پاشنه آشیل ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه

ایران در حال مذاکره با ارمنستان برای تهاتر گاز با برق این کشور است. فعالان بخش برق بر این باورند که با اتصال شبکه برق ایران به ارمنستان و سپس روسیه، به تدریج در راستای تبدیل شدن کشور به هاب انرژی منطقه گام برمی‌داریم. اما خطوط انتقال فرسوده ایران، معضلی بزرگ در راستای دستیابی به این هدف است. 

تقاضای رو به افزایش برق در کشور سبب شده تا دولت هر سال به ایجاد نیروگاه‌های جدید مجبور باشد. در حال حاضر، ایران با 70 هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی نصب شده رتبه 14 جهان در تولید برق و رتبه اول منطقه را دارد. اما با این وجود، هنوز هم نیاز به ایجاد نیروگاه‌های جدید برای پاسخگویی به نیازهای رو به تزاید جامعه هستیم. با توجه به اختلاف ساعات بین ایران و کشورهای همسایه، دولت بخشی از نیازهای جامعه را از طریق واردات برق از مناطق همجوار تامین می‌کند.

به این ترتیب، شاید بتوان امیدوار بود وقوع سونامی کمبود انرژی را که بارها بخش خصوصی درباره آن هشدار داده بود، اندکی به تاخیر اندازد. به دلیل نیاز فوری کشور به تامین انرژی، حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو در حاشیه دوازدهمین اجلاس مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و ارمنستان که با دو سال تاخیر برگزار شد، اعلام کرد: ایران قصد دارد اجرای خط سوم انتقال انرژی از ارمنستان را در دستور کار خود قرار دهد. 

وزیر نیرو در ادامه با اشاره به اینکه به ازای برق وارداتی به کشور، به ارمنستان گاز صادر می‌کنیم، اجرای این پروژه را منوط به تفاهم بین وزارت نفت ایران و دولت ارمنستان دانست. 

تهاتر، اقتصادی‌ترین راه برای تامین انرژی

در صورت توافق وزارت نفت و دولت ارمنستان، ایران گاز بیشتری در اختیار این کشور قرار خواهد داد تا برق بیشتری از ارمنستان به ایران صادر شود. مدتهاست گاز ایران از طریق یک خط لوله گازی به این کشور منتقل می‌شود. ارمنستان نیز به دلیل داشتن نیروگاه‌های برق آبی زیاد، برق ارزانی تولید کرده و انرژی مازاد خود را در مواقع لزوم در اختیار ایران قرار می‌دهد. این روزها ایران تلاش می‌کند برق ارزان بیشتری از این کشور دریافت کند. آرش نجفی، نایب رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی بر این باور است که به جای ساخت نیروگاه‌های جدید در کشور، بهتر است نیازهای خود را از ارمنستان یا کشورهای همسایه تامین کنیم. 

وی در پاسخ به این پرسش «فرصت امروز» که آیا تهاتر گاز بین ایران و ارمنستان از نظر اقتصادی به‌صرفه‌است، این‌گونه توضیح می‌دهد که در حال حاضر برق برای ایران گران تمام می‌شود. اگر خطوط انتقال بین ایران و ارمنستان طوری ساخته شود که اتلاف انرژی نداشته باشد، انتقال برق از این کشور، اقتصادی‌ترین راه تامین نیازهای کشور است. 

نایب رییس کمیسیون انرژی اتاق ادامه می‌دهد که سه ماه دیگر در برخی نقاط ایران فصل گرم شروع می‌شود و تا پنج ماه دیگر کشور به سمت گرما می‌رود تا آن زمان قادر به ایجاد نیروگاه جدید نیستیم اما در کوتاه‌مدت می‌توانیم از طریق ارمنستان نیازهای خود را تامین کنیم. وی استهلاک شبکه انتقال برق و محل نصب کنتور -در مبدا یا مقصد یا در میانه راه انتقال- را در قیمت تمام شده برق وارداتی، بسیار موثر توصیف می‌کند. 

نجفی می‌گوید، سوآپ برق به این مفهوم که کشور در زمان‌هایی که نیاز به این حامل انرژی دارد، اقدام به واردات آن کرده و در مواقع کم باری، برق را به کشورهای همسایه صادر کند، برای ایران مقرون به صرفه نیست. اما این استراتژی که به ازای برق دریافتی گاز بدهیم، تصمیم درستی است. 

