ورمی کمپوست فرصتی برای سرمایه‌گذاری

کشاورزی ارگانیک و مدرن مسئله‌ای است که بارها در صفحه فرصت سرمایه‌گذاری بر آن تأکید کردیم. استفاده از روش‌های نوین و کود‌های طبیعی امروزه به یکی از دغدغه‌های اصلی تولید در بخش کشاورزی تبدیل شده است. از سوی دیگر مسائل زیست‌محیطی و مشکلاتی از این دست باعث شده در بسیاری از کشور‌ها پرورش کرم خاکی به منظور تبدیل زباله‌های‌تر و بقایای میوه و سبزیجات به کود ورمی کمپوست به‌عنوان یک راهکار مفید و مؤثر در دستور کار قرار گیرد. درخصوص تولید ورمی کمپوست در گذشته مطالبی در همین صفحه به چاپ رسیده است که لازم دانستم نکاتی را در این خصوص بیان کنم تا سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگانی که قصد سرمایه‌گذاری در این بخش را دارند با آشنایی بیشتری به این سمت و سو حرکت کنند.

کرم خاکی را بشناسیم

غذای اصلی كرم‌های خاكی بقایای مرده و پوسیده گیاهی به انضمام بقایای ریشه گیاهان و نیز كود دامی است. كرم‌های قرمز بارانی بیشتر مواد زائد آشپزخانه را نیز خواهند خورد. ضایعات سبزیجاتی كه در حین تهیه غذا به وجود می‌آید برای کرم‌ها قابل‌استفاده است؛ مانند پوست سیب‌زمینی، هویج، كاهو، كلم، كرفس، سیب، پوست موز، گریپ‌فروت و پوست پرتقال، برگ چای، چای كیسه‌ای، تفاله قهوه، كاغذ و مقوا. بعضی از ضایعات زودتر از سایر مواد به كود تبدیل می‌شوند. پوست موز حدود یك هفته طول می‌كشد درحالی‌که پوست پرتقال حدود یک‌ماه طول خواهد كشید تا كاملاً تجزیه شود. نوع و مقدار مواد غذایی در دسترس نه‌تنها روی جمعیت كرم‌های خاكی، بلكه روی انواع گونه‌های موجود و نرخ رشد و. . . تأثیر می‌گذارد.

زایدات کشاورزی شامل باقیمانده محصولات و محصولات جانبی آنها مانند زایدات غلات، دانه‌های روغنی، نیشکر، ساقه ذرت، کتان، کنف، محصولات فرعی کارخانه‌های روغن، کارخانه‌های چای و شکر و صنایع مرتبط با میوه و سبزیجات دارای قابلیت تبدیل به کرم‌پوسال (ورمی‌کمپوست) هستند، روزنامه‌های سیاه‌وسفید معمولی نیز می‌توانند کمپوست شوند هرچند نیتروژن آنها پایین است و درنتیجه سرعت تجزیه را کاهش می‌دهند. اگر کاغذ کمپوست شود نباید بیش از 15 درصد وزن کل مواد توده کمپوست باشد. زایدات کشاورزی از قبیل باقیمانده محصولات، زایدات سبزیجات، تفاله نیشکر و. . . فضولات احشام (فضولات گاو، گوسفند و. . .، زایدات شهری (زباله شهری)، زباله‌های صنعتی، زایدات گیاهان از قبیل برگ، خاک‌اره (برای هر صد کیلوگرم خاک‌اره به یک کیلو نیتروژن نیاز است) و... قابل تغذیه توسط کرم‌ها هستند. کیفیت محصول تولیدشده با به‌کار بردن کود آلی افزایش می‌یابد، اغلب مواد آلی زاید قابل‌تجزیه بیولوژیکی می‌توانند به کود تبدیل شوند، حدود 5 تا 10 درصد موادی که توسط کرم بلعیده می‌شوند در بافت‌های بدن کرم به‌منظور رشد و فعالیت‌های متابولیکی جذب و بقیه به‌صورت کودهای گرانولی دفع می‌شوند. درمجموع هر کرم قادر است در روز معادل وزن خود تا دو برابر تغذیه کند و 60 درصد آن را به كود ورمی‌کمپوست تبدیل کرده و دفع کند.

