پیشروی بیابان‌ها با نصب بادشکن مهار می‌شود

چند سال پیش قربان شهریاری، استاد محیط‌زیست و منابع طبیعی با اشاره به گزارش بانك جهانی در رابطه با از دست دادن سالانه 80 هزار میلیارد ریال در اثر خسارت زیست‌‌محیطی کشور گفته بود: «در این وضعیت بیشترین خسارت با 25 هزار و 500 میلیارد ریال در بخش آب و پس از آن با 22هزار و 600 میلیارد ریال در بخش سرزمین و جنگل كه شامل اراضی كشاورزی، جنگل‌ها، مراتع، تالاب‌ها و فرسایش می‌شود، بوده است.»

وی با اشاره به اینكه خسارات ذكر شده به‌طور متوسط بیش از 33 هزار تومان در ماه از سفره خانوارهای ایرانی كم می‌كند، افزوده بود: «به‌نظر می‌رسد با اصلاح مدیریت‌ها و كارهای فرهنگی آموزشی، بتوان بخشی از هزینه‌های تحمیل شده به مردم را حذف كرد.»

به همین دلیل در ارتباط با راهکارهای جلوگیری از خسارت‌های زیست‌محیطی، گفت‌وگویی با مدیرعامل و رییس هیات مدیره یکی از شرکت‌های فعال در این زمینه انجام داده‌ایم که در ادامه می‌آید.

***

نظر شما در ارتباط با کاهش خسارت‌های زیست‌‌محیطی چیست؟

همان‌گونه که اطلاع دارید یکی از این خسارت‌ها، تلفات خاک است، فرسایش خاک در مملکت ما چندین برابر بیش از میانگین آن در کشورهای اروپایی است. افزایش رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای آب و غذا و از طرفی ناتوانی مراکز ترویجی در اشاعه فرهنگ استفاده صحیح از منابع، مزارع و مراتع و فقدان مراکز آموزش منابع طبیعی برای روستاییان و کشاورزان از علل دیگر بوده است. رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست هفتم تیرماه سال‌جاری، عنوان کرد که همراه کردن جامعه روستایی برای فعالیت در کشاورزی، دامداری، مراتع و فرسایش خاک و منابع آبی، برگزاری دوره‌های آموزشی و افزایش سطح آگاهی زیست‌محیطی آنها در وهله نخست اهمیت قرار دارد.

آقای شادفر آیا جهت مقابله با معضلات زیست‌محیطی از جمله فرسایش خاک، تبخیر، تعرق و... راهکاری وجود دارد؟

همه می‌دانیم که براساس قانون، حفاظت از محیط‌زیست بر عهده مردم بوده و مشاركت مردم در این امر مهم و ضروری است. جهت مقابله با معضلات زیست‌محیطی، پیشنهاد ما به شکل ضرب‌الاجل، ابتدا ترویج و آموزش جهت ارتقای سطح آگاهی‌های زیست‌محیطی مردم بومی و سپس مشارکت ایشان، در اجرای طرح‌هایی چون جنگلکاری‌های نواری یا احداث بادشکن‌ها پیرامون مراتع، مزارع و باغ‌ها، دامداری‌ها و مرغداری‌ها، دیم‌زارها و در نهایت روستاها به‌عنوان مراکز تولید ناخالص ملی کشور و آن‌هم فقط و فقط با مشارکت مردم بومی است.

در زمان خشکسالی، با افزایش تبخیر و تعرق، فرسایش و اثرات منفی ریزگردها، آیا باید فعالیت‌های کشاورزی را کاهش داد یا واقعا راهکاری اصولی و اجرایی وجود دارد؟

در قرآن کریم سوره کهف، آیه32 به‌وضوح اشاره به احداث بادشکن پیرامون باغ‌ها و... شده، آنجا که می‌فرماید:  «و براى آنان، آن دو مرد را مثال بزن كه به یكى از آنها دو باغ انگور دادیم و پیرامون آن دو باغ را با درختان خرما پوشاندیم و میان آن دو را كشتزارى نیکو قرار دادیم.» همیشه سعی داریم از وسط بیابان به مقابله با بیابان بپردازیم که این کار را سخت می‌کند، همان‌گونه که قبلا هم گفته‌ام، ابتدا با آموزش و ترویج رودررو با کشاورزان و دامداران و روستاییان و در گام نخست، لازم است آنچه که داریم حفظ شود. شنیده‌اید کویر سالانه یک سانتی‌متر پیشروی دارد پس باید ما از اطراف باغ‌ها و مزارع و در کل اطراف روستاها و مناطق آباد کار را آغاز کنیم و سالانه با احداث ردیف بادشکن‌هایی به‌فاصله200 متر ازهم، از اطراف مراتع و روستاها به سمت بیابان پیشروی داشته باشیم.

