مناطقی جذاب برای پولشوها

پولشویی به معنای مشروع جلوه دادن پول‌هایی است که از راه‌های غیرقانونی و نامشروع به دست می‌آیند، با استفاده از روش‌هایی که موجب پنهان شدن منشا غیرقانونی آن پول‌ها می‌شود. پولشویی موجب اختلال در نظام اقتصادی جامعه می‌شود و پیامدهای خسارت‌بار زیادی را در هر کشوری بر جا می‌گذارد. به‌طورکلی تخریب بازارهای مالی، فرار سرمایه به‌صورت غیرقانونی از کشور، ورشکستگی بخش‌خصوصی، کاهش بهره‌وری در بخش واقعی اقتصاد، افزایش ریسک خصوصی‌سازی، تخریب بخش خارجی اقتصاد، بی‌ثباتی در روند نرخ‌های ارز و بهره و توزیع نابرابر درآمد از آثار و پیامدهای پولشویی برشمرده می‌شود.  

یکی از مکان‌های مستعد برای پولشویی، مناطق آزاد هستند که به گفته کارشناسان به دلیل ویژگی‌های خاص در نظر گرفته شده برای این مناطق است. زیرا در مناطق آزاد قوانین و مقررات سختگیرانه مربوط به تجارت وجود ندارد و به دلیل دسترسی آسان این مناطق به آب‌های آزاد و سایر کشورها، قاچاق کالا و به تبع آن پولشویی امکان‌پذیر می‌شود. این در حالی است که نظارت ضعیف و ناکافی و عدم اجرای قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به مناطق آزاد، شرایط مساعد‌تری را برای پولشوها فراهم کرده است. «فرصت امروز» در گفت‌وگو با کارشناسان و نمایندگان مجلس، پولشویی در مناطق آزاد را مورد بررسی قرار داده است.

***

مصطفی افضلی‌فرد:
نظارت‌ها ضعیف و ناکافی است

مصطفی افضلی‌فرد، عضو هیات رییسه کمیسیون اصل 90 مجلس معتقد است نظارت ضعیف، نبود نظارت کافی، نظارت‌های موازی یا برخی از تبانی‌ها منجر به بروز فساد در برخی از مناطق آزاد شده که پولشویی از‌جمله شقوق این فساد است.

به نظر شما چه موضوعاتی پولشویی در مناطق آزاد را مضاعف و این مناطق را مستعد این عمل غیرقانونی کرده است؟

مناطق آزاد تجاری، صنعتی و اقتصادی به لحاظ قانونی و آیین‌نامه اجرایی، دارای ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بالایی از امتیازات هستند و هر کجا که امتیازی وجود داشته باشد و نظارت کافی بر استفاده بهینه و قانونمند از امتیازات وجود نداشته باشد، زمینه سوء‌استفاده از این امتیازات بیشتر فراهم می‌شود. مناطق آزاد جزو این موارد هستند.یکی از مواردی که در حال حاضر محل سوال است، نحوه اجرای قوانین مربوط به مناطق آزاد و نحوه اجرای آیین‌نامه‌های مربوطه در این مناطق است؛ هم به دلیل سوء‌استفاده‌هایی که در این حوزه انجام می‌شود و هم به دلیل عدم اجرا، عقب‌ماندگی‌هایی که هیچ تناسبی با آیین‌نامه اجرایی مناطق آزاد و اهدافی که برای آن تعیین شده ندارد، بروز کرده است.

از‌همین‌رو حدود دو هفته پیش طرح تحقیق و تفحص از منطقه آزاد اروند مطرح شد. بخشی از تحقیق و تفحص مربوط به عدم اجرای قوانین مربوطه است که منجر به این شده از ظرفیت‌ها هیچ استفاده‌ای نشود. همچنین وجود منطقه آزاد هیچ تاثیری در توسعه مناطق مذکور نداشته است.
یکی از مباحث مطرح شده بحث پولشویی و سوء‌استفاده‌های کلان مالی است که به دلیل وجود امتیازات فراوانی که خاص مناطق آزاد است، بروز می‌کند. در این خصوص نظارت بر نحوه اجرای قوانین مناطق آزاد بسیار ضعیف است و نبود نظارت کافی یا نظارت ضعیف یا نظارت‌های موازی یا برخی از تبانی‌هایی که رخ می‌دهد منجر به این شده که شاهد وجود فساد در برخی از مناطق آزاد باشیم. یکی از شقوق این فساد می‌تواند بحث پولشویی باشد.