وی ادامه می‌دهد که با این شیوه، گاز که کالایی بدون استهلاک است، صادر می‌کنیم و در مقابل کالای دارای استهلاک - از نظر فرسودگی شبکه؛ نیروگاه‌ها و غیره- را وارد کشور می‌کنیم. پس در مجموع این تهاتر برای کشور منافع دارد. 

ایران نیازمند اصلاح شبکه فرسوده

تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه هدفی است که در اسناد بالادستی و سیاست‌گذاری‌های کلی کشور به آن توجه شده‌است. حتی مقام معظم رهبری نیز در ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به آن تاکید داشته‌. علی بخشی، نایب رییس سندیکای صنعت برق در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» به این نکته تاکید می‌کند که در صادرات برق نباید قیمت این حامل انرژی و گاز را با هم مقایسه کرد. بلکه مزیت‌های بی‌شماری در تبادلات انرژی بین ایران و ارمنستان وجود دارد. 

وی ادامه می‌دهد که در کشورهای همسایه، بازار مناسبی برای تبادل انرژی وجود دارد. ایران می‌تواند با توجه به اختلاف ساعات روشنایی در شمال و جنوب کشور، به کریدوری برای انتقال انرژی تبدیل شود. به این ترتیب از محل انتقال انرژی، درآمدهای زیادی برای کشور ایجاد می‌شود. 

اما نایب رییس سندیکای برق در پاسخ به این پرسش که آیا شبکه فرسوده انتقال برق کشور می‌تواند بستر مناسبی برای تبدیل شدن ایران به کریدور برق منطقه را فراهم کند، می‌گوید: در حال حاضر شبکه موجود توان انتقال حجم‌های کوچک برق، تا سقف چهار تا پنج هزار مگاوات در سال را دارد. اما برای افزایش دادن میزان انتقال، باید شبکه تقویت شود و در این حوزه به نسل جدید خطوط انتقال و سرمایه‌گذاری مناسب داریم. 

وی معتقد است که اگر سرمایه‌گذاری مناسب در این بخش وجود داشته باشد، ظرف سه تا پنج سال می‌توان شبکه برق کشور را برای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه اصلاح کرد. بخشی در پاسخ به این پرسش که چرا هیچ برآوردی از درآمدهای حاصل از تبدیل شدن ایران به هاب منطقه یا سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای دستیابی به این هدف وجود ندارد، بیان می‌کند که دولت با وجود آنکه این سیاست از مدت‌ها پیش در برنامه‌های توسعه‌ای گنجانده شده، این هدف را جدی نگرفته‌است. 

وی اضافه می‌کند، وزارتـخـانـه‌هـای امـور خارجه‌و‌نیرو باید درباره نیازسنجی بازارهای منطقه وارد عمل شوند تا بخش خصوصی برآوردهای لازم را در زمینه فراهم کردن امکانات صادرات، تولید و انتقال برق انجام دهد. 

هدف از تهاتر با ارمنستان اتصال به روسیه

به اعتقاد پیام باقری، رییس کمیته صادرات سندیکای برق هدف از ایجاد خطوط انتقال بین ایران و ارمنستان، اتصال به کشور روسیه است. وی به «فرصت امروز» می‌گوید که اتصالات برقی ایران با کشورهای همسایه، آن را به هاب انرژی منطقه تبدیل کرده و علاوه بر منافع اقتصادی، از نظر امنیتی نیز مزایایی برای کشور دارد. 

باقری در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر بیلان صادرات و واردات برق در ایران بین 500 تا 600 مگاوات است، عنوان می‌‎کند که ظرفیت صادراتی ایران با ایجاد خط سوم انتقال برق بین ایران و ارمنستان به 800 تا هزار مگاوات خواهد رسید. 

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ایران برای صادرات برق به کشورهای همسایه روابط دیپلماتیک قوی دارد یا خیر، می‌گوید که سال‌هاست کشورهای جنوب ایران مثل امارات متحده عربی به دنبال ایجاد خط انتقال برق زیردریایی هستند. اما ایران به این مسئله خیلی جدی توجه نکرده‌است. رییس کمیته صادرات سندیکای برق بیان می‌کند: به تازگی قراردادی به امضا رسیده که ایران از طریق پاکستان به هندوستان برق صادر کند. 

وی اضافه می‌کند که با توجه به موقعیت ایران در منطقه، می‌توانیم از کشورهایی که برق مازاد ارزان دارند، انرژی تحویل گرفته و به کشورهای دیگر گران‎تر بفروشیم یا اینکه حق ترانزیت دریافت کنیم.