هم‌قدم با ظهیرالاسلام

میدان بهارستان مکانی نام‌آشنا برای اهالی تهران محسوب می‌شود. میدانی قدیمی با تاریخی ارزشمند و قابل اعتنا. این میدان که تقریبا در جنوب شهر تهران واقع شده است هم مرکزی سیاسی محسوب می‌شود و هم میدانی تجاری. از ساختمان مجلس شورای اسلامی گرفته تا بسیاری از مراکز و ساختمان‌های دولتی و سیاسی که در گرداگرد این میدان جمع شده‌اند. علاوه بر این می‌توان بهارستان را یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین مراکز تهران نیز برشمرد. کمی پیاده‌روی در محله‌های این منطقه شاهدی بر این ادعا خواهد بود.

خانه‌های قدیمی، موزه‌های تاریخی، کوچه‌های تنگ و باریک و مغازه‌هایی که گاه به نظر می‌رسد شبیه ماشین زمان ما را به گذشته‌های دور می‌برند.در اطراف این میدان انواع زیادی از کسب‌وکارها برای سالیان دراز به حیات و فعالیت خود ادامه می‌دهند. اگر کمی از میدان بهارستان دور شده و شروع کنیم به قدم زدن در خیابان جمهوری، در نخستین چهارراه و در بخش شمالی خیابان جمهوری به خیابانی خواهیم رسید که شبیه صفحات تاریخ جلوی چشم ما خودنمایی خواهد کرد. بله! ما به خیابان ظهیرالاسلام رسیده‌ایم.

خیابان ظهیرالاسلام خیابانی یک طرفه از جنوب به طرف شمال است. از جنوب به خیابان جمهوری می‌رسد و از شمال به خیابان شهید قائدی. دو ایستگاه مترو به این خیابان بسیار نزدیک هستند؛ یکی ایستگاه بهارستان و دیگری هم ایستگاه سعدی. از مترو بهارستان که آمدید بیرون، بیایید به طرف میدان بهارستان.سپس خیابان جمهوری را به طرف غرب پیاده گز کنید تا نخستین چهارراه، آنگاه در سمت راست‌تان به خیابان ظهیرالاسلام خواهید رسید.

اگر هم در ایستگاه سعدی از مترو بیرون آمدید، خیابان جمهوری را به طرف شرق راه بروید. کمی بعد از باغ سپهسالار، به خیابان ظهیرالاسلام می‌رسید. چهارراهی که ابتدای ظهیرالاسلام است، مملو است از مغازه‌های چاپ کارت‌های عروسی و گاهی هم کارت ترحیم. یکی کارتی برای آغاز و دیگری قابی برای پایان. مغازه‌ها پر هستند از کارت‌های جورواجور و رنگارنگ. پشت شیشه‌ برخی از مغازه‌ها نوشته شده چاپ فوری و بیست‌وچهار ساعته.

بنابراین برای عروسی، جشن تولد، مجلس ترحیم یا هر مهمانی خاصی اگر نیاز به کارت‌های دعوت فوری داشتید، وقت را تلف نکنید. با نخستین و نزدیک‌ترین وسیله نقلیه خود را به این قسمت از شهر برسانید. علاوه بر مترو، دسترسی به این محله از اقصی نقاط شهر و به وسیله خطوط تاکسیرانی و اتوبوس‌های شهری امکان‌پذیر است. به‌خصوص اینکه میدان بهارستان یک ایستگاه اتوبوسرانی نیز دارد که دسترسی افراد به جاهای مختلف شهر را راحت و آسان می‌کند.

ظهیرالاسلام خیابانی که بوی تاریخ می‌دهد

خیابان ظهیرالاسلام، خیابانی تاریخی و قدیمی است. این خیابان قبل از اینکه کاربری دهه‌های اخیر خود را پیدا کند یعنی در دوران قاجاریه باغ نگارستان فتحعلی شاه بوده است. باغی بزرگ و زیبا که از یک سو به خیابان صفی علیشاه می‌رسیده و از سوی دیگر به خیابان دروازه شمیران. می‌گویند این باغ به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده است. باغی که در زمان خود یکی از بزرگ‌ترین، مشهورترین و شکیل‌ترین عمارت‌ها و باغ‌های تهران به حساب می‌‌آمده است.

این خیابان را بعدها به نام ظهیرالاسلام خواندند. نامی که تا هم‌اکنون نیز باقی مانده و میان اهالی تهران نامی آشنا و مشهور محسوب می‌شود. وجه تسمیه این نام هم مانند دیگر نام‌گذاری‌های آن دوران برمی‌گردد به نام یکی از افراد مشهور و سرشناس در آن دوره. ظهیرالاسلام، لقب میرزا زین‌العابدین تهرانی، امام جمعه تهران در عصر ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه بوده است. سیدزین‌العابدین تهرانی، معروف به امام جمعه، فرزند میرزا ابوالقاسم تهرانی بود.

وقتی وی فوت کرد، منصب امام جمعه شهر، به پسر او زین‌العابدین رسید. اما چون سیدزین‌العابدین هنوز کودک بود باید صبر می‌کردند تا به سن رشد برسد. این اتفاق در سال 1280هجری قمری رخ داد. در آن سال زین‌العابدین 21 ساله امام جمعه تهران شد و لقب ظهیرالاسلام را به او دادند. خانه او نزدیک باغ سپهسالار بود و به همین خاطر نام ظهیرالاسلام را بر این خیابان گذاشتند تا در حافظه تاریخی و شهری مردم تهران باقی بماند.