توجه به این نکته ضروری است که کرم‌ها با فلزات، فویل، پلاستیک، مواد شیمیایی، روغن، حلال‌ها، حشره‌کش، صابون، رنگ و. . . تغذیه نشوند. همچنین باید از انواع مرکبات (پرتقال، لیموشیرین و گریپ‌فروت)، پیاز، سیر، میخک، غذاهای پر ادویه و خیلی تند و غذاهای اسیدی اجتناب کرد، همین‌طور نباید از خرزهره و دیگر گیاهان سمی برای تغذیه کرم‌ها استفاده شود. گیاهان که با آفت‌کش یا علف‌کش سم‌پاشی شده‌اند نباید در فرآیند کمپوست‌سازی استفاده شوند. همچنین برخی از مواد به علت اینکه سلامتی انسان را به خطر می‌اندازند یا مایه رنجش انسان می‌شوند نباید برای تولید کود استفاده شوند. افزودن مدفوع انسان و حیوانات خانگی توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است باعث انتقال بیماری ‌شوند. گوشت، استخوان، تخم‌مرغ و محصولات لبنی نباید اضافه شود چون باعث جلب حشرات به محل می‌شود. اگر مواد غذایی خرد شوند بلعیدن آنها برای کرم‌ها راحت‌تر خواهد بود. هنگام دادن زباله‌ها در صورت امکان آنها را به تکه‌های کوچک‌تر تقسیم کنید تا انجام فرآیند تولید کرم‌پوسال (ورمی‌کمپوست) برای کرم‌هاآسان‌تر باشد. زباله‌ها را به مدت چند روز در داخل یک مخزن قرار دهید تا باکتری‌ها شروع به شکل‌گیری کنند چون کرم‌ها بسیار به باکتری علاقه دارند. همچنین از مرطوب بودن مخلوط نهایی اطمینان حاصل کنید که مانند یک کیک اسفنجی باشد. اضافه کردن کمی ماسه ریز به توده ماده آلی به هضم غذا در سنگدان کرم کمک می‌کند.

تغذیه گونه آیزنیا فوتیدا ازبستری شامل مواد نیمه پوسیده کود گاوی، کود اسبی (کودها باید خشک باشند) کاهو، کلش غلات وبرخی زایدات و بقایای گیاهی است، در داخل این بستر اصلی می‌توان مواد تازه‌ای چون زایدات سبزیجات و میوه‌جات، مواد آلی و قابل‌تجزیه، زباله‌های خانگی، پسماندهای کارخانه‌های غذایی و حتی لجن و فاضلاب (به‌جز فاضلاب صنعتی) اضافه کرد. کود مرغی تازه به علت میزان زیاد اوره برای کرم‌ها سمی است و باید بعد از پوسانیدن با سایر مواد مخلوط شود تا قابل‌استفاده شود، حتی کود گاوی تازه برای کرم‌ها مناسب نیست و باید شست‌وشو شده یا به‌صورت پوسیده مصرف گردد. باید توجه داشت که مخلوط کود حیوانی و بقایای گیاهی که پوسیده نباشند در صورت تأمین رطوبت مراحل پوسیدگی را خواهند گذراند و به علت فعالیت میکروارگانیزم‌ها دمای آن تا 80 درجه سلسیوس (سانتی‌گراد) بالا می‌رود که برای کرم‌هاقابل‌تحمل نیست و لذا باید از کود حیوانی و بقایای گیاهی تنها در صورتی استفاده کرد که به حالت پوسیده یا نیمه پوسیده باشند و مرحله کمپوست شدن را گذرانیده باشند. کرم‌ها در خارج از سفره غذایی حرکت نمی‌کنند و به همین علت جمعیت آنها بسته به دسترسی به مواد غذایی رشد کرده و تثبیت می‌شود.

