چرخ های فناوری ایران نیاز به تنظیم دارند

گاهی هنگام رانندگی می بینید خودرو شما همه چیزش كامل است اما هنگام رانندگی از مسیر منحرف می شود! وقتی برای بهبود وضعیت آن نزد متخصص می روید به شما پیشنهاد میزان فرمان یا تنظیم باد و غیره را می دهد و پس از آن با هزینه ای اندك به وضعیت مطلوب حین رانندگی می رسید.

در كشور ما هم تولید علم با رخ بسیار خوبی صورت می گیرد اما این تولید علم غالبا در حكم كاشت محصولی بلااستفاده در زمین زراعی بارور است! در جهان موضوعی وجود دارد به عنوان تحلیل پتنت كه با بررسی آن می توانید متوجه جهت گیری سیاست گذاری علم و فناوری یك كشور شوید، اما طبق معمول این ابزار تحلیلی روی كشور ما جواب نمی دهد، چون معلوم نیست تمركز علم و فناوری ما به کدام سمت گام برمی دارد!

ما نمی دانیم كدام تكه از كیك تكنولوژی جهان را می خواهیم! بدون هیچ آینده پژوهی به دنبال آینده نگاری هستیم. آینده نگاری ای كه تحقیق و توسعه بی هدف را شروع می كنیم و اگر هم احیانا به ثمر برسد چرخه عمر فناوری آن در دوران بازدهی منفی و افول خواهد بود.

بدون در نظر گرفتن زیرساخت ها و منابع، بدون بررسی مزیت های رقابتی و مسائل مرتبط یك محقق شروع به تولید علم می كند و بعد از آن در بوق و كرنا می كنیم كه ایران توانست در این حوزه حرفی برای گفتن داشته باشد، بعد كه به تجاری سازی وارد می شویم متوجه می شویم متأسفانه ما اصلاً ابزار تولید انبوه این فناوری را نداریم، ما راهكارهای ورود به بازار را نمی دانیم، رقبا و استراتژی قیمت گذاری آنها را در نظر نگرفتیم و هزینه تمام شده محصول برای رقابت كافی نیست و گاه با تولید یك محصول بی كیفیت فقط قصد خبرسازی داریم كه در نهایت بعد از مدتی آن مجموعه از بازار حذف می شود!

چرا؟! چرا دانشگاه ها و سازمان های تحقیقاتی اولویت های تحقیقاتی خود را درست سیاست گذاری نمی كنند؟! دوستان بزرگواری كه در واحدهای طرح و برنامه هستند صرفاً لیستی از عناوین آماده می كنند و برای حمایت های پایان نامه ای و تحقیقاتی روی بورد می زنند، به راستی این مسئله فایده دارد؟!

چقدر طرح تحقیقاتی در كتابخانه ادارات ما خاك می خورد كه جزو طرح های تحقیقاتی مورد حمایت بوده؟ ضمن آنكه بخشی از بودجه دولت صرف این موضوعات شده است.

به نظر بنده در سندهای چشم انداز باید بخشی مبنی بر آینده نگاری علم و فناوری به صورت مشخص اضافه شود و دستگاه های مربوطه به خصوص وزارت علوم ملزم به گام برداشتن در جهت تحقق آن باشند، تا چرخ های علم و فناوری كشور منظم شوند و بتوانیم در مسیر صحیح گام برداریم.

از آلبرت انیشتین نقل است که «رویاپردازی مهم تر از دانش است چرا که دانش به دانسته ها و درک اکنون ما محدود است، اما رویاپردازی گستره ای به بزرگی کل جهان و تمام درک و دانش آتی بشریت دارد.»

ضعف دیگر چرخ لنگ لنگان سیاست گذاری علم و فناوری ما سركوب رویاپردازی است.

چندی پیش درحال مطالعه مقاله ای از دوست خودم جناب آقای دكتر میرباقری بودم كه بسیار زیبا به اهمیت رویاپردازی پرداخته بود.

به راستی بدون رویاپردازی چگونه می شود خلاق بود؟! نوآوری محصولات جدید بدون رؤیاپردازی چگونه ممكن است؟!

جامعه را رؤیاپرداز كنیم اما به رویاپردازی ها جهت ببخشیم! اگر بعد از تحقیق چشم انداز كشور به جهت گیری در حوزه تولید لوازم خانگی رسید باید كاری كرد جامعه رویاپرداز در جهت متولد كردن محصولات جدید لوازم خانگی فكر خود را پرواز دهد، اینچنین خواهد شد كه چرخ های تولید علم و خلاقیت تنظیم می شود و میوه توسعه را می توان از درخت فناوری چید. اگر جایگاه شورای عتف را مبنای حوزه علم و فناوری قرار دهیم مشکلات سیاست گذاری، هدایت، راهبری و نظارت کشور قابل حل می شود.

متأسفانه در کشور ما مجموعه ای واحد سیاست گذاری علم و فناوری نمی کند و هر وزارتخانه و نهاد سیاست های سلیقه ای خود را دنبال می کند، جالب اینجاست که با تغییر مدیران و مسئولان سازمان سلیقه آن هم عوض می شود و ممکن است یک پروژه با 80 درصد پیشرفت مسکوت شود که جز ضرر برای سازمان از نظر مالی و حتی روحی برای کارکنان عایدی دیگری ندارد.

متأسفانه سیاست گذاری علم و فناوری در کشور گاه دستخوش جنگ های جناحی می شود و به همین خاطر اهداف جناح بر توسعه ملی پیشی می گیرد که همین امر در بهترین شرایط موجب درجا زدن کشور می شود.

موازی کاری سم مهلک سیاست گذاری علم و فناوری است؛ سمی که در پیکره کشور ما مشهود است. در خصوص دیپلماسی علم و فناوری، امری که متولی آن بدون شک باید وزارت امورخارجه باشد، مسئولیت به معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری سپرده شده و گاه وزارت علومی ها هم به موازات آن گام بر می دارند. همین موضوع کوچک یعنی کار را به غیر اهلش سپردن و نتیجه اش می شود وضعیت کنونی.

مگر امکان دارد کسی که از روش های مذاکره در سطح بین المللی آگاهی ندارد و شناختی مبنی بر مسائل سایر کشورها ندارد بتواند در مقام یک مذاکره کننده برای انتقال فناوری در جامعه جهانی حضور پیدا کند؟

چگونه فردی که حتی در خصوص مسائل حقوق بین الملل شناخت ندارد قرارداد انتقال فناوری امضا کند؟ چرا وزارت امور خارجه را به عنوان تسهیل کننده می شناسند و نه به عنوان متولی امر؟

این اشتباه های فاحش در مسئولیت سپاری به ارگان های غیر خبره با دست خود تیشه به ریشه کشور زدن است.

امید است به زودی چرخ های علم و فناوری کشور تنظیم شود تا آنقدر لنگ لنگان حرکت نکند.

کارشناس حوزه تکنولوژی و سرمایه