چرایی افزایش زمان و هزینه بهره‌برداری از پروژه‌های نفتی

صنعت نفت ایران با وجود قدمت بیش از یک قرن در بسیاری از شاخص‌ها حرفی برای گفتن ندارد اما مهم‌ترین ضعف آن افزایش هزینه تمام شده پروژه‌های نفتی در کنار تاخیر طولانی در بهره‌برداری آن هم با حداقل برداشت است و از دید کارشناسان علت این معضل ریشه در مدیریت خاص پروژه‌های نفت به دلیل هزینه‌سازی مدیران دارد.
بیژن زنگنه، وزیر نفت صراحتا در میان اصحاب رسانه و مسئولان از بالابودن هزینه تمام شده پروژه‌های نفتی و افزایش زمان اتمام آن خبر داد و از این مسئله انتقاد کرد. بیان این موضوع از سوی شخص اول صنعت نفت، فتح بابی شد که سیدعماد حسینی معاون وزیر نفت نیز در این مسئله سخن بگوید و از راهکارهای برون رفت از این معضل صحبت کند.

در حال حاضر براساس اطلاعات موجود 250میلیارد دلار کار و پروژه در صنعت نفت در حال اجراست اما به درستی از کم و کیف این پروژه‌ها اطلاعی در دست نیست زیرا وجود شرکت‌هایی همچون متن، پتروایران و پتروپارس مانع از آن می‌شود که به درستی مشخص شود چگونه پروژه‌ها به سرمایه‌گذار واگذار می‌شود و چرا با هزینه بالای این صنعت، خروجی کار قابل قبول نیست.

بیشتر مدیران باسابقه در حوزه نفت که در حال حاضر از فعالیت در این حوزه کنار گذاشته شده‌اند، از صحبت کردن در این زمینه امتناع می‌کنند و اعلام می‌کنند: هرگونه انتقاد و صحبت ما به‌عنوان نگاه مغرضانه یاد می‌شود اما آنچه مبرهن است نوع مدیریت در وزارت نفت با تغییر و تحول جدی مواجه شد به‌طوری که بحث توسعه، بهره‌برداری و نگهداشت میدان‌های نفتی و سایر بخش‌های این صنعت که پیش از این به‌صورت یکپارچه بود امروز از یکدیگر جدا شده است. با این وجود نگاه کارشناسان این حوزه در این باره متفاوت است. 

نبود رقابت، علت اصلی تاخیر اتمام پروژه‌ها

سیدحمید حسینی در این باره به «فرصت‌امروز» می‌گوید: «از جمله دلایل اصلی افزایش قیمت پروژه‌های نفتی تورم سالانه است، البته در این میان در چند سال اخیر تحریم‌ها بیشترین تاثیر را داشته است زیرا به دلیل عدم تامین تجهیزات و منابع مالی، هزینه تمام شده پروژه‌ها روند صعودی داشته است.»

وی با اشاره به اینکه فازهای قدیمی پارس جنوبی با هزینه دوهزار میلیارد تومان به اتمام ‌رسید اما در حال حاضر فازهای جدید با چهارهزار میلیارد تومان نیز به اتمام نمی‌رسد، می‌افزاید: ‌«مشکل اینجاست که سعی کردیم برخی از پروژه‌ها را به پیمانکاران داخلی بخش عمومی غیردولتی بدهیم؛ پیمانکارانی که در فضای غیر‌رقابتی انتخاب شدند. بدون شک با طولانی‌تر شدن زمان اتمام پروژه‌ها هزینه نیز افزایش می‌یابد. برای نمونه فازهای 15 و 16 پارس جنوبی که در پایان دولت اصلاحات به قرارگاه خاتم واگذار شده است پس از گذشت 10 سال هنوز به پایان نرسیده است.»

تاخیر در اتمام پروژه‌ها تبدیل به فرهنگ شده است

اما در این باره علی شمس اردکانی، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر اینکه هزینه تمام شده پروژه‌های نفتی بالاست و این موضوع تبدیل به فرهنگ شده است، به «فرصت امروز» می‌گوید: «هر پروژه‌ای که دیر تمام شود، اگر به قیمت ریال محاسبه شود برای هر سال 30 درصد قیمت افزایش می‌یابد این درحالی ‌است که در دنیا رقابت برای اتمام پروژه‌ها و هزینه تمام شده آن بر سر یک تا دو درصد است.»

وی با انتقاد از عملکرد دولت‌ها در پروژه‌های نفتی می‌افزاید: «در دولت نهم و دهم شاهد آن بودیم که پروژه‌ها به کسانی واگذار شد که تخصص کافی را نداشتند این اقدام بی‌اهمیت شمردن اموال عمومی بود که تنها با هدف هزینه‌سازی برای اهداف خاص صورت گرفت. نمونه عینی این مسئله در فازهای پارس جنوبی دیده شد. برای مثال یکی از پروژه‌های نفتی در این دولت به شرکتی واگذار شد که هنوز وجود خارجی نداشت این موارد موجب فساد و تاخیر در اتمام پروژه‌ها می‌شود.»

به گفته اردکانی تاخیر در اتمام پروژه‌ها امری فرهنگی است که در وزارتخانه نفت باب شده است و مختص دولت خاصی نبوده است اما در برخی از دولت‌ها این مسئله بیشتر نمود یافته است. گرچه مسئله با کنترل و مدیریت قابل حل است اما بی‌توجهی به مسئله مدیریت نیز خود محلی برای هزینه‌سازی پروژه‌هاست.

پاسخ وزارت نفت

سیدعماد حسینی، معاون وزیر نفت درپاسخ به تمامی این مسائل به «فرصت امروز» می‌گوید: «در سال‌های گذشته قیمت دلار افزایش یافت و به دنبال آن از ارزش ریال کاسته شد اما این موضوع به‌گونه‌ای نبود که هزینه پروژه‌ها را چندین برابر کند.» وی با بیان اینکه پیمانکاران اصلی طرف قرارداد با وزارت نفت در شرایط فعلی قادر به تحویل پروژه‌ها نیستند، ‌می‌افزاید‌: «در این قراردادها زمان تحویل به وضوح تعیین نشده است. از سویی شرایط به‌گونه‌ای است که هزینه تمام شده پروژه‌ها برای وزارت نفت قابل کاهش نیست از این رو تلاش‌ها بر این است که در قراردادهای آتی به این موارد توجه شود تا افزایش به ناحق هزینه پروژه‌ها کاهش یابد.»

به گفته معاون وزیر نفت، با بازنگری در شیوه‌‌نامه عقد قراردادهای نفتی در آینده نزدیک، ‌قیمت تمام شده پروژه‌های نفتی به واقعیت نزدیک‌تر خواهد شد و پیمانکاران براساس شیوه نامه جدید با وزارت نفت وارد مذاکره خواهند شد.