مکانیزاسیون کشاورزی پشت چراغ آموزش و آگاهی

نزدیک به نیم قرن از سرآغاز ماشینی شدن کشاورزی ایران با تشکیل «بنگاه توسعه ماشین‌های کشاورزی» می‌گذرد. امروزه ایران در جامعه جهانی چنین عنوان می‌کند که در بخش مکانیزاسیون کشاورزی به خودکفایی اصولی رسیده، اما با وجود این ادعا، هنوز در بسیاری از اراضی کشاورزی پت‌پت تراکتورها و کمباین‌های سال 1345 ساخت کشور رومانی به گوش می‌رسد.
اوضــاع نــابــسـامـان مكانیزاسیون کشاورزی در کشور ما مسئله تازه‌ای نیست، به‌گونه‌ای که در دهه‌های اخیر حتی اهداف برنامه‌های اول، دوم و سوم را نیز محقق نکرده است. میزان تزریق ماشین‌آلات به بخش کشاورزی در سال‌های اخیر نه تنها باعث تحقق برنامه‌های مکانیزاسیون بخش نشده، بلکه جوابگوی میزان استهلاک ماشین‌آلات موجود نیز نبوده است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد: میزان تامین ماشین‌آلات در برنامه‌های توسعه اقتصادی با برنامه‌های مصوب، از نظر تعداد و ترکیب تفاوت دارد. البته این‌گونه تفاوت‌ها و تناقض‌ها تا حدودی در بخش کشاورزی برای همه عادی شده است.
همچنین رشد قیمت ماشین‌آلات کشاورزی بیشتر از رشد شاخص قیمت تضمینی محصولات کشاورزی بوده است، با وجود همه این مسائل، در دو سال اخیر گام‌های متفاوت و تاثیرگذاری در حوزه مکانیزاسیون کشاورزی در کشور برداشته شده، اما متاسفانه مشکلات این حوزه به یک یا دو مورد خلاصه نمی‌شود که به این راحتی مرتفع شود.
در این بین کشاورزان سنتی هم به دنبال حداکثر کردن مطلوبیت از طریق کاهش ریسک و هزینه‌های خود هستند. همچنین عدم ترویج مطلوب، نبود آگاهی صحیح و عدم وجود انگیزه کافی برای پذیرش مکانیزاسیون با چاشنیِ ترس از هزینه‌های ناشی از اشتباهات احتمالی، موجب شده تا کشاورز سنتی همچنان راه خود را از سیر پیشرفت جامعه کشاورزان صنعتی جدا کند و تن به ریسک و همگامی با تکنولوژی روز ندهد. مشکلات این بخش و جرقه‌های امیدوارکننده در دو سال اخیر بهانه‌ای شده تا گزارشی در خصوص وضعیت کنونی مکانیزاسیون کشاورزی در کشور تهیه کنیم. صحبت‌های «فرصت امروز» با کامبیز عباسی، مدیر مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در پی می‌آید.

ضریب مکانیزاسیون به چند درصد رسیده است؟
با نگاهی به روند توسعه مکانیزاسیون در ایران و بررسی ضریب این مهم، درمی‌یابیم که در فاصله زمانی بین سال‌های 1386 تا 1390 یعنی در طول چهار سال مقدار این ضریب از حدود 9/0 به حدود 1/1 درصد رسیده و توسعه نسبتا مناسبی داشته است. از طرفی چندی پیش رییس مرکز توسعه مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: با ساماندهی شرکت‌های خدمات مکانیزاسیون طبق برنامه پنجم توسعه، با افزودن حدود 77میلیون اسب بخار به میزان اسب بخار فعلی، ضریب مکانیزاسیون از یک اسب بخار در هکتار را به 5/1 اسب بخار در هکتار می‌رسانیم. عباسی در خصوص ضریب مکانیزاسیون می‌گوید: ضریب فعلی مکانیزاسیون در کشور 26/1 است که ما برآورد می‌کنیم این ضریب تا پایان سال 93 به 38/1 برسد.

