کاهش دبی قنات‌های ایران از 12 به 4 میلیارد مترمکعب در سال

کارشناس ارشد مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی یونسکو می‌گوید: میزان دبی قنات‌های ایران از 12 میلیارد مترمکعب در سال 72 به 4میلیون مترمکعب در سال 94 رسیده است. در منابع آب، به حجم آب جابه‌جاشده از یک مقطع مشخص مثل رودخانه، کانال آب، دریچه سد، لوله یا هر سازه دیگر در مدت زمان مشخص، بده یا دبی می‌گویند.

به گزارش «فرصت‌امروز» مجید لباف خانیکی در نشست «قنات پاسخ هوشمندانه نیاکان ما به تغییرات اقلیمی» که دیروز در دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران برگزار شد، تاکید کرد: قنات سازه‌ای تاریخی و ارزشمند است و پایداری منابع آب را تضمین می‌کند، اما نمی‌توان از مردم انتظار داشت که این سازه را حتی زمانی که خشک شد، در زندگی روزمره خود حفظ کنند. طبق قانون توزیع عادلانه آب، افراد می‌توانند در صورت خشک شدن قنات، درخواست حفر چاه داشته باشند.

وی ادامه داد: باید با اقتصادی کردن قنات و استفاده از تکنولوژی‌های جدید در حفر آن، تعریف «هتل قنات» یا راهکارهای دیگری برای افزایش درآمد صاحبان این سازه‌های آبی اندیشید تا این افراد تشویق شوند قنات‌ها را حفظ کنند. این کارشناس ارشد مرکز بین‌المللی قنات در سخنان خود با تشریح ساختار قنات و نحوه استحصال آب از این سازه‌های آبی، بیان کرد: جنبه‌های مختلف مهندسی قنات و دانش بومی ساخت آن، ارزش‌هایی هستند که برای زندگی امروز بشر قابل استفاده است. مثلا مقنی‌ها در شرایطی که پوست پای‌شان به دلیل قرار گرفتن بیش از حد در قنات دچار اگزما می‌شود، با استفاده از انار پمادی درست می‌کنند که این بیماری پوستی را معالجه می‌کند. البته مواد موثر موجود در انار و دلیل بهبود بیماری برای ما ناشناخته است که باید روی آن مطالعه شود.

وی در ادامه با تاکید بر اینکه قنات آب مازاد سفره‌های زیرزمینی را در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌‎دهد، بیان کرد: میزان آبدهی در قنات‌ها بستگی مستقیم به بارش دارد. اگر میزان بارندگی کاهش یابد، میزان نفوذ آب در زمین کم می‌شود، قنات آب کمتری خواهد داشت و بهره‌برداران خود را با شرایط این کم‌آبی سازگار می‌کنند، اما در چاه‌های عمیق، انسان ذخایر آب زیرزمینی را با خود سازگار می‌کند و به هر میزان که می‌خواهد از این منابع آب برداشت می‌کند.

لباف خانیکی اضافه کرد: در شرایط خشکسالی‌ها، مردمی که از قنات بهره می‌بردند، الگوی کشت خود را تغییر دادند و به جای گندم، جو که نیاز به آب کمتری داشت کشت می‌کردند. برای کسری درآمدهای خود هم شیوه‌های معیشتی جایگزین مثل گلیم یا صنایع‌دستی تولید می‌کردند.

وی به تشریح ارزش‌های اجتماعی قنات پرداخت و گفت: حفر قنات حاصل کار جمعی بهره برداران است. در قنات فردی به‌نام میراب وجود ندارد که قدرت را در اختیار بگیرد و به سایرین نظرات خود را تحمیل کند. تقسیم‌کننده آب در قنات‌ها به‌صورت دموکراتیک توسط بهره‌برداران انتخاب می‌شود. دفتر و ابزار تقسیم آب در اختیار این فرد قرار می‌گیرد و با کوچک‌ترین خطایی، امکان تغییر وی با نظر جمعی بهره‌برداران وجود دارد.

این کارشناس ارشد مرکز بین‌المللی قنات ادامه می‌دهد: قنات مرزهای جغرافیایی را نامتعین می‌کند. بزرگ‌ترین عامل درگیری در جوامع انسانی زمین است، بنابراین با حذف مرزهای جغرافیایی، درگیری‌ها کاهش می‌یابد. وی با اشاره به اینکه در گذشته از قنات برای به گردش درآوردن چرخ آسیاب‌ها استفاده می‌شد، عنوان کرد: با توجه به تغییر سیستم خرید و تولید آرد در کشور، می‌توان به جای چرخ آسیاب، توربین نصب و از پتانسیل قنات برای تولید برق استفاده کرد. به این ترتیب، حداقل نیازهای انرژی افرادی که در قنات کار می‌کنند، برطرف خواهد شد.

لباف خانیکی درباره اینکه آیا قنات تکنولوژی بومی و خاص ایران بوده یا خیر، گفت: مطالعات نشان می‌دهد، 2100 سال پیش از میلاد منطقه خاورمیانه دچار خشکسالی شده‌است. کاهش آبدهی چشمه‌های طبیعی سبب شده مردم از محل این چشمه‌ها آب را در داخل زمین دنبال کرده و قنات‌ها شکل بگیرند.