به نظر شما راهکار جلوگیری از پولشویی در مناطق آزاد چیست؟

به نظر می‌رسد اجرای دقیق قوانین مربوطه که در برخی حوزه‌ها معطل مانده است و همچنین اجرای دقیق آیین‌نامه‌های اجرایی مربوط به مناطق آزاد و نظارت کافی بر این موارد بدون ملاحظات کانون‌های قدرت و ثروت که معمولا در این مناطق حضور دارند می‌تواند از عوامل پاکسازی اینها و به حداقل رساندن فساد و پولشویی باشد.

بااین اوصاف هنوز امکان مبارزه کامل با پولشویی در مناطق آزاد وجود ندارد و این موضوع بستر و ظرفیت قانونی بهتری را می‌طلبد؟

در حال حاضر برخی از نمایندگان مجلس در پی تصویب طرحی به نام سازمان مبارزه با مفاسد اقتصادی هستند که یک سازمان فراقوه‌ای پیش‌بینی شده که با فساد در تمام شقوق و در تمام مکان‌ها مقابله کند. اما قبل از اینکه در پی چنین طرح‌هایی باشیم باید بدانیم که عدم اجرای صحیح قوانین مربوط به فساد اقتصادی در تمام موسساتی که آسیب‌پذیر هستند باید مدنظر قرار بگیرد.در کشور ما قوانین بسیاری وجود دارد اما متاسفانه برخی از قوانین اجرا نمی‌‌شود. باید برای جلوگیری از فساد و ازجمله پولشویی نص قانون اجرا شود.به همین دلیل حتی اگر قوانین موجود بدون تبعیض و به صورت قاطع و فراگیر اجرا شود، می‌تواند برای مقابله با پولشویی بسیار مفید واقع شود.

در مناطق آزاد چه راه‌ها و مفرهایی برای پولشویی وجود دارد که باید از آنها جلوگیری شود؟

ما گزارشاتی داشتیم مبنی بر اینکه بخش عمده‌ای از کالاهای قاچاق از مبادی رسمی انجام می‌شود و این یکی از راه‌های پولشویی است.18 دستگاه اجرایی در کنترل مبادی ورودی کالاها به کشور و از جمله در مناطق آزاد مسئول هستند اما سوال این است که با وجود این تعداد سازمان‌ها چرا باید شاهد ورود اکثر کالاهای قاچاق از مبادی رسمی باشیم؟ پس مشخص است که یکی از راهکارهای مبارزه با پولشویی این است که دستگاه‌های اجرایی ناظر یا کنترل‌کننده به وظیفه قانونی خود عمل کنند و سازمان‌هایی که بر عملکرد اینها نظارت دارند، به این موارد عمل کنند و از نیروهایی در مناطق آزاد استفاده شود که در عین حال که به لحاظ پشتیبانی‌های مالی در رتبه خوبی قرار دارند، از تعهد بالایی هم برخوردار باشند و به سادگی با افرادی که از عوامل پولشویی هستند، تبانی نکنند که به این طریق نتوانند مناطق آزاد را تحت تاثیر این عمل فسادآمیز قرار دهند.

***

کامران ندری:
پولشوها از شرایط مناطق آزاد سوءاستفاده می‌کنند

کامران ندری، کارشناس اقتصادی معتقد است به دلیل فقدان نظارت‌های سختگیرانه و فراهم شدن شرایط مساعد برای جذب سرمایه‌گذاران و بازرگانان در مناطق آزاد، پولشوها از این شرایط سوءاستفاده می‌کنند.

به نظر شما به چه دلیل مناطق آزاد برای پولشویی مستعد هستند؟

قاعدتا نباید در مناطق آزاد پولشویی اتفاق بیفتد مگر اینکه در مناطق آزاد به دلیل شرایط ویژه‌ای که در نظر گرفته‌اند نظارت‌ها سبک‌تر و کمتر است. این موضوع بیشتر به دلیل ویژگی‌هایی است که برای مناطق آزاد تعریف می‌کنند و سختگیری‌ها در حوزه‌های مختلف کمتر است، تا به این وسیله بتوانند بازرگانان و سرمایه‌گذاران را به این مناطق جذب کنند. در این شرایط این امکان وجود دارد افرادی که بازرگان و تاجر واقعی نیستند و می‌خواهند پولشویی کنند، از امکاناتی که در مناطق آزاد فراهم شده است سوءاستفاده کنند. درمجموع می‌توان گفت به دلیل اینکه برای مناطق آزاد ویژگی‌ها و امتیازات خاصی در نظر گرفته شده و به همین دلیل نظارت چندان جدی نیست، مسائلی مانند پولشویی اتفاق می‌افتد.

