هزینه‌های حمل‌و‌نقل معادن کمرشکن است

مبلغی که برای حمل‌و‌نقل مواد معدنی هزینه می‌شود، تاثیر مستقیمی بر قیمت تمام‌شده محصول معدنی دارد. اهمیت این موضوع زمانی مشخص می‌شود که براساس گفته‌های مهدی کرباسیان «توسعه خطوط حمل‌و‌نقل می‌تواند در کنار تسریع صادرات مواد و محصولات معدنی، توسعه صنایع معدنی در کشور را نیز به همراه داشته باشد.» او همچنین معتقد است که «حمل‌و‌نقل و برنامه‌ریزی صحیح برای حمل‌و‌نقل موادمعدنی، موجب شناسایی بهتر، بهره‌برداری مطلوب‌تر، ارتقای سطح استخراج از معدن و کاهش هزینه‌های تولید می‌شود.» براساس اظهارات برخی معدنکاران و صادرکنندگان مواد معدنی اگر مالیات و حقوق دولتی معادن به حداقل ممکن، حتی صفر، برسد باز هم محصولات معدنی به دلیل قیمت‌های بالای حمل‌و‌نقل محصولات معدنی با قیمت تمام شده بالایی صادر خواهد شد. 

بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن اتاق ایران در گفت‌وگو با «فرصت امروز» درباره اهمیت هزینه‌های حمل‌و‌نقل در قیمت تمام‌شده محصولات معدنی می‌گوید: به طور حتم به همان میزانی که مالیات و حقوق دولتی در قیمت تمام شده محصولات معدنی تاثیر دارد، هزینه حمل‌و‌نقل گران نیز یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار است. من سعی کردم با تهیه جدولی و نمایش آن در همایش سنگ آهن به وضوح نشان دهم که قیمت تمام شده محصولات معدنی از درب معدن تا بنادر و درنهایت در مقصد صادراتی چقدر تمام می‌شود.

او در ادامه می‌افزاید: در اغلب مواقع هنگامی که کالای نهایی را به مقصد صادراتی می‌رسانید به دلیل بالا بودن هزینه‌ها و قیمت تمام‌شده محصولات معدنی هیچ‌گونه صرفه اقتصادی برای شما ندارد. شکوری ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم اهمیت این موضوع را دریابیم باید به تجربیات و اقدامات سایر کشورها در این زمینه توجه کنیم. به‌عنوان مثال، با توجه به اینکه بخشی از ذخایر و مواد معدنی چینی‌ها در شمال و شمال غرب این کشور ذخیره شده است در همین راستا برای استفاده از منابع و صادرات آسان آنها معدنکاران و مسئولان این حوزه به این فکر افتادند برای توسعه خطوط ریلی خود با کمک آمریکا، تا نزدیکی چابهار از پاکستان و افغانستان اقدام کنند تا به بندرهای مهم برای صادرات محصولات خود نزدیک باشند، علاوه بر این در بنادر مهمی از جمله بندر گوادر، سه فاز جدید ایجاد کرده‌اند تا کشتی‌ها در آنها پهلو بگیرند. اما یکی از مباحثی که از آن ناراحت هستم، این است که حدود دو سال پیش این مبحث را مطرح کردم تا صادرات مواد معدنی از این بنادر انجام شود و پیشنهاد من این بود که خط ریلی زاهدان- چابهار را ادامه دهیم زیرا به مقاصد صادراتی بسیار نزدیک است و اگر این حوزه در پسا‌تحریم رونق بگیرد بندر عباس و بندر امام پاسخگوی نیازها نخواهند بود، اما استقبال جدی از این پیشنهاد من نشد.

رئیس کمیسیون معادن اتاق ایران می‌افزاید: کاهش هزینه‌های حمل‌و‌نقل ازجمله مباحثی است که می‌تواند به‌عنوان مزیت جدی در تفاوت میان محصولات ما و رقبا باشد. متاسفانه سهم ریل در صادرات ما 7درصد است در صورتی که در کانادا تا 97‌درصد تاثیر‌گذار است.
شکوری می‌گوید: «از نظر من در شرایط فعلی به دلیل عدم توانایی دولت در تامین نیازهای لازم در فرآیند صادرات مواد معدنی باید نسبت به جذب سرمایه‌گذار خارجی اقدام کنیم اما نه در مرحله فرآوری مواد معدنی بلکه در مراحل اولیه و اکتشاف و استخراج مواد معدنی یا توسعه حمل‌و‌نقل ریلی و... از سرمایه‌های خارجی استفاده کنیم.»

