پرداخت نقدى یارانه ها؛ هیاهویی براى هیچ!

در خبرها آمده است كه دولت در بودجه سال ٩٦ همانند سال ٩٥ عددى بالغ بر ٤٨ هزار میلیارد تومان را براى پرداخت یارانه نقدى به مردم در نظر گرفته است و این به آن معنى است كه در سال آینده نیز قرار نیست اقدامات جدى براى قطع پرداخت یارانه به دهك هاى بالاى جامعه و بسیارى از افراد توانمند كه به هر دلیلى حاضر به انصراف از دریافت یارانه نیستند صورت بگیرد.

آمارها نشان می دهد میزان یارانه نقدى پرداختى در طرح هدفمندى یارانه ها از ابتداى طرح در دى ماه سال ١٣٨٩ تاكنون بالغ بر ٢٥٠هزار میلیارد تومان بوده و این مبلغ پرداختى در اجراى طرح هدفمندى یارانه ها بیش از دوبرابر هزینه طرح هاى عمرانى كشور در این سال ها بوده است.

با توجه به ثابت بودن میزان یارانه پرداختى به ازاى هر شهروند یعنى همان ٤٤.٥٠٠ تومان در این سال ها در نخستین سال پرداخت یارانه هاى نقدى، یارانه ها قادر به پوشش سهم ٥٠ درصدى از كل هزینه خانوار دهك پایینى جامعه بوده است و با توجه به تورم بالاى كالا و خدمات در سال هاى اخیر، اكنون سهم یارانه ها در پوشش هزینه هاى خانوارهاى دهك پایین جامعه به ١٨ درصد و براى متوسط كل خانوارها، یارانه ها از سهم ١٤ درصدى پوشش هزینه هاى خانوارها در سال ٨٩ به تنها كمتر از ٥ درصد كاهش یافته است.

آمارها به خوبی نشان می دهد با آنكه یارانه هاى نقدى تقریبا نقش خود را در پوشش بخشی از هزینه هاى خانوار ایرانى از دست داده است اما همین عدد مجموع یارانه پرداختى در سال یعنى حدود ٤٨هزار میلیارد تومان كاملا بودجه دولت هاى ایران در سال هاى اخیر را از توازن خارج كرده است.

در عین حال بررسى ها نشان می دهد از زمان پرداخت نقدی یارانه ها در سال٨٩ به بعد  درصد تحقق بودجه هاى عمرانى كشور به عنوان یكى از مهم ترین محرك هاى رشد و توسعه كشور به شدت كاهش پیدا كرده و  درصد تحقق آن به طور متوسط به نصف سال هاى قبل از پرداخت نقدی یارانه رسیده است.

بگذارید صورت مسئله را ساده كنیم؛ دولت در هر سال عددى نزدیك به ٤٨هزار میلیارد تومان را به عنوان یارانه نقدى به مردم می پردازد و به بیان دیگر بخشی از درآمدهاى نفتى و مالیاتى كشور را به جاى تخصیص در بودجه هاى عمرانى و ایجاد راه ها و نیروگاه ها، به روزرسانى سیستم حمل ونقل عمومى، ایجاد اشتغال و ساخت زیرساخت هاى توسعه اى و... به صورت نقدى به مردم پرداخت مى كند. این یارانه به دلیل ثابت بودن رقم آن به ازاى هر فرد در این سال ها و تورم بالاى سال هاى اخیر، اثر خود را در پوشش بخشى از هزینه هاى سبد خانوار از دست داده است!

اما سوال اساسی اینجاست كه چرا دولت ها تدبیرى و تغییرى در ساختار پرداخت یارانه ها به كار نمى گیرند؟ همان طور كه پیشتر اشاره شد در لایحه بودجه سال آینده نیز دولت همچنان عدد ٤٨هزار میلیارد تومان را به پرداخت یارانه هاى نقدى اختصاص داده و این به معنى آن است كه چرخ معیوب و بی اثر پرداخت یارانه همچنان ادامه دارد.

واقعیت آن است كه وقتى موضوع را از سطحى بالاتر نگاه كنید دلیل ادامه این چرخه معیوب پرداخت یارانه ها با آنكه امروزه همگان به اثر مخرب آن بر ساختار بودجه دولت و بی اثر بودن آن بر قدرت خرید مردم ایران آگاه هستند از منظر اقتصاد سیاسی قابل توجیه است. اساس سیاست ها در شرایط كنونى در اقتصاد و سیاست ایران حفظ وضع موجود است.

هر رفتار و تصمیمى كه شرایط سكون وضع موجود را به مخاطره بیندازد قابل اجرا نیست. تردیدی نیست كه هر اصلاحى همانند یك عمل جراحى ممكن است همراه با درد و خونریزی مقطعى باشد، اما جراحان سیاست و اقتصاد در ایران از نگرانى و ترس خونریزی مقطعى بیمار و نارضایتى مقطعى بخشی از مردم جامعه كه ممكن است یارانه آنها به حق قطع شود حاضر به اصلاح چرخه معیوبى همانند پرداخت یارانه هاى نقدى نیستند و دست روى دست گذاشته اند تا این بیمار از درون عفونت كند و به مرور مضمحل شود.

جسارت و قاطعیت در اجرا و اصلاح برنامه های اقتصادى و سیاسى اشتباه كه سبب فلج شدن بخش هاى مهمى از اقتصاد و جامعه شده است بخش مهمى از ویژگى هاى حكمرانان كارآمد است و وقتى همه اركان حكومت نگران این هستند كه هیچ اعتراضى را ایجاد نكنند، سبب می شود كه تنها همان روندهاى معیوب را ادامه دهند.

ماجراى كلاف در هم پیچیده پرداخت یارانه هاى نقدى كه تقریبا امروز هیچ اثر مثبتى در اقتصاد ایران ندارد اما هیچ كس را یارا و جسارت اصلاح این طرح یا حذف یارانه بخش مهمى از جامعه ایران نیست مثال بسیار خوبی است از شرایط امروز اقتصاد ایران كه نگاه كوتاه مدت و محافظه كارانه و تلاش براى حفظ وضع موجود و جلوگیری از هر سیاستى كه ممكن است در كوتاه مدت ضد راى باشد و اعتراض بخشی از مردم را به همراه داشته باشد، اساس تفكر و برنامه ریزی هاى اقتصادى دولت ها در سال هاى اخیر شده است.