب می‌شود، اجرای پروژه‌های تصفیه فاضلاب با کندی انجام شود و متولیان تامین آب شرب بهداشتی مجبور باشند برای کنترل نیترات آب با استفاده از اختلاط آب‌های باکیفیت و آلوده، میزان نیترات را به حد مجاز برسانند.

احمد خاتمی، مدیر بازرگانی شرکت سدید که تامین‌کننده لوله‌های مورد نیاز بخش آب و فاضلاب است، درباره دلایل کندی اجرای پروژه‌های فاضلاب در کشور می‌گوید: «مهم‌ترین مشکل این بخش کمبود سرمایه‌گذاری است.»

وی افزود: شرکت‌های تولیدکننده باید مسائل تولید را حل کنند. این شرکت‌ها قواعد بازارهای مالی را بلد نیستند و حتی اگر بودجه‌ای را صرف سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اجرایی کنند، در نهایت با شکست مواجه می‌شوند.

خاتمی معتقد است، در ایران با مشکل مدیریت پول مواجه هستیم. به همین دلیل، اجرای بسیاری از پروژه‌ها با تاخیر مواجه است. وی تاکید می‌کند: باید شرکت‌های سرمایه‌گذار و شرکت‌های تولیدکننده قطعات مورد نیاز صنعت آب و فاضلاب در کنار هم قرار گیرند تا اجرای پروژه در این بخش با سرعت بیشتری انجام شود.

دولت ناگزیر به استفاده از پتانسیل بخش خصوصی

فعالان بخش خصوصی معتقدند، دولت همواره بیش‌از بودجه مصوب خود پروژه افتتاح می‌کند، در نتیجه امروز با حجمی از پروژه‌هایی مواجه هستیم که منابع مالی کافی برای اجرای آن در دسترس نیست. به همین دلیل تمایل چندانی ندارد که بخش خصوصی در ایران فعال شود، اما ناگزیر است که با تکیه بر پتانسیل‌های این بخش، اجرای پروژه‌های فاضلاب را که یکی از نیازهای اصلی امروز کشوراست، تسریع کند. اگرچه حجم بالای بدهی‌های دولت به فعالان بخش‌خصوصی فضای ادامه فعالیت را برای گروهی از آنها مبهم کرده‌است. اما ودود ذکری، کارشناس شرکت مشانیر معتقد است، بازپرداخت‌های دولت مشکلی ندارد.

البته وی به این نکته اشاره می‌کند که برای شرکت‌هایی که به‌صورت کنسرسیومی فعال هستند و پول را همراه کار دارند، باز پرداخت‌ها بدون مشکل بوده‌است.

این کارشناس شرکت مشانیر بر این باور است که فضای پروژه‌های عمرانی کشور به سمت تشکیل کنسرسیوم‌ها در حال حرکت بوده و بهترین راه برای سرعت بخشیدن به اجرای پروژه‌ها، تشکیل کنسرسیوم‌هاست.

کاهش بهای تولید پساب تصفیه شده با تشکیل کنسرسیوم

تصفیه فاضلاب‌ هزینه‌های زیادی را در بر دارد، اما تنها راه مقابله با کمبود منابع آب بازچرخانی و استفاده دوباره از آن است. به گفته علی اصغر قانع، معاون برنامه‌ریزی و توسعه شرکت مهندسی آب و فاضلاب (آبفا) کشور، قیمت خرید تضمینی هر متر مکعب آب تصفیه شده در نقاط مختلف متفاوت بوده و بین 300‌تا دو هزار تومان متغیر است.

وی حجم پساب تصفیه شده فعلی کشور را یک میلیارد و 200 میلیون متر مکعب اعلام کرده و بیان می‌کند حدود 50 درصد این پساب‌ها کاربری مشخص دارد.

قانع اضافه می‌کند: فاضلاب تصفیه شده برای آبیاری فضای سبز، تامین نیازهای بخش صنعت و کشاورزی به کار می‌رود. برای بخشی از این پساب هم برنامه‌ریزی لازم انجام شده تا جایگزین چاه‌های آب با کیفیت در بخش کشاورزی شوند. به این ترتیب، پساب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و این آب با کیفیت در بخش‌شرب استفاده خواهد شد.

وی درباره سرنوشت بخش دیگری از پساب حاصل از تصفیه‌خانه‌ها عنوان می‌کند که بیش از 400 میلیاردمترمکعب از این آب‌ها برای تغذیه آبخوان استفاده می‌شود تا وضعیت منابع آب زیرزمینی بهبود یابد. همچنین بخشی از فاضلاب شهرهایی که سیستم جمع‌آوری فاضلاب ندارند و پساب آنها در چاه‌های جذبی جمع‌آوری می‌شوند هم منابع آب زیرزمینی را تغذیه می‌کند.

به اعتقاد معاون برنامه‌ریزی و توسعه شرکت آبفای کشور، در حال حاضر تنها راه برای سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های فاضلاب تشکیل کنسرسیوم‌هایی است که مطالعه و تامین سرمایه در آن انجام شود و این کنسرسیوم‌ها تکنولوژی و فناوری‌های روز را هم داشته باشند. وی ادامه می‌دهد: تشکیل کنسرسیوم در کاهش قیمت تمام شده تولید پساب تصفیه شده تاثیرگذار است.

قانع، با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از 50 تا 60 شرکت به شکل کنسرسیومی در کشور فعال شده‌است، عنوان می‌کند: پروژه‌های بیع متقابل عمدتا به شکل کنسرسیومی اجرا می‌شوند. برای اجرای برخی پروژه‌های BOT کنسرسیوم تشکیل شده‌است. وی درباره طول دوره فعالیت کنسرسیوم‌ها می‌گوید: طول پروژه‌ها عمدتا بین 15 تا 35 سال است و این مجموعه‌ها با پایان یافتن قرارداد، منحل‌می‌شوند.