چند برابری قیمت تمام‌شده به دلیل هزینه‌های حمل‌و‌نقل

وحید لک، معدندار و صادرکننده موادمعدنی نیز در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با بیان اینکه در زمینه زیرساخت‌ها در بخش معدن اقدام جدی صورت نگرفته است، می‌گوید: به نظر می‌رسد طبق تجربیات چند سال گذشته استفاده از خطوط ریلی در کنار کامیون و حمل‌و‌نقل جاده‌ای خیلی پیشرفت نداشته و به دلیل هزینه بیشتری که نسبت به حمل‌و‌نقل جاده‌ای دارد به فکر توسعه آن و استفاده در صادرات نبوده‌ایم. از طرفی به دلیل نبود تعامل جدی میان صادرکنندگان و خطوط ریلی، عمده بار و فشار صادرات بر دوش حمل‌و‌نقل جاده‌ای بوده است، زیرا حمل‌و‌نقل ریلی نقش تاثیر‌گذاری برای بخش خصوصی بازی نمی‌کند و امکانات کافی را در اختیار آنها قرار نمی‌دهد. اما باید توجه کرد که هزینه‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای به مراتب از حمل‌و‌نقل ریلی بیشتر است و اگر منصفانه نظر بدهیم، هنگامی که فردی یک وسیله باربری مثل کامیون خریداری می‌کند و به‌نوعی سرمایه خود را در این راه می‌گذارد انتظار درآمدی خاص را دارد.

این معدندار و صادر‌کننده مواد معدنی در پایان به «فرصت امروز» می‌گوید: حمل‌و‌نقل به نسبت قیمت کالا بسیار گران است زیرا یک ماده معدنی مثل سنگ آهن مقابل در معدن با قیمتی مناسب به فروش می‌رسد اما هنگامی که به اسکله می‌رسد به دلیل هزینه‌های اضافی که در این بین دریافت می‌شود با قیمت تمام شده بالایی به مقصد صادراتی می‌رسد که این اصلا برای صادرکننده به‌صرفه نیست. از نظر من اگر این بازار رونق پیدا کند و فروش و صادرات مواد معدنی به حالت و قیمت‌های اصلی خود برسد، کم‌کم همه این بخش‌ها نیز به تعادل خواهد رسید.

او می‌گوید: از نظر من اگر دولت قصد دارد به بحث صادرات مواد معدنی هم مانند نفت نگاه کند، باید برنامه‌های بلند‌مدت و کوتاه‌مدت داشته باشد که متاسفانه در حال حاضر فاقد یک برنامه متقن و بلند‌مدت است که حمل‌و‌نقل یکی از ارکان مهم در این زمینه است.

دولت به قول خود عمل نکرد

محمد عمویی، صادر‌کننده مواد معدنی و مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور نگراندیش در‌باره هزینه‌های بالای حمل‌و‌نقل مواد معدنی اظهار می‌کند: در دهه 60 دولت معادن وسیع و گسترده را به مصرف داخل اختصاص داد و در دو دهه بعد که تولید بیش از نیاز داخل بود، معادن کوچک و بخش خصوصی را به صادرات اختصاص دادند که از نظر من یک اشتباه بزرگ و استراتژیک و بدون نگاه به آینده بود، زیرا در شرایط فعلی که بازار مواد معدنی و اقتصاد با مشکلات و رکودی جدی مواجه است، معادن کوچک و صادرکننده مواد معدنی از پس هزینه‌های حمل‌و‌نقل بر‌نمی‌آیند.

او در ادامه می‌افزاید: از طرفی در برنامه‌های صادراتی باید سوبسید حمل نقل در نظر گرفته می‌شد که این اتفاق نیفتاد و الان با دو مشکل جدی مواجه هستیم، نخست اینکه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل مواد معدنی ضعیف است به‌گونه‌ای که در معادن کوچک و پراکنده کشور سیستم حمل‌و‌نقل جاده‌ای و ریلی به‌صورت کافی و مورد نیاز وجود ندارد و این حمل‌و‌نقل‌های چند باره هم به ضرر محصول است و هم موجب افزایش هزینه‌های معدنکار می‌شود. ما 10‌هزار کیلومتر خط ریلی داریم و باید زمان زیادی را منتظر باشیم تا قطار برسد که زمانبر است. طبق قول دولت هر سال باید 1500 کیلومتر راه‌آهن ایجاد می‌شد که به دلیل عدم وجود بودجه کامل به تعویق افتاده است.

عمویی ادامه داد: از طرفی نبود لکوموتیو به حد نیاز نیز یکی از مباحثی است که باعث می‌شود حمل‌ونقل این مواد به‌شدت زمان‌بر و طولانی باشد. خلأ بزرگی که وجود دارد عدم وجود برنامه‌ای دقیق در زمینه حمل‌و‌نقل است زیرا مشکلات حمل‌و‌نقل معادن هرسال بدتر از سال قبل می‌شود. من به جرات می‌گویم که هزینه‌های حمل‌و‌نقل برای صادرکننده مواد معدنی کمرشکن است.

براساس این اظهارات، نبود مدیریت واحد در زمینه حمل‌و‌نقل ریلی، جاده‌ای و دریایی موجب شده نه تنها به قول معروف دردی از دل معدنکاران دوا نکند، بلکه در اغلب مواقع نیز خود مشکلی مضاعف بر مشکلات عدیده معدنکاران باشد که اگر رسیدگی به این اعداد و ارقام دریافتی وجود داشته باشد، به طور حتم می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش قیمت تمام‌شده محصولات معدنی داشته باشد.