صرفه‌های اقتصادی در تولید ورمی کمپوست

درخصوص شرایط سرمایه‌گذاری و امکانات لازم گزارشی در همین صفحه به چاپ رسیده که جامع و مانع بود. علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری می‌توانند از این اطلاعات برای سرمایه‌گذاری و شروع کسب‌وکار خود استفاده کنند اما نکاتی هست که توجه به آنها تولید را اقتصادی‌تر و از شکست‌های احتمالی در کسب‌وکار جلوگیری می‌کند. از نظر اقتصادی کشت و پرورش کرم خاکی وقتی مقرون‌ به ‌صرفه است که بتوان از موادی که دارای هیچ‌گونه هزینه‌ای نباشد استفاده کرد. مثل پسماندهای رستوران‌ها، آشپزخانه‌ها، اماکن میوه و تره‌بار، مواد زائد کارخانه‌های تهیه مواد غذایی (کارخانه آردسازی و روغن‌کشی سویا). تغذیه کرم‌ها باید به‌طور مرتب و معمولاًیک‌بار در هفته صورت گیرد.

انباشتن بیش‌ازحد مواد غذایی در بستر، سبب ایجاد بوی نامطبوع و ترکیبات سمی می‌شود. بهترین روش برای تهیه برنامه و میزان تغذیه، تعیین میزان مصرف کرم از آخرین تغذیه و همچنین شرایط موجود کرم‌هاست. زمانی که آخرین مواد‌غذایی تغذیه ‌شده تقریباً در حال تمام شدن است زمان تغذیه مجدد هست.

برای داشتن بهره‌وری بالاتر و اینکه بیشترین تولید و استفاده را در یک دوره تولید داشته باشید باید مرتبا به تغییرات بستر پرورش کرم‌ها توجه کنید. اگر به نظر برسد که رشد کرم‌ها متوقف ‌شده یا زادوولد آنها کاهش ‌یافته احتیاج به‌اضافه کردن پروتئین بیشتری در مواد غذایی است. مرکز تهیه کرم خاکی در فیلیپین توصیه می‌کند که بهترین ترکیب غذایی برای کرم خاکی مخلوطی از 55 درصد خاک‌اره، 35 درصد پوسته برنج و 10 درصد سبوس برنج است. این مخلوط باید به مدت سه هفته تخمیر شود تا حرارت آن بین 5/15 تا 20 درجه سانتی‌گراد برسد.

نکات کلیدی

رطوبت مناسب بستر، هوادهی، تغذیه، جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری ph در حد 7-8 از نکات کلیدی در تولید کرم‌پوسال (ورمی‌کمپوست) است. بستر باید به‌گونه‌ای باشد که هوای زیادی را به درون خود راه بدهد. کرم‌ها علاقه‌ای به باکتری‌های بی‌هوازی ندارند و اگر تحت چنین شرایطی قرار گیرند محلی را که باعث آزارشان می‌شود ترک می‌کنند و اگر قادر به این کار نباشند خواهند مرد. کرم‌ها نیز درست مانند بیشتر جانوران به تنفس نیاز دارند. لازم است که تقریبا هر دو یا سه هفته یک‌بار چند اینچ از لایه‌های بالایی بستر را به‌آرامی به هم زد تا گازهای ایجادشده خارج شوند. این کار همچنین از فشردگی بستر جلوگیری می‌کند. لایه‌های سطوح پایین‌تر را نیز می‌توان به میزانی بسیار کمتر از لایه‌های بالایی به هم زد. در بسترهای کود حیوانی که کرم‌ها مشغول فعالیت تولید کود هستند در اثر فعالیت‌های گازی کود حیوانی گاز متان تولید می‌شود که باعث از بین رفتن کرم‌ها می‌شود.

لازم است که به‌طور متناوب پشته به هم زده شود تا گاز متان از داخل پشته خارج‌شده و کرم‌ها فعالیت خود را ادامه دهند. بسته به روش تولید ابزارهای دستی و مکانیزه مختلفی برای این کار وجود دارد. در حال حاضر این کار در ایران با روش دستی و با ابزاری شبیه شن‌کش انجام می‌شود. لازم به ذکر است که این کار را با بیل نمی‌توان انجام داد چون به کرم‌ها آسیب می‌رساند. دستگاه‌هایی در ایران در حال طراحی و ساخت است که با بسته شدن به پشت تراکتور فرآیند هوادهی را با سرعت و هزینه کمتر انجام می‌دهد و امکان تولید در حجم‌های انبوه را فراهم می‌کند. این دستگاه حدود یک‌میلیون تومان قیمت دارد.

* کارآفرین اجتماعی و عضو هیات عامل فاوا