نمایشگاه کتاب و حضور مخاطبان

نمایشگاه کتاب امسال نسبت به سال‌های گذشته بسیار متفاوت بود. با ناشران زیادی اعم از ناشران کتاب‌های کودک و نوجوان و همچنین بزرگسال در ارتباط هستم و به‌جز چند مورد استثنایی نظیر نشر‌چشمه که استقبال عموم را در بر گرفت سایر نشر‌ها از استقبال زیادی برخوردار نبودند. استقبالی که امسال از نشر چشمه شد در تاریخ نمایشگاه بسیار بی‌سابقه و شگفت‌انگیز بود. یکی از عوامل تعیین‌کننده واکنش مثبت مردم به نشر چشمه خدمات و امکاناتی بود که ناشر در اختیار مخاطبانش قرار داد. جمعیت تا حدی زیاد بود که وقتی خودم برای خرید چند کتاب مرجع نظیر آثار ادبی آقای مقدادی به غرفه مراجعه کردم ازدحام مخاطبان باعث شد از ورود به غرفه صرف‌نظر کنم و آخر وقت مراجعه کردم.

در مجموع همین استقبال هم نمایانگر یک مسئله بود؛ حضور کمرنگ مردم و خریدهای ناچیز. گرچه امسال قیمت کتاب بالا رفت ولی نمایشگاه نیز مانند سال‌های گذشته برگزار نشد. مشکلات متعددی در این استقبال ناچیز از نمایشگاه کتاب موثر است. مردم می‌گویند کتاب گران شده و توانایی خرید آن را نداریم اما آنچه در این مسئله حائز اهمیت است فقدان راهبرد و راهکار‌های روشن برای ترویج کتاب‌خوانی است. از شعار که بگذریم تاکنون هیچ اقدام روشن و موثری برای توسعه فرهنگی و ترویج کتاب‌خوانی انجام نگرفته و دچار پسرفت شده‌ایم.

سال‌های دهه 50 با وجود اینکه جمعیت یک‌سوم امروز بود اما تیراژ کتاب‌ها به 10 هزار نسخه هم رسیده بود و حتی سال‌های اول بعد از انقلاب هم تیراژ برخی کتاب‌های بزرگسالان چند هزار نسخه بود و کتاب‌های کودک و نوجوان در تیراژ بالایی به چاپ می‌رسید اما متاسفانه اکنون تیراژ به حدود 200 تا 500 نسخه رسیده است. طبق آماری که در دست دارم ناشرانی که تیراژ کتاب‌های‌شان به رقم هزار می‌رسد، این عدد را با کتاب‌های کمک‌درسی محاسبه کرده‌اند.

اما امروز وضعیت نشر به‌گونه‌ای است که حدود 80درصد از ناشران کتاب‌هایی تولید می‌کنند که نه‌تنها در خدمت توسعه نیستند، بلکه سطح‌شان بسیار پایین است. در نمایشگاه امسال نیز در حوزه کودک و نوجوان به‌جز حدود 15 ناشر بقیه ناشران با استقبالی روبه‌رو نشدند، چرا که یک حلقه مفقوده بین نهادهای ادبیات کودک و پدر و مادران وجود دارد که سبب شده پدران و مادران آشنایی زیادی با کتاب‌ها نداشته باشند. نقش کمرنگ نهادهای مدنی مرتبط با کتاب و همچنین عدم حمایت دولت از ناشران از مهم‌ترین عوامل تشدید‌کننده کتاب نخواندن در کشور است و باید سیاست مشارکتی و مشارکت نهادهای مدنی و همچنین تدوین یک راهبرد کلان‌ملی همراه با خرد جمعی شکل بگیرد و امیدوارم فضا به‌گونه‌ای شود که انتشار و فرهنگ کتابخوانی گسترش پیدا کند.

* نویسنده و مترجم