گفتید مراتع، در ارتباط با مراتع برنامه خاصی اندیشیده شده است؟

طبق آمار بیش از 916 هزار خانوار متکی به مراتع در کشور وجود دارند، درحالی‌که این میزان پنج برابر توان مراتع کشور است. برای رسیدن به حالت تعادل در مراتع باید در جهتی حرکت کنیم که واحدهای بهره‌برداری فعلی به واحدهای بهره‌برداری مطلوب تبدیل شوند (یعنی کاهش فشار بر مراتع) این مهم جز با احداث کمربندسبز پیرامونی مراتع امکان‌پذیر نیست. با آموزش و ترویج رودررو با دامداران و روستاییان می‌توان به این مهم دست یافت. وقتی مرتعداران ما آموزش ببینند، اجرای صحیح و علمی احیا و حفاظت از مراتع برای ایشان ضروری و لازم‌الاجرا خواهد شد.

منظور از آموزش مرتعداران چیست؟

در برگزاری دوره‌های آموزشی، مرتعداران بیشتر با نقش چندمنظوره درختان كه در طرح احیای مراتع و به‌عنوان بادشكن پیرامونی مراتع به‌كار می‌روند، آشنا خواهند شد. به آنها یادآوری می‌شود که با احداث بادشکن با درخت، از فرسایش خاک جلوگیری کنند. بادشکن اطراف مراتع نقش بسزایی روی رشد و افزایش وزن دام تحت چرا دارد یا مثلا در زمان خشکسالی‌ها، مراتع محصور در بادشکن سه برابر بیوماس (زیست توده) بیشتری تولید می‌کنند.

به‌جز نقش درختان در بادشکن، آیا موضوعات آموزشی دیگری هم لازم هست؟

می‌دانید که تبخیر از سطح خاک نقش مهمی در چرخش آب در طبیعت دارد. بخش قابل توجه آبی که وارد خاک می‌شود، از طریق تبخیر از سطح خاک به جو برمی‌گردد. بنابراین فرآیند تبخیر از سطح خاک نه‌تنها سبب اتلاف آب می‌شود، بلکه بعضا موجب شور شدن خاک‌ها نیز خواهد شد. با احداث بادشکن‌ها می‌توان تبخیر را به‌شدت کاهش داد و آب از دسترس خارج نمی‌شود.

آیا بادشکن‌ها بر پدیده سرمازدگی و کاهش خسارات سرمازدگی اثرگذارند؟

سرمازدگی نیز یکی از معضلات زیست‌محیطی کشور است، دولت سالانه از طریق بیمه کشاورزی مبلغ قابل توجهی به خسارت دیدگان پدیده سرمازدگی پرداخت می‌کند. از عوامل موثر در مقابل سرمازدگی که می‌توان از کاهش تولید جلوگیری کرد و درجه ریسک‌پذیری کشاورزان را پایین آورد، احداث بادشکن‌ پیرامون باغ‌ها، مزارع و مراتع است. تا احداث کمربندهای سبزنواری یا بادشکن‌ها در بین کشاورزان، باغداران، مرتعداران و دامپروران و حتی اطراف روستاها و دیم‌زارها به فرهنگ عمومی تبدیل نشود، در بخش منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور به هدف اصلی دست نخواهیم یافت و بهتر بگویم مشکل مصرف نادرست و بی‌رویه آب در بخش کشاورزی حل نمی‌شود.

سخن آخر

باتوجه به پتانسیل قوی و توان بالای کشور که حداقل ۶میلیون هکتار از اراضی شیبدار در کشور قابل تبدیل شدن به باغ‌های مثمر دیم است و هم‌اکنون نیز بیش از 396 هزار هكتار زمین زیر كشت درختان مثمر دیم قرار دارد. کمربندهای سبزنواری و خدمات بادشکن و چگونگی احداث کمربندها، تهیه گلباد هر منطقه و انتخاب نمونه درختان و گونه‌های آدابته با منطقه خاص می‌تواند به افزایش زمین‌های قابل کشت کمک کند.