ظهیرالاسلام در سال 1321 فوت کرد و پس از او، پسرش‌ سید‌جواد‌ امامی‌ كه‌ اشتهار‌ پدر‌ را‌ داشت، نیابت‌ تولیت‌ آستان‌ قدس‌رضوی‌ و‌ مدرسه‌ سپهسالار‌ تهران‌ را‌ برعهده‌ گرفت. به مرور زمان‌ رفت‌و‌آمد‌ ناشران، عاشقان كتاب‌، نویسندگان و مترجمان و‌ هنرمندان به خیابان ظهیرالاسلام‌، این خیابان را به یکی از مراکز روشنفکری و فرهنگی ایران و البته به مرکزی در خصوص چاپ و کتاب و کاغذ تبدیل كرد.

این خیابان با حضور افرادی همچون مجتبی مینوی، بزرگ علوی، محمدتقی‌بهار و بدیع‌الزمان فروزانفر دچار شور فرهنگی خاصی شد. ابوالحسن صبا، نخستین موسیقیدان ایرانی است که موزه‌ای ویژه از او به نام منزل شخصی صبا در این خیابان تاسیس و موجب رونق بیشتر ظهیرالاسلام شد.

ظهیرالاسلام مرکز چاپ و کاغذ تهران

کم‌کم ناشران ریز و درشت و بسیاری دیگر از مشاغل مرتبط،کسب‌وکار خود را به این خیابان منتقل کردند.اندک اندک چاپخانه‌های زیادی در خیابان ظهیرالاسلام و محله‌های اطراف مانند مخبرالدوله و ملت کار خود را شروع کردند. چاپخانه‌هایی چون فاروس‌ و فردین‌ از‌ جمله‌ چاپخانه‌های‌ خصوصی‌ و‌ قدیمی‌ در‌ این خیابان بودند.

به طوری که از دهه پنجاه‌شمسی این خیابان تبدیل شد به مرکزی برای صنف کاغذفروشان، اهالی چاپ و نشر و علاقه‌مندان به حوزه کتاب. یعنی گروهی که تا قبل از این عمده فعالیت خود را در بازار شیرازی‌ها و نوروزخان انجام می‌دادند و برخی هم در اطراف خیابان فردوسی مشغول به‌كار بودند. به مرور زمان همه آنها دارای مرکزیتی در خیابان ظهیرالاسلام شدند.

به مرور زمان و کم‌کم پای آدم‌های معروف و مشهور به این خیابان باز شد. ناشران مختلف سعی کردند در ظهیرالاسلام برای خود مغازه و مکانی دست‌وپا کنند. هر چه زمان گذشت، چاپخانه‌ها عرصه را به مغازه‌های دیگر تنگ‌تر کردند. نتیجه این شد که در گذر سال‌های اخیر مغازه‌هایی که غیر‌از کار کاغذ و چاپ انجام می‌دادند هم کم‌کم سرقفلی خود را به صاحبان این کسب‌وکارها فروختند.

می‌توان گفت به وجود آمدن مرکزیت برای کسب‌وکاری خاص در شهرهای بزرگ یکی از مشخصه‌های زندگی در ابرشهرها به حساب می‌آید. مسافت‌های طولانی، ازدحام جمعیت و ترافیک بسیار زیاد باعث می‌شود در گذر زمان و برای دسترسی بهتر، صاحبان کسب‌وکارهای خاص در نقطه‌ای مشخص دور هم جمع شوند.

این امر باعث می‌شود که به نفع مشتری میان اهالی بازار رقابت به‌وجود بیاید و در انتها کسانی به رشد و زندگی شغلی خود ادامه می‌دهند که کارشان از کیفیت خوبی برخوردار بوده و سعی می‌کنند آن را نیز حفظ می‌کنند. کسانی که هم در کار خود خبره باشند و هم جانب انصاف را نگه دارند. این امر برای مشتریان نیز خالی از لطف نیست. دریافت خدمات بهتر و استفاده از قیمت‌های مناسب‌تر جزو نتایج مثبت برای مصرف‌کنندگان به حساب می‌آید.

کاغذها شما را صدا می‌زنند

از دهه 50 حدود 40سال می‌گذرد و خیابان ظهیرالاسلام نه تنها از کاغذ و چاپ و کتاب خالی نشده، بلکه مرکزیت خود را تثبیت کرده و این روزها علاوه بر فروش و عرضه انواع کاغذ به مشتریان، در این خیابان انجام تمام خدمات چاپ تجاری، اعم از کارت ویزیت، سررسید، تقویم، بروشور، کاتالوگ و غیره را توسط شرکت‌های حرفه‌ای، برای افراد، موسسات و شرکت‌های تجاری و صنعتی در کیفیت‌های مختلف شاهد هستیم. تولید و چاپ تقویم‌های دیواری، ست‌های اداری، ساک‌های دستی، هدایای تبلیغاتی، دفترچه‌های تلفن، انواع کاغذهای یادداشت و چسب‌دار، مقواهای رنگی در اندازه‌های مختلف، لوح تقدیر، سربرگ و فاکتور و البته برش کاغذ از جمله فعالیت‌های حرفه‌ای در حال انجام در این خیابان هستند.

این روزها اگر در این خیابان قدم بزنید، غیر‌از بوی کاغذ و غیر‌از اطلاعیه‌های مختلف چاپ نه بوی دیگری به مشامتان می‌خورد و نه چیز دیگری می‌بینید. قدم به قدم این خیابان مملو است از شرکت‌های ارائه‌دهنده تمام خدمات چاپی و شرکت‌های تولید و توزیع کاغذ.