نرخ‌هایی که با یکدیگر اختلاف دارند

چند نرخی بودن ارز در کشورها به‌عنوان یک معضل اقتصادی مطرح می‌شود. تفاوت نرخ ارز بین آنچه دولت‌ها به‌عنوان نرخ دولتی و رسمی ارز اعلام می‌کنند و آنچه در بازار‌های آزاد و به اصطلاح عام‌تر، بازارهای سیاه، توسط دلالان مطرح می‌شود، گاه بسیار زیاد است. بازار سیاه ارز، به بازارهایی اشاره دارد که به طور موازی با بازار‌های دولتی فعالیت می‌کنند و اغلب به شکل زیرزمینی به فعالیت‌ها و معاملات خود می‌پردازند. اما علت وجود بازارهای سیاه چیست؟ به طور معمول بازارهای سیاه در کشورهایی با برخی مولفه‌های مشترک به وجود می‌آیند:

*‌ بنیاد‌ها و زیرساخت‌های اقتصادی ضعیف

*‌ نرخ تورم بالا و ذخایر ارزی محدود

*‌ محدودیت ارز خارجی در دسترس برای شهروندان

*‌ نظام تعیین نرخ ارز ثابت و نگاه غیرواقع‌بینانه به وضعیت معادل‌سازی نرخ ارز با وجه رایج کشور

*‌ عدم اعتماد به نفس شهروندان در مورد ارزش پول رایج کشورشان

به طور کلی بازار سیاه تجارت ارز در بسیاری کشورهای جهان وجود دارد. اما این بازار در برخی کشورها گسترده‌تر است و به شکل مستقیم بر وضعیت نرخ ارز و به‌ویژه دلار تاثیر‌گذار است. چهار کشوری که بیش از سایر کشورها با بازار سیاه ارز مشکل دارند؛ مصر، آرژانتین، ایران و ونزوئلا هستند.

ایران؛ وضعیت بازار سیاه ارز در ایران به عوامل متعددی گره خورده است، دولت ایران، بانک مرکزی و ناظران وضعیت بازار ارز، بارها تلاش کرده‌اند نرخ ارز را از وضعیت چند نرخی خارج و به وضعیت تک نرخی برسانند، مجازات‌های قهری، جریمه‌های نقدی و بسیاری از روش‌های مشابه برای کاهش فعالیت دلالان ارز در ایران، آن طور که باید، موثر نبوده‌اند. اما ویژه بودن شرایط ایران در بین کشورهای خاورمیانه و اهمیت ایران، باعث شده وضعیت ارز این کشور، بیش از سایر کشورها مورد توجه قرار گیرد.

تحریم‌های نفتی و تبعات آن

به طور کلی هر نوع تحریم بر وضعیت ارز و اشاعه چند نرخی بودن ارز تاثیر‌گذار است. بنابرنظر کارشناسان اقتصادی رویترز، گرچه طی سه دهه اخیر، ایران بارها مورد تحریم قرار گرفته، اما اوج چند نرخی شدن ارز در ایران به سال 2012 میلادی و تحریم‌های نفتی اروپا و آمریکا علیه ایران باز‌می‌گردد. اوج‌گیری روز به‌روز قیمت دلار در ماه مه ‌سال 2012 باعث شد، بسیاری از شهروندان برای خرید دلار به بازارهای رسمی و غیر‌رسمی هجوم برده و بازارهای غیر‌رسمی معامله ارز را رونق بخشند. اما این روزها در سایه توافق اولیه در لوزان و لغو تحریم‌ها، دولت ایران می‌تواند کنترل بازار ارز را با قدرت بیشتری در دست بگیرد.