سردار سازندگی به مسائل زنان چگونه می نگریست / هاشمی؛ حامی حضور و فعالیت زنان

قضاوت کار دشواری است. این روزها عده ای در مورد گذشته آیت الله هاشمی صحبت  و عده ای دیگر در مورد امروز وی اظهارنظر می کنند، اما در کل افراد مجموعه ای از خوبی ها، بدی ها، اشتباهات و شاید قهرمانی ها هستند. هاشمی رفسنجانی خواه ناخواه در اقتصاد و جایگاه زنان در جامعه ایران تاثیرگذار بوده گرچه ممکن است برخی از این تغییرات مثبت و برخی منفی بوده باشد.

اینکه امروز زن می تواند پشت فرمان تاکسی بنشیند یا حتی این امنیت را داشته باشد که پشت ماشین خود ترشی بفروشد و امنیتش حفظ شود یا اینکه وارد عرصه های بزرگ اقتصادی شود،  یادگار دوران وی است. اگر بخواهیم گریزی به نخستین فعالیت بانوان در دوران ریاست جمهوری وی بزنیم باید بگوییم که همزمان با ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی در مردادماه سال 1368، دولت سازندگی پا به عرصه ظهور گذاشت.

در این دوران مهم ترین دغدغه هاشمی رفسنجانی بر بازسازی کشور پس از هشت سال دفاع مقدس متمرکز شد. وی همچنین در این دوران نگاه ویژه ای به مسائل فرهنگی و اجتماعی به خصوص حضور بانوان در بخش های مختلف اجتماعی،  اقتصادی و سیاسی جامعه داشت،  طوری که در دوران ریاست جمهوری وی نخستین زیرساخت های حضور زنان در دولت پایه ریزی و دفتر امور زنان در این دوران تشکیل شد.

در همین برهه از زمان بود که کمیسیون  امور بانوان به طور آزمایشی در سال 1368 در وزارت کشور تشکیل شد و پس از آن این کمیسیون در سال 1369 در سراسر کشور گسترش یافت. گفتنی است نخستین حکم مشاور ریاست جمهوری در امور زنان در سال 1370 از سوی آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی برای شهلا حبیبی صادر و به عنوان رئیس دفتر امور زنان برگزیده شد.

همچنین در دولت هاشمی رفسنجانی  پایه ریزی برای حضور زنان در دولت آغاز شد و در این دوران شهلا حبیبی رئیس دفتر امور زنان، فاطمه رمضان زاده مدیرکل بهداشت خانواده در معاونت بهداشتی وزارت بهداشت، فائزه هاشمی رفسنجانی نایب رئیس کمیته ملی المپیک و معصومه ابتکار رئیس سازمان های مردم نهاد زنان مشغول فعالیت بودند.

وی همواره معتقد بود: «باوجود توفیق افزایش جمعیت زنان با تحصیلات عالی در جامعه پس از انقلاب اسلامی هنوز جامعه زنان نتوانسته است به تناسب رشد تحصیلی، به سهم واقعی خود در عرصه های مختلف کشور دست یابد که باید مشکلات پیش رو برای احقاق حقوق زنان برداشته شود.»

آیت الله هاشمی رفسنجانی همواره به منظور افزایش حضور زنان در عرصه های مختلف فعالیت در جامعه تاکید می کردند که «با استناد مدارک قرآنی و روایی ثابت کردم که زنان می توانند در همه زمینه های جامعه حضور داشته باشند.»

کما اینکه وی در جایی اشاره کرد: «آنچه امروز مطالبه اصلی زنان در جامعه است، فعالیت های سیاسی و حضور در مصادر قانونگذاری است که خدا را شکر این امر در روند تدریجی حرکت دنیا به سوی دموکراسی، در ایران پس از انقلاب هم با برگزاری انتخابات فراهم شده و نگاهی از سر تامل به حضور زنان در انتخابات 9 دوره مجلس شورای اسلامی نشان می دهد که آنچه امروز باعث ناخرسندی زنان شده، به خودشان  آن هم به عنوان نیمی از جامعه مربوط می شود که هنوز به باور میدانی برای توانایی زنان نرسیده اند که اگر چنین می شد زمینه های منطقی و عقلانی برای اصلاح قوانین یا تصویب قوانین جدید فراهم می شد.»

«فرصت امروز» به منظور بررسی نقش آیت الله هاشمی رفسنجانی در پررنگ شدن جایگاه اقتصادی و سیاسی زنان بعد از انقلاب گفت و گویی را با زنان فعال در عرصه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داشته  که در ادامه می خوانید.

میراث گرانقدر هاشمی برای جایگاه زنان چه بود؟

الهه کولایی، نماینده سابق مجلس،  استاد دانشگاه تهران و فعال حقوق زنان در رابطه با نقش آیت الله هاشمی در پررنگ شدن جایگاه اقتصادی و سیاسی زنان در بعد از انقلاب به «فرصت امروز» می گوید: آیت الله هاشمی به عنوان یار نزدیک رهبری انقلاب اسلامی در تغییر موقعیت زنان به نام دین در جامعه ایران تاثیری بسیار عمیق و گسترده داشت. وی براساس آموزه های دینی و خوانشی که امام خمینی(ره)  از حقوق انسانی زنان داشت، اقدامات قابل توجهی را برای بهبود موقعیت زنان و افزایش همه جانبه حضور اجتماعی،  فرهنگی و البته سیاسی زنان انجام داد.