دوران طلایی مکانیزاسیون
عباسی در خصوص وضعیت مکانیزاسیون در کشور می‌گوید: ما از دو سال اخیر در حوزه توسعه مکانیزاسیون با عنوان «دوران طلایی» یاد می‌کنیم چرا که گام‌های بزرگی در طول این دو سال برداشته شده و وضعیت تامین نیرو محرکه کشور ارتقا پیدا کرده است، به‌گونه‌ای که بیش از 18هزار دستگاه انواع تراکتور در حوزه مکانیزاسیون در اختیار کشاورزان قرار گرفت. به‌عنوان مثال در بخش برنج بیش از 1000 دستگاه به عرصه مزارع شالیزاری کشور ورود پیدا کرد و بیش از 420 دستگاه در حوزه برداشت غلات با راه‌اندازی مجدد ستاد برداشت غلات کشور به‌صورت برنامه‌ریزی شده تزریق و با جابه‌جایی نزدیک به هشت هزار دستگاه کمباین، امکان برداشت با ضایعات کمتر از هفت درصد مهیا شد.

اعتبارات تخصیص یافته
وی در خصوص تعداد ماشین‌آلات بخش می‌گوید: در حال حاضر بیش از 400هزار دستگاه انواع تراکتور و کمباین در بخش مکانیزاسیون کشاورزی فعال هستند، اما عمر نیمی از این ماشین‌آلات و ادوات بیش از 13 سال است و نیاز است با توسعه خطوط اعتباری مکانیزاسیون و تامین مناسب، این ناوگان به روز‌رسانی شود. عباسی در خصوص میزان اعتبارات می‌افزاید: مبلغ 1550 میلیارد تومان تسهیلات برای حوزه مکانیزاسیون در سال گذشته و امسال تخصیص پیدا کرده که سال گذشته یک خط750میلیارد تومانی در قالب ستاد مکانیزاسیون ایجاد شده و بیش از 90 درصد آن جذب شده است که رقم بالایی به عرضه مکانیزاسیون است. در سال جدید هم خط اعتباری 800میلیاردتومانی راه‌اندازی شده که 600میلیارد تومان معرفی به بانک‌ها صورت گرفته و تا دو ماه آینده تمام این مبلغ جذب می‌شود.

3 دهه انتظار به پایان رسید
عباسی یکی دیگر از اقدامات مهم این حوزه در دوران طلایی را پلاک‌گذاری مـاشـیـن‌های کـشـاورزی خودگردانِ موجود در کشور می‌داند و در این خصوص می‌افزاید: پس از سه دهه انتظار در سال 92 با تعاملات گسترده با پلیس ناجا، ابلاغیه مذکور به راهور ناجا در سراسر کشور ارسال شد و تاکنون نزدیک به 36 هزار دستگاه انواع ماشین‌های موجود در بخش، تشکیل پرونده داده و پلاک‌گذاری شده‌اند. همچنین با توجه به اهمیت تولید محصولات آب محور کشور توسعه کشت نشایی مکانیزه ذرت، چغندرقند، پنبه و کلزا در دستور کار مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی قرار گرفته و برای نخستین بار به‌صورت الگوی کشت مکانیزه نشایی ذرت، در منطقه پاسارگاد استان فارس به‌صورت موفقیت آمیز انجام شده است.
 وی در خصوص برداشت مکانیزه پنبه نیز می‌گوید: پس از 25 سال انتظار کمباین مناسب پنبه به تعداد 12 دستگاه در مناطق پنبه خیز کشور با محوریت تقاضا و اعمال سیاست‌های حمایتی تامین شد و پیش‌بینی می‌شود برداشت مکانیزه پنبه کشور در یکی تا دو سال به‌صورت مکانیزه انجام شده و مشکل برداشت آن به‌صورت کامل حل شود.
با توجه به خطوط اعتباری در سال جاری، برای استان‌های سراسر کشور از مبلغ هشت میلیارد تومان تا 52 میلیارد تومان تسهیلات تخصیص یافته که می‌تواند موجبات تولید اقتصادی و انبوه محصولات کشاورزی در کشور را مهیا کنند. وی در پایان در خصوص به کارگیری ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی تولید داخل تصریح کرد: در شرایط فعلی بیش از 90 تا 95 درصد نیازهای ماشینی حوزه مکانیزاسیون کشاورزی از صنعت داخلی تامین می‌شود و صرفا در برخی از موارد مانند ماشین‌آلات زراعت برنج، باغبانی و برخی ماشین‌های خاص نظیر ماشین‌های برداشت پنبه و غیره نیاز به واردات احساس می‌شود.