برخی از کارشناسان معتقدند از آنجا که در مناطق آزاد از سرمایه‌گذار حساب و کتاب خواسته نمی‌شود و مسائل اقتصادی سرمایه‌گذاران شفاف نمی‌شود، پولشویی بروز می‌کند. شما این موضوع را تا چه اندازه دخیل می‌دانید؟

به‌طورکلی به دلیل اهداف خاصی که در مناطق آزاد پیگیری می‌شود، نظارت‌هایی که در خارج از این مناطق اعمال می‌شود در آنجا کمتر است. در مناطق آزاد از سرمایه‌گذاران خواسته نمی‌شود که منشأ پول‌هایی که به دست آوردند را مشخص کنند و به همین دلیل امکان پولشویی در این مناطق به وجود می‌آید.تصور هم نمی‌کنم که این موضوع طبیعی باشد زیرا اساس ایجاد مناطق آزاد این است که مقررات دست‌وپاگیر کمتر باشد.

با توجه به موضوعاتی که اشاره کردید، چگونه می‌توان در مناطق آزاد از پولشویی جلوگیری کرد. آیا صرف انجام نظارت‌های بیشتر و سختگیرانه‌تر کفایت می‌کند؟

به نظر می‌رسد به‌جز نظارت کردن و اعمال مقررات نقل و انتقال پول در مناطق آزاد، راهکار دیگری برای جلوگیری از پولشویی وجود ندارد. هر زمانی که فردی یا شرکتی می‌خواهد پولی را از جایی به جای دیگر منتقل کند، اصل بر این است که این پول تمیز نیست مگر اینکه انتقال‌دهنده یا صاحب پول بتواند این موضوع را اثبات کند که پول را از طرق صحیح و مشروع به دست آورده است. این سختگیری‌ها در تمام دنیا اعمال می‌شود تا مجرمان و کسانی که از روش‌های غیرقانونی کسب درآمد می‌کنند، به‌راحتی نتوانند این درآمدها را از جایی به جای دیگر منتقل کنند. بنابراین سختگیری باید در نظام بانکی انجام شود،.

***

مهدی تقوی:
جلوگیری از پولشویی هزینه دارد

مهدی تقوی، تحلیلگر اقتصادی و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی بر این باور است که اعمال قوانین و مقررات سختگیرانه برای جلوگیری از پولشویی در مناطق آزاد هزینه‌هایی در بردارد.

به چه دلایلی مناطق آزاد پتانسیل بیشتری برای پولشویی دارد و وجود چه شرایطی در این مناطق، زمینه این موضوع را فراهم می‌کند؟

در واقع پولشویی به این معناست که پول‌هایی که از جریان‌های غیرقانونی کسب شده و اصطلاحا پول کثیف است، به نحوی وارد شبکه قانونی و رسمی اقتصاد می‌شود. به عنوان مثال فردی که پول هنگفتی را از طریق قاچاق موادمخدر کسب می‌کند، این پول کثیف را از طرقی وارد شبکه اقتصادی می‌کند تا وانمود کند این پول را از راه قانونی کسب کرده است.مناطق آزاد دارای برخی معافیت‌ها هستند و قاعدتا به دلیل داشتن چنین شرایطی در این مناطق پولشویی اتفاق می‌افتد. در مناطق آزاد برخی افراد پول‌های کثیف را وارد مقوله سرمایه‌گذاری می‌کنند. 

یک علت دیگر این است که از مناطق آزاد کشورمان امکان تردد با لنج و قایق به سایر کشورها و رد و بدل کردن کالای قاچاق وجود دارد. به عنوان مثال به دلیل دسترسی آسان از جزایر کیش و قشم به دوبی از طریق لنج، کالاهای قاچاق رد و بدل می‌شود و به این ترتیب پول کثیف وارد مناطقی مانند کیش و قشم می‌شود.یک دلیل دیگر وسعت بسیار زیاد برخی مناطق آزاد کشورمان، مانند جزیره قشم که این موضوع عملا امکان کنترل و نظارت دقیق را بسیار دشوار کرده است.

به نظر شما چگونه می‌توان از پولشویی در مناطق آزاد جلوگیری کرد؟

یکی از راه‌ها این است که با تقویت نیروهای انتظامی در این مناطق، تا حدود زیادی قاچاق کالا و مواد مخدر تحت کنترل قرار بگیرد. قاعدتا از آنجا که در مناطق آزاد گمرک وجود ندارد، قاچاق کالا به وفور انجام می‌شود و این موضوع به پولشویی دامن می‌زند. یک راهکار دیگر این است که قوانین و مقررات سختگیرانه‌تری در مورد مناطق آزاد اعمال شود اما این موضوع هزینه‌هایی دارد و قاعدتا کار آسانی نیست. طبیعتا مسئولان خواستار این موضوع هستند که در مناطق آزاد کنترل‌ها و نظارت‌ها بیشتر و سختگیرانه‌تر شود تا از پولشویی جلوگیری به عمل آید اما برخی مسائل مانع از تحقق این موضوع می‌شود.