وی ادامه می دهد: آیت الله هاشمی با نهادسازی، حمایت های فردی،  الگوسازی و به ویژه با ایجاد فضای مناسب برای بانوان خانواده خود تلاش کرد تا شایستگی های زنان را برای حضور در عرصه های اجتماعی و سیاسی عینیت بخشد. برای هاشمی رفسنجانی، همان گونه که آموزه های دینی مطرح می کنند زنان همانند مردان انسان هایی برابر و دارای توانمندی های غیر قابل انکار و سرمایه های توسعه برآورد می شدند.

کولایی با اشاره به تاسیس نهاد مشاوره امور زنان در دوران ریاست جمهوری هاشمی در دهه 1370 می افزاید: در این دوران در فضای بین المللی نیز توجه به ظرفیت های انسانی زنان همواره رو به گسترش بود و وی در پرتو تعامل با جامعه جهانی و بر پایه آموزه های دینی این ضرورت را به طور جدی مورد حمایت قرار داد.

وی تاکید می کند: آیت الله هاشمی در همه دوره های زندگی خود، در مورد توانمندی های زنان نقشی بسیار تاثیرگذار و تعیین کننده در بهبود نگرش نسبت به زنان و باور توانمندی های این قشر عهده دار شد که این مسئله بیشترین نمود را در خانواده وی به همراه داشت.

کولایی با بیان اینکه می توان هاشمی را از حامیان اصلی جنبش زنان در ایران قلمداد کرد، می گوید: فعالان امور زنان همواره حضور و نقش وی را در فعالیت های خود به عنوان پشتوانه ای قدرتمند مورد بهره برداری قرار دادند که امید می رود این میراث گرانقدر در مجموعه فعالیت های زنان بتواند تاثیرگذاری خود را تداوم بخشد.

استاد دانشگاه تهران در رابطه با مهم ترین فعالیت های هاشمی رفسنجانی برای حضور بانوان در ساختار سیاسی و اقتصادی عنوان می کند: وی با ایجاد مرکز مشاوره مربوط به امور زنان در نهاد ریاست جمهوری نخستین و مهم ترین نقش را برای حمایت از فعالیت های همه جانبه بانوان ایجاد کرد.

در واقع آیت الله هاشمی به عنوان نخستین شخصیت سیاسی نخستین گام را برای حضور زنان در عرصه های سیاسی اقتصادی و اجتماعی برداشت و از همه مهم تر با حمایت از خاتمی در انتخابات سال 1376 که در این دوران شاهد پیشرفت های چشمگیری در حوزه مسائل زنان در سطح ساختار سیاسی هستیم، نقش حمایتگرانه خود را در دفاع از حقوق اسلامی و انسانی زنان ادامه داد. وی در پایان نقش آیت الله هاشمی را در پررنگ شدن جایگاه سیاسی اقتصادی بانوان در بعد از انقلاب مثبت ارزیابی کرده، ادامه می دهد: به هرحال وی فردی برآمده از متن جامعه ایران با همه ویژگی ها و مختصات آن بودند.

دیدگاه بسیط هاشمی برای حضور زنان در عرصه های مختلف

همچنین فاطمه مقیمی، رئیس کانون ملی زنان بازرگان ایران در رابطه با نقش آقای هاشمی در پررنگ شدن جایگاه سیاسی اقتصادی بانوان در بعد از انقلاب به «فرصت امروز» می گوید: زمانی که اعضای یک خانواده حول محور تربیت خانوادگی بزرگ می شوند و رشد می کنند طبیعتا بازتاب آن در جامعه واضح و نمایان خواهد بود. به هرحال دیدگاه آیت الله هاشمی نسبت به تربیت دختران خود همتای پسران شان و رشد آنها در جامعه و تاثیرگذاری آنها در عرصه های سیاسی و اجتماعی موید این مسئله است که وی چه نگاه بسیطی نسبت به حضور زنان همراه و همپای مردان در همه عرصه های اقتصادی،  سیاسی و اجتماعی داشتند.

وی ادامه می دهد: این تربیت شاخصه هایی را در وجود دختران و به یادماندگان وی به یادگار گذاشت که یاد داد هیچ گونه تفاوتی در نگاه های تربیتی و رشد افراد خانواده خود در احقاق حق و حضور در جامعه و انسان دوستی وجود ندارد. در همین راستا می توان به فعالیت های فاطمه هاشمی در پایه گذاری نهادهای سیاسی و اجتماعی بانوان اشاره کرد.

هاشمی؛  گشایش گر فضای فعالیت اقتصادی -سیاسی زنان

شهلا لاهیجی، فعال حقوق زنان در رابطه با نقش آیت الله هاشمی در پررنگ شدن جایگاه اقتصادی و سیاسی زنان در بعد از انقلاب به «فرصت امروز» می گوید: برای گشایش اقتصادی و جایگاه زنان در عرصه های مختلف اجتماعی،  اقتصادی و سیاسی باید دری گشوده می شد و این در به گمان من با تفکر مدرن آیت الله هاشمی گشوده شد و نخستین نمود آن هم حضور فرزندان به خصوص دختران وی در ساحت های مختلف اجتماعی،  سیاسی و اقتصادی جامعه بود؛ امری که باعث شد تا مصائب و مشکلات و زندان های آن را هم بچشند.

از جمله کارهایی که در دوران تصدی گری وی صورت گرفت ایجاد انجمن زنان کارآفرین بود. کما اینکه در حال حاضر زنانی را شاهد هستیم که از کارخانه داران،  کشت کاران بزرگ بوده و بزرگ ترین گاوداری های ایران را اداره می کنند. قطعا تا فضای سیاسی مناسب نباشد این اتفاقات رخ نمی دهد، باید کسی آغازگر باشد دری را بگشاید و پشتیبان آن باشد و به همه لحاظ بتواند آن را حمایت کند و ادامه دهد؛  کاری که توسط آیت الله هاشمی و دختران وی صورت گرفت. فکر می کنم آیت الله هاشمی به نقش زنان در عرصه های مختلف و اقتصاد آزاد اعتقاد داشت.

وی در ادامه با اشاره به برخی فعالیت های هاشمی رفسنجانی از جمله پیشنهاد وی به کت و دامن پوشیدن زنان مشغول در وزارت خارجه اشاره می کند و ادامه می دهد: گرچه این امر هم در کشاکش نظرات متضاد درون حکومتی ره به جایی نبرد، اما همواره آیت الله هاشمی یک سری درهایی برای اقتصادگرایی زنان و ورود زنان به بازار کار مطرح کردند که با مخالفت هایی هم در زمان خود روبه رو شد.

لاهیجی در پایان می گوید: به شخصه نمی توانم نقش آیت الله هاشمی را مثبت یا منفی ارزیابی کنم، اما نقش خانواده وی به خصوص دختران هاشمی در پررنگ تر شدن جایگاه اقتصادی و سیاسی زنان بسیار برجسته بود. من همواره فائزه هاشمی را به دلیل شجاعتش تحسین می کنم، زیرا شجاعت از قدرت جداست. در واقع کسی که شجاع است در همه زمان ها شجاعانه عمل می کند. گمان نمی کنم اگر در خانواده هاشمی با فعالیت های وی مخالفتی صورت می گرفت،  فائزه می توانست این رویه را ادامه دهد. 

به طور مثال مسئله زنان و حضور آنان در ورزش و اقداماتی که اخیرا شاهد مدال آوری زنان در عرصه بانوان هستیم توسط فائزه هاشمی شروع شد. انتشار مجله زنان و. . . فعالیت هایی بود که دختران آیت الله هاشمی در راستای پررنگ شدن جایگاه زنان در ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه انجام دادند.

وی می افزاید: هر زنی که این شجاعت را داشته باشد از دایره محدودی که برای آن تدارک دیده شده پا فراتر بگذارد و وارد عرصه جامعه شود همچنین حرف هایی برای همگان بزند، ستایش برانگیز است.

اقداماتی در حوزه آموزشی و دانشگاهی

در ادامه سهیلا جلودارزاده، نماینده مجلس جمهوری اسلامی ایران در رابطه با نقش آیت الله هاشمی در پررنگ شدن جایگاه اقتصادی و سیاسی زنان در بعد از انقلاب به «فرصت امروز» می گوید: پس از انقلاب اسلامی همواره مسئله حضور زنان در عرصه های سیاسی و اجتماعی مورد مخالفت قرار می گرفت. در این میان تنها دو چهره  شاخص که همان امام خمینی(ره)  و آیت الله هاشمی رفسنجانی بودند مدافع و حامی حضور بانوان در تمام عرصه های مختلف اجتماعی،  سیاسی و اقتصادی شدند.

وی با اشاره به جمله معروف امام خمینی که گفت: زنان باید در مقدرات اصلی مملکت دخالت کنند، در رابطه با مهم ترین اقدامات آیت الله هاشمی می گوید: یکی از مهم ترین فعالیت های وی ایجاد سیستم های اشتغال زنان و تاسیس دفتر امور زنان در سازمان ریاست جمهوری بود. همچنین از اثرات مثبت سیاست های دوران هاشمی، خروجی 64درصدی دانشگاه هاست، که همین مسئله مبین زیرسازی حضور زنان در عرصه های مختلف اجتماعی بود.

جلودارزاده رفع تبعیض های آموزشی و منحل کردن دیدگاه زنانه و مردانه کردن برخی رشته های دانشگاهی را میراث ارزشمند دوران ریاست آیت الله هاشمی معرفی می کند و می افزاید: دستاوردهای وی در این برهه زمانی از دوران های طلایی جمهوری اسلامی محسوب می شود.

ارتباط با نویسنده: Leilashirzad69@gmail.com